توزیع دارو در خوزستان در دمای ٥٠ درجه پشت وانت / فساد دارو و خطر مرگ در کمین روستا نشینان

دیده بان ایران: شیشه‌های شربت زیر نور آفتاب بی‌دریغ اهواز می‌درخشند. بسته‌های قرص، زیر فشارند و مقوای بسته‌بندی آنها از حال رفته. داروها مانند صیفی‌جات، اثاث خانه یا هر چیز دیگری که بار وانت می‌شود، بر روی هم تلنبار شده‌اند. زیر نور آفتابی که دما را به بالای ٥٠ درجه رسانده و رطوبت ٥٠‌درصدی که دست‌کمی از گرما ندارد. داروها، مسافر روستای الباجی در ٢٠کیلومتری اهوازند و قرار است به خانه بهداشت روستایی برسند که یکی از بزرگترین روستاهای منطقه است و حداقل اهالی ١٠ روستای دیگر برای درمان به آن‌جا مراجعه می‌کنند.

داروهای بی‌طاقت

چند روز قبل بود که یکی از اهالی روستا برای نخستین‌بار، وانت آبی‌رنگی را مقابل خانه بهداشت دید، از آن عکس گرفت و برای عبدالسید باجی، عضو شورای روستای الباجی فرستاد. داروها انبارشده روی همدیگر در ظهر جنوب به روستا رسیده بودند. «فردی که عکس را برای من فرستاد خودش سابقه کار در حمل‌ونقل دارو را داشته و برای همین هم نوع حمل دارو برایش عجیب آمده و بعد هم من وانت را دیدم و عکس گرفتم.» باجی که از اعضای جدید شورای روستاست، خودش هم سابقه‌ و آشنایی در حمل‌ونقل دارو دارد و برای همین هم می‌گوید این نوع حمل دارو آن هم در دمای بالای ٥٠ درجه اهواز و رطوبت بالای منطقه به راحتی می‌تواند دارو را فاسد کرده و مشکلات بسیاری را برای روستاییان به وجود بیاورد و همچنین اطمینان آنها را نسبت به درمان و خانه بهداشت سلب کند. آن هم روستایی با ٤هزار نفر جمعیت که از بزرگترین روستاهای منطقه به شمار می‌رود و اهالی بسیاری از روستاهای منطقه دیگر هم برای درمان به الباجی می‌آیند. «چطور ممکن است که دارو با این وضع اسفبار حمل‌ونقل شود و خودروی یخچال‌دار و استاندارد برای حمل آن وجود نداشته باشد؟ باید ببخشید که این را می‌گویم، اما داروهای حیوانی را هم با وانت نیسان جابه‌جا نمی‌کنند، چه برسد به داروی انسانی. این داروها اثرشان می‌تواند خیلی مخرب باشد.»

فاصله روستا تا اهواز ٢٠کیلومتر است، اما به گفته باجی فاصله مهم نیست، چون چیزی حساس‌تر از دارو وجود ندارد و برای همین هم باید برای حمل‌ونقل آن از خودرو‌های استاندارد و امکانات کافی استفاده کرد. هرچند مرکز بهداشت کمبود امکانات دارد، اما درنهایت خانه امید بسیاری از روستاییانی است که ممکن است وقت و بی‌وقت گرفتار بیماری شوند. خانه بهداشت کوچک است، اما امکانات اولیه برای نگهداری دارو را دارد. «امکانات خانه بهداشت با توجه به وسعت روستا کم است و یکی از برنامه‌های اصلی شورا این است که بتواند امکانات کافی برای خانه بهداشت فراهم کند و شرایط درمان روستاییان را بهبود ببخشد.» روستاییانی که اکثرشان در شهرک صنعتی شماره ٢ اهواز مشغول به کارند و عده‌ای از آنها هم مشغول کشاورزی و دامداری‌.

 به گفته باجی ممکن است پیش از این هم داروهای روستا با وانت به خانه بهداشت می‌آمده، اما تاکنون کسی آن را ندیده یا اگر هم دیده نمی‌دانسته که حمل دارو به این شیوه می‌تواند باعث خرابی و ازبین‌رفتن اثر دارو شود. موردی که حتی در فصول سرد ‌سال هم اگر اتفاق بیفتد، اشتباه است. «فکر می‌کنند مردم روستایی هستند و نمی‌دانند. اما این‌طور نیست. ما می‌دانیم دارو طاقت این دما را ندارد. این گرما امان ما را بریده، چه برسد به دارو که این‌قدر حساس است. ما می‌دانیم این شیوه حمل دارو درست نیست.»

