کامبیز نوروزی: زندانیان جوان در زندان حتی از نظر ناموسی امنیت ندارند
کامبیز نوروزی، حقوقدان گفت: زندان روی کاغد و در تئوری علم کیفرشناسی جایی ست که در آن باید زندانی بازسازی و بازپروری شود. متاسفانه در نظام کیفری ما اصلا فلسفه زندان از بین رفته و زندان به محل انتقام جویی تبدیل شده‌است.
به گزارش دیده بان ایران؛ کامبیز نوروزی، حقوقدان در مورد شرایط زندانها گفت: «از گذشته در افواه و کسانی که با مسائل زندانها آشنا بودند، این بحث مطرح بوده که در زندان‌های ما اصول زندانبانی به درستی اجرا نمی‌شود. یکی از مهم‌‌ترین شاخص‌هایی که در این مورد همیشه مطرح بوده فضای زندان و نسبت آن به جمعیت کیفری ما است. زندانّها در ایران آکنده از زندانی است و با مشکلات و معضلات بسیاری دست به گریبان. برای نمونه تمام زندانها تخت دارد اما تعداد زندانی آنقدر زیاد است که بسیاری زندانیان کف سلول می‌خوابند و اصطلاحا به آنها کف خواب می‌گویند. آنقدر چیزی به عنوان تخت کالایی کمیاب در زندان به حساب می‌آید که تخت‌ها خرید و فروش می‌شود. جالب است که بدانید تخت‌ها عمدتا سه طبقه هستند و هر طبقه قیمتی دارد. مشکلات و معضلات از اینجا و از این امکانات ساده شروع می‌شود تا بحث‌های آموزشی و تربیتی و … را هم در بر می‌گیرد. اما یکی از مواردی که همواره مورد نگرانی ناظران بوده، سورفتار با زندانی است.»
او همچنین ادامه داد: «همه ما می‌دانیم که گاهی در میان زندانیان افرادی خشن با سو سابقه کیفری سنگین و مواردی از این دست دیده می‌شود اما باید نسبت به این افراد هم اصول زندانبانی رعایت شود. اما امروزه به دلیل اشکالات متعدد که در سیاست کیفری و در قوانین کیفری ما وجود دارد بسیاری از افراد درستکار جامعه هم در زندان به سر می‌برند. برای نمونه یکی از بدترین و ارتجاعی‌ترین قوانینی که در ایران وجود دارد، زندانی کردن افراد بدهکار است. قانون نحوه اجرای مجازات محکومان مالی کاری کرده که اگر یک کاسب یا تاجر آبرومند به خاطر نوع بدهی، به زندان می‌افتد. این یعنی زندان‌های ما ملو از افراد آبرومند و انسان‌های شریفی است که در این فضا و وضعیت فاسد و آلوده اقتصادی کشور نتوانستند تعهدات مالی‌شان را ادا کنند و در نتیجه به زندان می‌افتند. تمام این‌ها باعث می‌شود فضای زندانها در ایران به قصد مغشوش شود و انواع سو رفتارها در این وضعیت اتفاق بیفتد. جمعیت ثابت زندانها حدود ۳۰۰ هزار نفر است. جمعیت در گردش زندانیان بیش از ۴۰۰ هزار نفر است. در واقع به صورت ثابت ۳۰۰ هزار انسان زندگی می‌کنند. فضای زندان‌های ما جای این تعداد زندانی نیست. طبیعتا این مشکلاتی پیش می‌آید.»
