از مخالفت با مذاکره تا برگشت به میز مذاکره/ دلواپسان چگونه تن به درخواست آمریکا دادند؟

به گزارش دیده بان ایران؛ ایران و ایالات متحده آمریکا سرانجام از هشتم آذرماه در قالب 1+5 مذاکرات برجامی را از سر خواهند گرفت با این تفاوت که در آمریکا حامیان توافق هسته‌ای در راس قدرت اجرایی حضور دارند و در تهران منتقدان سرسختش. دلواپسان دیروز امروز یا در قوه مجریه پست گرفته‌اند یا قوه مقننه. در نهادهای انتصابی هم حضور پررنگی دارند اما خبری از دلواپسی‌هایشان نیست. امروز همان‌ها قرار است بر سر بازگشت ایران و آمریکا به برجام گفت‌وگو کنند. توافقی که روزگاری آن را ناکارآمد می‌خواندند.

شانزدهم دی 98، تهران. خیابان‌های پایتخت شلوغ تر از همیشه است. میلیون‌ها نفر در خیابان‌ها حضور دارند. مراسم تشییع پیکر سردار قاسم سلیمانی، فرمانده شهید سپاه قدس جمهوری اسلامی. شعارها علیه آمریکاست و البته مذاکره‌کنندگان. یک بنر بیش از هر بنر دیگری جلب توجه می‌کند. بنری با تصویر قاسم سلیمانی و پیامی روشن: «دهان کسی که بعد از شهادت سردار حرف از مذاکره بزند را خرد می‌کنیم». هفتم بهمن 98، تهران، نشست شورای عالی قضایی. سید ابراهیم رئیسی، رئیس قوه قضائیه وقت جمهوری اسلامی از لزوم مجازات قاتلان شهید سلیمانی گفت: «دیر یا زود با قاتلان حاج قاسم ملاقات خواهیم کرد اما نه برای مذاکره و گفت‌وگو بلکه برای محاکمه و کیفر». زمان گذشت. مخالفان مذاکره با هزار و یک اما و اگر از نهادهای انتصابی به نهادهای انتخابی کوچ کردند. سیزدهم آبان 1400، سمنان. راهپیمایی سیزدهم آبان است، سالروز تسخیر سفارت آمریکا. سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری ایران از چند و چون مذاکره با آمریکا و اهداف جمهوری اسلامی رونمایی کرد: «میز مذاکره را ترک نخواهیم کرد… مذاکره مدنظر ما، یک مذاکره نتیجه محور است و ما به هیچ عنوان از خواسته به‌حق ملت ایران یعنی رفع تحریم‌های ظالمانه کوتاه نخواهیم آمد.»
این گفتارها و کردارها، متناقض است یا نیست، مخالفان برجام، به حامیان آن تبدیل شده‌اند یا خیر، پاسخ روشنی ندارد اما آنچه عیان است، آغاز جدی مذاکرات ایران با ایالات متحده آمریکا و 5 قدرت جهانی برای لغو تحریم ها و بازگشت به برجام از هشتم آذر ماه است. وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی پس از یکی دو ماه تکیه بر کلیدواژه «به زودی» و شنیدن انتقادات غربی‌ها و حتی مقامات روسیه، سرانجام زمان رسمی اعلام مذاکرات را آغاز کرد. سر تیم مذاکره کننده ایران «علی باقری کنی»، معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران خواهد بود ولی ترکیب تیم مذاکره کنندگان هنوز اعلام نشده است. ایران و آمریکا هم بعید است مذاکرات دوجانبه را در دستور کار داشته باشند و احتمالا مذاکرات به شکل 7 جانبه و در چند مرحله بر سر بازگشت تهران و واشنگتن به مفاد توافق هسته‌ای رایزنی می‌کنند. ایران از سقف در نظر گرفته شده برای برنامه اتمی خود فراتر رفته و امریکا نیز تحریم‌هایی یک جانبه و خلاف مفاد برجام را علیه جمهوری اسلامی اعمال کرده است.