حرارت، رطوبت و فشار عامل تخریب دارو  

شرایط حمل هر دارو با داروی دیگر متفاوت است و هر دارویی زنجیره حمل خاص خود را دارد. کیفیت در داروسازی یک زنجیره به هم متصل است که از لحظه تولید محصول شروع می‌شود و شامل تولید، بسته‌بندی و بعد حمل‌ونقل است. این را دکتر محمود ‌هادی‌پور، داروساز می‌گوید و تاکید می‌کند علاوه بر همه اینها نکته دیگر در مورد استفاده از دارو زمینه روانی آن است. وقتی بیمار کیفیت دارو را باور نکند، اثرگذاری آن پایین می‌آید و این اتفاقی است که ممکن است گریبان اهالی روستای الباجی را بگیرد، وقتی داروها برای‌شان با وانت به روستا می‌رسد. نکته‌ای که باجی، عضو شورای روستا هم بر آن تاکید دارد.
«هر دارویی ویژگی خود را دارد. داروی یخچالی داریم که حتما باید در زنجیره سرد قرار بگیرد و دمای مشخصی داشته باشد. دارویی داریم که در دمای عادی اتاق باید باشد. دارویی داریم که شکننده است یا دارویی که باید سریع مصرف شود.» به همین دلیل هم حمل‌ونقل دارو یکی از دشوارترین و در عین‌حال تخصصی‌ترین موارد است و خودروی حمل دارو باید استاندارد باشد و وظیفه سازمان نظارتی این است که نظارت کند. «معاونت داروی دانشگاه‌های علوم‌پزشکی هر استان وظیفه رسیدگی به حمل‌ونقل داروها را برعهده دارد.»
هادی‌پور می‌گوید ممکن است دما روی یک دارو اثر چندانی بر جا نگذارد، اما می‌تواند از میزان اثرگذاری‌اش کم کند یا پیش از موعدی که روی دارو به‌عنوان زمان انقضا نوشته شده، منقضی شود. «داروساز و مصرف‌کننده به آن تاریخ انقضا نگاه می‌کنند، اما نمی‌دانند که این تاریخ براساس استانداردهای مخصوص گذاشته شده که حمل‌ونقل صحیح یکی از آن استانداردهاست.»
به همین دلیل هم حمل دارو از طریق اتوبوس‌، وانت، موتورسیکلت و... غلط است، حتی چینش نادرست دارو هم می‌تواند آسیب‌زا باشد. اتفاقی که برای داروهای روستای الباجی افتاده، علاوه بر حمل با وسیله‌ای اشتباه، چینش نادرست است. معلوم نیست چه داروهایی کف وانت چیده شده‌اند و چه میزان فشار را تحمل می‌کنند و این فشار می‌تواند تا چه حد برای داروهای کف وانت مخرب باشد. «امروزه در دنیا ساختارهای حمل متفاوتی ایجاد شده. بعضی داروها در دنیا وجود دارد که بسیار خاص و گران‌اند و داروخانه‌ها با توجه به تعداد مراجعان آن را سفارش می‌دهند. برای حمل آنها موتورهای مخصوص و استاندارد وجود دارد تا دارو با سرعت و امنیت به دست بیمار برسد.»
اثرگذاری هر دارو در صورت حمل نادرست با یکدیگر فرق دارد. بهترین حالت این است که دارو هیچ اثری روی مریض نخواهد داشت، یعنی مریض هرچه از آن مصرف کند، بهبود پیدا نکند که این در خوشبینانه‌ترین حالت است. «در بعضی موارد گرما می‌تواند سبب آزاد شدن موادی در دارو شود که باعث عوارض روی بیمار شود یا مسمومیت‌های دارویی گسترده ایجاد کند. پایداری داروها با یکدیگر فرق دارد. اگر دارویی در دمای اتاق (مثلا ٢٥ درجه) را به بالکن منتقل کنید، در دمای بالای ٤٠درجه مردادماه- خودتان می‌توانید متوجه تخریبی که می‌تواند داشته باشد، شوید.»

داروهایی که با خودرو‌های غیراستاندارد حمل می‌شوند، حرارت، رطوبت و فشار می‌تواند میزان تخریب را بالا ببرد.سازمان غذا و دارو، مسئول نظارت

«شما چطور می‌توانید ثابت کنید حمل این داروها به وسیله دانشگاه ما بوده؟» اسماعیل ایدنی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی دانشگاه اهواز هم این عکس را دیده و به «شهروند» می‌گوید: کسی نمی‌تواند ثابت کند این داروها از دانشگاه علوم پزشکی اهواز بوده است. او فقط به این پاسخ بسنده می‌کند: «ما تصاویر منتشرشده را تکذیب می‌کنیم، اما توضیحات بیشتر را از معاونت دارو و غذا بپرسید» معاونتی که برای پاسخ به این پرسش در دسترس و پاسخگو نیست.
داروهای داروخانه روستای الباجی، نگرانی بسیاری را برای ساکنانش ایجاد کرده. باجی می‌گوید: می‌ترسیم حس اطمینان مردم از دست برود و برای همین هم خیلی زود باید به این وضع رسیدگی شود. معاونت غذا و دارو اهواز پاسخگو نیست اما مصطفی کریمی، معاون فنی اداره کل نظارت بر دارو و مواد مخدر سازمان غذا و دارو در پاسخ به «شهروند» بر این مورد تاکید دارد که اخیرا موردی که در آن حمل نادرست دارو انجام گرفته باشد به سازمان گزارش نشده چون این سازمان متولی نظارت بر حمل و نقل داروست «حمل دارو باید به وسیله شرکت‌های پخش دارو که مجوز دارند انجام و شرایط نگهداری دارو در مراحل حمل و جابجایی رعایت شود و در غیر این صورت با متخلف برخورد می‌شود» حمل دارو با وانت، تاکنون به گوش مسئولان سازمان غذا و دارو نرسیده است و آنها از این خبر متعجب‌اند «این مورد قطعا تخلف است و سازمان در اسرع وقت با متخلف برخورد خواهد کرد»

منبع: شهروند