این حقوقدان در مورد انتشار فیلم‌های اخیر از زندان اوین و اثبات ادعای برخورد نامناسب با زندانیان توضیح داد: «یکی از جدی‌ترین مشکلاتی که در زندانها وجود دارد ضرب و شتم زندانیان است. سال‌های گذشته هم بسیار گفته شد که در زندانها این اتفاقات رخ می‌دهد اما هیچ یک از مسوولان زیر بار نمی‌رفت و نمی‌پذیرفتند که چنین مشکلاتی در زندان‌های ایران وجود دارد. انتشار این فیلم‌ها در این چند روز، نشان داد که ضرب و شتم زندانیان نه تنها وجود دارد بلکه به نظر می‌رسد یک مورد اتفاقی نیست. ما می‌پذیریم در زندان کسانی هستند که اصولا افراد خطرناکی هستند، زندانی سو رفتار دارد و گاهی ممکن است با زندانبان درگیرد شوند. این موارد، موارد اتفاقی است اما شواهد حکایت از آن دارد که این ضرب و شتم‌ها اتفاقی نیستند بلکه یک الگوی رفتاری در داخل زندان هستند و قطعا این الگوی رفتاری خطرناک است.»
او همچنین افزود: «زندان روی کاغد و در تئوری علم کیفرشناسی جایی ست که در آن باید زندانی بازسازی و بازپروری شود. متاسفانه در نظام کیفری ما اصلا فلسفه زندان از بین رفته و زندان به محل انتقام جویی تبدیل شده‌است. وقتی یک تاجر شریف آبرومند را به خاطر بدهی به زندان می‌اندازی، در واقع کمک می‌کنی که ساختار شخصیتش فرو بریزد. اینجا دیگر بحث بازپروری زندانی مطرح نیست. اگر قرار است زندانی در زندان بازپروری شود و به عنوان یک شخصیت سالم برای ادامه یک زندگی شرافتمندانه قانونی و اخلاقی به جامعه برگردد، زندان باید خصوصیات خاصی داشته‌باشد. چه از نظر فضای کالبدی و چه از نظر روابط داخل زندان و چه از نظر روابط زندانی با زندانبان و چه از نظر آموزش باید دارای خصوصیات خاصی باشد. هیچ کدام از این‌ها الان وجود ندارد. زندانی که در زندان توسط زندانبان توسط ضرب و شتم قرار می‌گیرد بعد از این که از زندان بیرون بیاید از او چه انتظاری دارید؟»
نوروزی تاکید کرد:«متاسفانه در ایران در طی سال‌های اخیر هر نوع مسوولیت فردی و قانونی در صاحبان قدرت از بین رفته و هیچ کس هیچ مسوولیتی نمی‌پذیرد و هر اتفاقی که میفتد چند روزی در تیتر خبرهاست و بعد گم می‌شود. واقعیت این است که وضعیت زندان‌های ما فاجعه‌بار است.»
نوروزی همچنین در پاسخ به این پرسش که بعد از انتشار این فیلم‌ها، دستگاه قضایی باید چه برخورد قضایی را با مسببان در دستور کار قرار دهد نیز توضیح داد: «با احترام تمام به رییس سازمان زندانّها، عذرخواهی ایشان اصلا قابل قبول نیست. ایشان از چه چیزی عذرخواهی کرده؟ با زندانی با بدترین شکل برخورد می‌کنند، این نشان می‌دهد که نظارت بسیار ضعیف بوده‌است. این از مواردی نیست که بگوییم کمیاب است. این نوع رفتارها و عدم نظارت قابل قبول نیست. نمی‌خواهم پیش داوری کنم که همه زندانها همیشه و همه جا این طور بوده اما شواهد حاکی از آن است که کیفیت برخورد با زندانیان خوب نیست.»
او تاکید کرد: «نباید فقط به این ضرب و شتم‌ها توجه کرد. مشکلات مهم‌‌تری هم وجود دارد. ضرب و شتمی که در این فیلم‌ها می‌بینیم بسیار ناراحت کننده‌است اما چیزهای دیگری وجود دارد که به شدت این ضرب و شتم‌ها ناراحت کننده نیست اما آثار سو آن بر زندنیان بسیار بیشتر است. زندانی به خصوص زندانیان جوان در زندان حتی از نظر ناموسی امنیت ندارند. بیکار است. جمعیت انبوهی در یک سلول ۳۰ تا ۴۰ متری زندگی می‌کنند. امکانات تربیتی و تامینی زندان‌های ما به نسبت جمعیت آن بسیار اندک است. مساله زندان در ایران یک مساله ملی است اما متاسفانه هیچ کس متوجه نمی‌شود.»
