آیا ساخت شهر سلامت ۱۰ هزار نفری برای نگهداری معتادان تهران به نتیجه می رسد؟

به گزارش سایت دیده بان ایران؛ ساخت و راه‌اندازی دهکده‌ها یا شهر‌هایی برای بازگرداندن معتادان متجاهر به جامعه طرحی‌ست که چند هفته‌ای‌ست توسط رئیس پلیس پایتخت مطرح شده است. به گفته او قرار است در این شهر‌ها معتادان متجاهر بهبودیافته و حمایت‌های لازم برای بازگرداندن آنان به جامعه انجام شود.

نخستین بار این خبر را سردار حسین رحیمی، فرمانده انتظامی تهران بزرگ اعلام کرد و در چهاردهم آذرماه امسال با اشاره به اقدامات انجام شده برای تجهیز و گسترش مرکز نگهداری و درمان و کاهش آسیب‌های ماده ۱۶ سروش گفت: «اقدامات لازم برای ایجاد «شهر سلامت» شروع شده و ما طرح کامل و هادی آن را ارائه داده‌ایم تا این شهرک ۱۰ هزار نفری به همراه مراکزی در آن مثل مرکز تفریحی و سرگرمی و ورزشی و... راه‌اندازی شود و افراد درگیر اعتیاد آرام آرام به جامعه و کار و زندگی باز گردند».

اما آیا به‌راستی این کار شدنی‌ست؟ معتاد متجاهر به چه معناست؟ معتاد متجاهر کیست که ظاهر او به شکلی مشهود از شدت مصرف و اعتیادش به مواد خبر می‌دهد، کسی که سال‌هاست با مواد درگیر و به مرحله تزریق و کارتن‌خوابی رسیده است. آیا چنین کسی را می‌توان با اقدامات پلیسی و با استفاده از زور وادار به ترک کرد و آیا چنین ترک اعتیادی ماندگار خواهد شد؟

نکته آن است که برای پیش‌گیری از عود مجدد اعتیاد در معتاد بهبود یافته، شرایط و حمایت‌هایی لازم است که البته در این طرح نیز مورد تاکید قرار گرفته‌اند اما در صورت وجود این حمایت‌ها نیز همچنان برخی افراد به دلایل مختلفی از جمله داشتن ژن اعتیاد قادر به ترک همیشگی نیستند. حمایت از چنین افرادی البته شرایط خاص خود را دارد که ارائه سرنگ بهداشتی و دورکردنشان از محیط‌های آسیب‌زا یکی از این راه‌کارهاست. 

دکتر سعید صفاتیان، درمان‌گر اعتیاد می‌گوید: بحث دهکده سلامت نزدیک به یک ماه است که در کشور مطرح شده و هر روز هم شاهد برگزاری جلسات سازمان‌های گوناگون در مورد این طرح هستیم. قرار است مکان‌هایی برای این کار درنظر گرفته شده و معتادان متجاهر را به این اماکن انتقال دهند. نخستین موضوعی که در مورد این مسئله به ذهن می‌رسد منابع مالی این طرح است که براساس برآورد‌ها نزدیک به هزار میلیارد تومان هزینه دارد و برای این کار درخواست شده است. هدفشان هم این است که این کار را طی ۵ سال به انجام برسانند.

او ادامه می‌دهد: حال پرسش این‌جاست؛ باتوجه به تورمی که در کشور ما وجود دارد اگر این طرح امروز هزار میلیارد تومان هزینه داشته باشد ۵ سال دیگر برای اجرای این طرح به ۵ هزار میلیارد تومان و چه بسا بیشتر از آن بودجه نیاز خواهد بود. آیا ما در کشور مکان‌هایی نداریم که آماده باشد و امروز بتوانیم از آن‌ها برای جمع‌آوری معتادان استفاده کنیم؟ چنان‌که سال‌های گذشته برنامه‌هایی برای معتادان خیابانی وجود داشت که نیروی انتظامی و شهرداری و سپاه آن‌ها را جمع‌آوری و به مکان‌هایی انتقال می‌دادند، آیا این بار هم نمی‌توان همین کار را انجام داد تا از چنین هزینه‌هایی هم جلوگیری کنیم؟ موضوع مهم بعدی این است که برای نگهداری از این معتادان چه برنامه‌هایی در دستور کار است؟ آیا اصلا برنامه‌ای وجود دارد؟ جمع‌آوری معتادان متجاهر کار دشواری نیست این‌که برای آن‌ها چه برنامه‌ها و حمایت‌های روان‌شناسی، روان‌کاوی، مددکاری و مددیاری در نظر گرفته شده اهمیت دارد. آیا برای بهبود این افراد الگوی درمان خاصی درنظر داریم؟