مطالبه تهران: لغو تحریم ها
پیش از این اعلام شده بود که اگر دولت رئیسی مذاکرات وین را از همان نقطه‌ای که در دولت حسن روحانی متوقف شد، آغاز کند، فاصله زیادی تا توافق ندارد. تا امروز هم اعلام نشده که مذاکرات از چه نقطه‌ای و با رایزنی بر سر کدام اختلاف نظر آغاز خواهد شد. تهران اما لغو تحریم ها را اصلی ترین مطالبه خود اعلام کرده است. رئیسی در جمع مردم سمنان گفته است: «همان‌طور که ایران پیش‌تر اعلام کرده است، میز مذاکره را ترک نمی‌کنیم اما در مقابل زیاده‌خواهی‌ها هم که منجر به تضییع منافع ملت ایران می‌شود، ایستادگی می‌کنیم. از منافع ملت ایران به هیچ عنوان عقب نشینی نخواهیم کرد. همزمان، هم رفع تحریم‌ها را دنبال می‌کنیم و هم خنثی‌سازی تحریم‌ها را.» محسن رضایی، معاون اقتصادی رئیس جمهوری نیز روز پنجشنبه در اظهاراتی به مساله برجام اشاره کرد. او در جمع مردم اهواز گفت: «تحریم‌های ظالمانه خارجی مانعی بر سر راه تولید است. بحث مذاکرات در این دولت جدی است. ما تحریم‌های خارجی را برخواهد داشت اما فراموش هم نمی کنیم که آنچه دست و پای تولید در کشور را بسته تحریم‌های داخلی است.»
هدف آمریکا: تحدید برنامه اتمی تهران
رئیسی در مراسم تحلیف ریاست جمهوری خود نیز خواستار لغو فوری تحریم‌ها شده بود. ند پرایس، سخنگوی کاخ سفید همان زمان بازگشت ایران به مذاکرات وین را راهکار لغو تحریم ها اعلام کرد. آن زمان میان آمریکا و تروئیکای اروپایی هماهنگی چندانی وجود نداشت ولی حالا آن ها بیشتر از گذشته به موضعی واحد بر سر ایران و برنامه اتمی اش دست یافته اند. فرانسه و آمریکا حالا بیشترین هماهنگی را دارند و هر 2 خواستار نظارت بر برنامه اتمی ایران. پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در آخرین نشست خبری خود گفت: «ایالات متحده اهرم‌های فشار بسیار خوبی، نه فقط خودش بلکه با همکاری متحدان و شرکایش در منطقه، در مقابل ایران در اختیار دارد. برخی از این اهرم‌ها شناخته شده هستند و برخی هم در توافق هسته‌ای برجام گنجانده شده‌اند ولی در حال حاضر، تمرکز ما روی نخستین گام است و آن این است که برنامه هسته‌ای ایران به محدودیت‌های مشخص شده بازگردد و بار دیگر ایران به شکل دائمی و قابل راستی‌آزمایی، از دستیابی به تسلیحات هسته‌ای منع شود… چیزی که ما به آن‌ اتکا می‌کنیم، ابزارهای بین‌المللی است که در مورد آن مذاکره شده و تا همین سال‌های پیش در جای خود بود و به شکل دائمی و قابل راستی آزمایی، توانایی ایران را برای دستیابی به سلاح هسته‌ای محدود کرده بود.»
مسیر سخت تفاهم
مطالبات تهران و واشنگتن روشن است اما مسیر پیش رو سخت تر از همیشه است. مذاکرات برجامی در دولت حسن روحانی با بی اعتمادی آغاز شد ولی در نهایت به توافقی مشخص رسید. بی اعتمادی ها اما نه تنها برطرف نشد بلکه با خروج دولت دونالد ترامپ از این توافق دو چندان شد. ایران حالا خواستار تضمین آمریکا برای خارج نشدن دولت های بعدی این کشور از برجام است. جو بایدن، رئیس جمهوری فعلی آمریکا در پاسخ به این مطالبه تهران، «قول» داد که «در صورت بازگشت آمریکا به برجام، این کشور تنها زمانی از توافق خارج می‌شود که ایران مفاد توافق را نقض کند.» این وعده هم اما با چالش‌های بسیار مواجه است. تد کروز، سناتور جمهوریخواه آمریکایی در توئیتر خود صراحتا این وعده را به چالش کشید و با بیان اینکه «رئیس‌جمهور جمهوری‌خواه بعدی آمریکا 100 درصد توافق هسته‌ای با ایران را یکبار دیگر پاره می‌کند»، نوشت: «جو بایدن مطلقا هیچ حق قانونی برای چنین وعده‌ای ندارد مگر اینکه این توافق توسط سنا به یک پیمان تبدیل شود. کاری که بایدن می‌داند به هیچ عنوان رخ نخواهد داد.» همه این اظهارات ضد و نقیض از یک سو و احتمال بالای بازگشت دوباره ترامپ و یارانش به قدرت در آمریکا باعث شده که ایران به سادگی نتواند به وعده های آمریکا اطمینان کند. از سوی دیگر به لحاظ حقوق بین المللی هم نمی توان تضمینی صد درصدی به ایران ارائه کرد.