نوروزی ادامه داد: «در میان زندانیان تعداد بسیار اندکی مجرمان حرفه‌ای و از اوباش و اراذل هستند خیلی از آنها کسانی هستند که در همین سیستم اجتماعی پرورش پیدا کردند و باید به همین جامعه باز گردند. متاسفانه در طول این ۴۰ سال کوتاهی‌ها در قوه قضاییه و هم کوتاهی‌ها برنامه‌ریزان کشور نشان می‌دهد متوجه اهمیت زندانها نیستند. فیلم ضرب و شتم‌هایی که منتشر شده برای چند روز این موضوع را در تیتر خبرها قرار می‌دهد اما شک نکنید که بعد از آن فراموش می‌شود. یک انسان مستاصل و درمانده در زندان توسط زندانبان مورد ضرب و شتم قرار می‌گیرد، خیلی آزرده خاطر می‌شویم اما این فقط مشت نمونه خروار وضعیتی است که در زندانّها اتفاق می‌افتد. گاهی زندانیان جوان به قیمت گزافی تخت کنار دریوار می‌خرند تا کمی در امنیت باشند.»
او افزود: «امروز و با انتشار این فیلم‌ها وظایفی بر عهده قوه قضاییه و نظام اجرایی کشور می‌گذارد. اول بررسی کامل سیستماتیک شیوه رفتار بدنی و خشونت رفتاری با زندانیان. این بررسی هم نباید فقط به فیلم‌های منتشر شده منحصر باشد. در این فیلم‌ها چند زندانبان هستند که با زندانیان رفتار بدی دارند، ممکن است این افراد در دادگاه محاکمه شوند یا تنبیه انضباطی شوند اما این هیچ مساله‌ای را حل نمی‌کند. باید بررسی شود ریشه‌های خشونت رفتاری سیستماتیک با زندانیان چیست، ابعادش چقدر است، چگونه است، چرا ایجاد شده و چگونه باید حل شود. تجربه نشان داده در این قبیل موارد بررسی‌هایی که فقط توسط نهادهای حاکمیتی انجام می‌شود، کارآمد نیست و نمی‌توان تمام واقعیت را نمایش دهد بلکه حتی در مواردی به پوشاندن واقعیت کمک می‌کند. بنابراین نهادهای مستقل هم باید حضور داشته‌باشند. اگر چنین بررسی انجام شود به نوع نگاه مسوولان به مجازات زندان یا فلسفه و هدف این مجازات پی می‌بریم. هنوز در نظام کیفری ما یک نگاه منسوخ شده وجود دارد که با سختگیری و شدت عمل با زندانی برخورد کردن باعث تربیت او می‌شود. این یک نگاه منسوخی ست که در روانشناسی کیفری و در علم کیفرشناسی ست دهه‌های طولانی ست که از بین رفته و اثبات شده که سخت‌گیری‌های انتقام جویانه از زندانی به بازپروری او کمک نمی‌کند بلکه بیش از گذشته در او خصلت‌های مجرمانه تولید می‌کند.»
این حقوقدان در مورد وضعیت کیفی و کمی زندانها گفت: «همچنین اساسا زندان‌های ما هم از نظر کمی و هم از نظر کیفی با جمعیت زندانی کشور متناسب نیست. تعداد زندانها بسیار کم است و وقتی تعداد زندانی زیاد باشد، نظام زندانبانی هم توانایی این را ندارد که با کیفیت مناسب زندانبانی کند. امکانات درون زندانها نسبت به جمعیت زندانی بسیار ناچیز است. کارگاه‌هایی برای کار کردن، کتابخانه، مکانی برای ورزش کردن، حتی محل خواب مناسب و … وجود ندارد و همه این ها شرایط را نابه هنجار می‌کند. واقعیت این است که زندانبان هم انسان است. وقتی شرایط زندان آنقدر بد است او هم قدرت کنترل خود را از دست می‌دهد و کم کم به روش‌های خشونت‌آمیز عادت می‌کند. در واقع اگر قوه قضاییه کمی دقت بیشتری به خرج دهد، می‌تواند از این اتفاقی که افتاده و شرایط زندان را به موضوع روز تبدیل کرده، حسن استفاده را ببرد و مشکلات خودش را در امر مربوط به اصلاح زندانها در نظر برنامه‌ریزان کشور زنده کند. برای حل مشکلات زندانها هم به بودجه نیاز داریم و هم به نگاه‌های تخصصی و اصلاح دیدگاه‌ها تا به تدریج بتوانیم این شرایط بد و بسیار زیان‌بار را اصلاح کرد.»