چگونگی رفتار با معتادان در دنیا

این درمان‌گر اعتیاد ادامه می‌دهد: تمامی کشور‌های دنیا با معضل اعتیاد روبه‌رو هستند و این موضوع تنها مختص به کشور ما نیست اما در هیچ یک از کشور‌های دنیا برنامه‌های اقامتی برای معتادان به این شکل که در این طرح آمده است وجود ندارد بل‌که برنامه‌ها براساس کاهش آسیب است و تلاش می‌کنند از الگو‌های کارشناسی و موبایل‌سنتر بهره بگیرند برنامه‌هایی که ایران طی سال‌های ۸۳ تا ۹۰ به‌خوبی آن‌ها را انجام داد چنان‌که در جهان هم بسیار موفق بود و در این زمینه  نام و آوازه‌ای هم به دست آورده بود تا جایی که سازمان ملل بار‌ها ایران را تشویق به ادامه این راه کرد، اما شوربختانه این کار ادامه پیدا نکرد.

او می‌افزاید: در دنیا به جای مراکز اجباری که سبب فراری‌شدن معتادان می‌شود مکان‌هایی را درنظر می‌گیرند که معتادان با اختیار خود به آن‌جا رفت‌وآمد کنند. در کشور ما هم مراکز تی‌سی یا اجتماع درمان‌مدار یا مراکزی که سازمان بهزیستی برای این منظور راه‌اندازی کرده است  وجود دارند که اتفاقا موفق هم هستند. من چند روزی در یکی از مراکز ترک اعتیاد در یکی از شهر‌های ایتالیا بودم که ۱۵۰۰ معتاد در آنجا وجود داشت و امکاناتی مانند مهدکودک هم در اختیار داشت، اما معتادان به اختیار خود وارد آن یا از آن خارج می‌شدند. موضوع مهم این بود که در آنجا برای معتادان برنامه‌های گوناگون وجود داشت و در یک سال نخست هیچگونه کاری با آن‌ها نداشتند. ما باید به این نکته توجه داشته باشیم به محض این‌که بحث اجبار در میان باشد معتادان علاقه‌ای به آن نشان نمی‌دهند.

صفاتیان از مراکزی اختیاری و موفق در کشور و در شهر کرمانشاه در سال‌های ۸۴-۸۳ گفته و اظهار می‌کند: این مراکز جزو مکان‌های کاهش آسیب برای معتادان تزریقی بودند و هنگامی‌که به معتادان می‌گفتیم جایی وجود دارد که می‌توانید به آن‌جا بروید و به صورت رایگان نان و پنیر و چای بخورید شگفت‌زده می‌شدند و در ابتدا باور نمی‌کردند، اما کم‌کم به آنجا می‌آمدند و غذا می‌خوردند و هنگامی‌ که می‌دیدند کسی با آن‌ها کاری ندارد و مورد توهین قرار نمی‌گیرند اعتمادشان جلب می‌شد و با طیب‌خاطر می‌آمدند پس از مدتی به آن‌ها می‌گفتیم نیاز به سرنگ دارید؟ و مسلم بود که استقبال می‌کردند، چون تا آن روز باید با هزار ترفند سرنگ را از داروخانه می‌گرفتند. با این روند علاقه و اشتیاق معتادان به این مرکز افزایش پیدا کرد و پس از مدتی دیگر وسایل بهداشتی و حتی متادون خود را هم از همین مرکز دریافت می‌کردند. اینگونه بود که بین سال‌های ۸۲ تا ۹۰ بیماری ایذر در کشور دست‌کم از لحاظ اعتیاد تزریقی کنترل شد. در این سال‌ها شمار این مراکز به ۳۰۰ مورد رسید و بسیاری را زیر پوشش قرار داد، اما ادامه پیدا نکرد و با تغییر مدیران و دولت از بین رفت. در تمام دنیا هم برای معتادان متجاهر دست به چنین کار‌ها و اقداماتی می‌زنند.