موضوعی که آمریکای بایدن را برای بازگشت و بازگرداندن ایران به برجام با چالشی جدی مواجه کرده است.ایران هم اما چالش‌های خاص خود را دارد. ایران سقف در نظر گرفته شده برای برنامه اتمی خود در برجام را مدت هاست پشت سر گذاشته است. بهروز کمالوندی، معاون سازمان انرژی اتمی ایران در نمایشگاه «در مسیر پیشرفت» گفته است: «ما مدتی محدودیت داشتیم اما خوشبختانه با قانون اقدام راهبردی مجلس شورای اسلامی دست و بال‌مان باز شد. طبق قانون از ما 120 کیلو 20 درصد خواستند، در حالی که الان از 210 کیلو عبور کرده‌ایم. تاکنون 25 کیلو 60 درصد تولید کرده ایم که به استثنای کشورهای دارای سلاح هسته ای هیچ کشوری قادر به تولید آن نیست… به همین دلیل خواستند این صنعت را از ما بگیرند اما اعتراف کردند که دیگر نمی توانند. در این سازمان هر چه اراده کنیم انجام می‌دهیم.» ایران برای بازگشت به برجام باید تمام این موارد را کنار بگذارد. افزون بر این، به ترمیم رابطه خود با سازمان انرژی اتمی هم نیاز دارد؛ رافائل گروسی، رئیس آژانس بین المللی انرژی اتمی در حاشیه اجلاس گلاسکو: «این حقیقت است که نظارت هسته‌ای در ایران تضعیف و برای آژانس فعالیت در این کشور به طرز فزاینده‌ای دشوار شده است.» باید دید با آغاز مذاکرات، ایران و آمریکا چه وضعیتی پیدا خواهند کرد ولی حداقل در عرصه داخلی، اوضاع رئیسی بهتر است. آن بخش از اصولگرایان و دلواپسان مذاکره که پست گرفته‌اند، بر چرایی لزوم مذاکره و لغو تحریم‌ها و شرایط خطیر ایران واقفند. بخش دیگر همچون گذشته تریبون ندارند. نهادهای حاکمیتی و هم همراهی بی مثالی با رئیسی دارند. اصلاح طلبان هم با مذاکره و توافق با جهان موافقند. توقعات عجیب و غریب در تهران اما پابرجاست.
توقعاتی چون اظهارات سید احمد خاتمی، خطیب نماز جمعه تهران که خواستار لغو «همه تحریم‌ها» شامل «تحریم‌های هسته‌ای و حقوق بشری و…» شده حال آنکه این مذاکرات فقط و فقط بر سر بازگشت به برجام است و تحریم‌های هسته‌ای. ایران پیشتر اعلام کرده که حاضر به مذاکره درباره برنامه موشکی خود نیست. درباره مسائل حقوق بشری هم تا امروز رایزنی جدی صورت نگرفته است. اوضاع بایدن هم چندان مناسب نیست. او هم با لابی اسرائیل و عربستان مواجه است و هم با مطالبه های تضمینی تهران. با این حال اگر عزم توافق باشد و نه مذاکره برای مذاکره، به زعم کارشناسانی چون حشمت الله فلاحت پیشه، توافق چندان دور از دسترس نیست.

منبع: پیام ما