نوروزی با اشاره به برخورد با این زندانبانان تاکید کرد:«در این فیلم‌هایی که منتشر شده، چند مامور زندان یا زندانبان با زندانی سو رفتار دارند و زندانی را مورد ضرب و شتم قرار می‌دهد. از آنجا که آنها حین انجام وظیفه این کار را انجام می‌دهند، پس دادستان کل مکلف به پیگیری است. قربانی هم می‌تواند شکایت کند اما به اعتقاد من این بحث مهمی از این اتفاق نیست. فرض بگیریم همه این افراد به اشد مجازات هم محکوم شوند، چیزی حل نمی‌شود. مساله اصلی تنبیه و مجازات زندانبان که با زندانی سورفتار دارند، نیست. مساله این است که زندان‌های ما از استانداردهای زندان و زندانبانی به شدت دور شده و تنبیه آنها کمکی به اصلاح نمی‌کند. من نمی‌‌گویم تنبیه نشوند بلکه باید در حدود قانون مجازات شوند اما مشکلی از ما حل نمی‌کند. مشکل وضعیت زندانها ّاست که از فسلفه مجازات و فسلفه زندانبانی دور شده و این مثل معروف است «کسی به اتهام یک جرم محکم می‌شود وقتی از زندان بیرون می‌آید ده‌ها جرم دیگر هم مرتکب می‌شود.»
او توضیح داد: «باید جامعه مدنی، دولت و قوه قضاییه توجه اساسی به وضعیت زندان داشته‌باشند. منصفانه بگویم بودجه قوه قضاییه نسبت به زندانها و زندانی‌ها بودجه اندکی است. تفکرات زندانبانی هم غلط است. دستگاه قضایی می‌تواند از این وضعیت و اخبار استفاده کند و به سازمان مدیریت بفهماند که برای زندانها بودجه بیشتر لازم است اما این بودجه هم باید با تفکرات علمی برای زندانها هزینه شود. »
نوروزی در پاسخ به این پرسش که آیا می‌توان با استناد به این فیلم‌ها به پرونده‌های مرگ‌های مشکوک چون کاووس سید امامی یا سینا قنبری و … نیز ورود کرد، گفت: «از نظر حقوقی ارتباطی بین فیلم‌هایی که منتشر شده با کسانی که در گذشته فوت مجهول و مشکوکی داشتند، نیست اما از حیث افکار عمومی انتشار این فیلم‌ها کمک می‌کند که این افرادی که در زندانّها به شکل مشکوکی فوت شدند شاید آنها هم مورد سورفتار قرار گرفتند که این سورفتار منجر به فوت شده‌اند. یکی از مشکلات زندانها این است که زندانی دستش از همه بریده‌است و هیچ پناهگاهی ندارد. در اتاق بازجویی زندانی با بازجو تنها ست. اتهام هم فرقی ندارد، از سرقت مسلحانه تا کلاهبرداری و موارد اتهام سیاسی … در زندان زندان هیچ شاهدی ندارد که بگوید من را زده‌اند یا بلایی سر من آورده‌اند. این‌ها مواردی است که در زندانبانی مدرن به آن توجه شود و از نکاتی است که باید در زندانبانی مدرن باید اصلاح شود.»
منبع: مدارا