معتادان به شهر ویژه نیاز ندارند

صفاتیان تصریح می‌کند: امروز نگاه به اعتیاد و معتادان علمی نیست به‌ویژه در وزارت بهداشت و ستاد مبارزه با مواد مخدر و از آنجایی که مدیران ستاد هم نگاهی نظامی و انتظامی به موضوع دارند نمی‌توانند به ماجرا نگاه کارشناسانه و علمی داشته باشند. هنگامی که مدیری نظامی‌ست نمی‌توان از او چشم‌داشت دیدگاه پزشکی داشت. در این میان مدیران میانی هستند که تاثیر فراوان دارند و باید به دبیرکل ستاد و افراد صاحب نفوذ در این زمینه درباره نادرستی این طرح توضیح دهند. این ۵ هزار میلیارد هزینه، پول مردم ایران است که قرار است برای کاری اشتباه هزینه شود بنابراین باید درباره آن بدانند و در موردش نظر دهند. در کشور و در این مورد تجربه مشابهی وجود دارد که ناموفق بوده است، امروز چرا باید با هزینه‌های بیش‌تر همان راه و کار را تجربه کنیم؟ بار‌ها و بار‌ها معتادان متجاهر جمع‌آوری شده‌اند چه رخدادی روی داد؟ چه تعداد از آن‌ها ترک کردند؟

این کارشناس ترک اعتیاد در ادامه گفت‌وگو با جامعه ۲۴، اظهار می‌کند: امروز در کشور بیش از هزار کمپ ترک اعتیاد و نزدیک به ۱۰۰ مرکز اجتماع درمان‌مدار داریم که دولت می‌تواند بودجه و برنامه‌های خود را با کمک سازمان‌های مردم نهاد و بخش خصوصی در آن‌ها اجرا کند، البته این‌گونه اقدامات نیاز به نگاه مدیریتی کارشناسانه و درست دارد که شوربختانه کشور از نداشتن چنین مدیرانی رنج می‌برد. امروز در کشور مدیرانی نداریم که بتوانند در برابر سخن رئیس خود دیدگاه درست خود را ارائه دهند. در واقع مدیران کشور توان و جرات مخالفت با فرد بالادستی خود را ندارند و تلاش می‌کنند خود را هم‌سو با او جلوه دهند تا میز و پست خود را از دست ندهند. تا هنگامی‌که مدیران میانی دیدگاه کارشناسی و علمی نداشته باشند تا بتوانند دیدگاه درستی دربرابر طرح‌ها و دستورات مدیران بالادستی خود داشته باشند هرگز کاری پیش نخواهد رفت و مدیران بالایی هم به گمان اینکه کارشان درست بوده و کسی با آن‌ها مخالفت نکرده است راه خود را می‌روند.

هزاران میلیارد تومان اسراف در اجرای طرح‌های ناکارآمد درباره معتادان متجاهر

صفاتیان در پایان خاطرنشان می‌کند: شوربختانه امروز در کشور هر کسی مدیر می‌شود گمان می‌کند داناترین فرد است و در تمام زمینه‌ها خود را پروفسور می‌داند و کسی هم نیست آن‌ها را بازخواست کند. تا امروز طرح‌های زیادی درباره معتادان متجاهر، عملیاتی و هزاران میلیارد نیز هزینه شده و هیچ نتیجه‌ای هم نداشته است، اما چه کسی برای آن‌ها بازخواست شده و پاسخ‌گو بوده است؟ این طرح هم برنامه‌ای‌ست مانند دیگر برنامه‌های پیشین که  نتیجه‌ای نخواهد نداشت و پس از مدتی هم مدیران کنونی به مرکز دیگری منتقل می‌شوند که به احتمال زیاد باز هم در حیطه تخصصشان نیست. این طرح هم با صرف هزینه‌های گزاف و بدون نتیجه رها خواهد شد. به باور من ضعف مدیریتی در کشور بسیار مهم‌تر از حتی ضعف کارشناسی در کشور است.