هجوم موریانه هابه روستاهای حوضه"قزل اوزن"دراثر سدسازی های پنهانی وغیرقانونی در زنجان

به گزارش دیده بان ایران؛ موریانه ها در "ارشت طارم" از ابتدای سال به طور غیر طبیعی زیاد شده اند و زندگی روستاییان را با چالش مواجه کرده اند؛ اگر چه مسوولان محیط زیست می گویند که این پدیده جدیدی نیست و طی 4-5 سال اخیر بارها رخ داده، اما در همان حال تاکید می کنند که تاکنون جمعیت شان طبیعی بوده و بحران ساز نبوده است و حالا برای حل معضل، باید مطالعات لازم انجام شود. با اینهمه اما منابع روستایی می گویند ابتدای امسال روستای "ابراهیم آباد" در "ماه نشان زنجان" دچار این پدیده شده و با وجود اطلاع به محیط زیست، اقدام خاصی انجام نشده است.

 در این میان کارشناسان اما معتقدند این پدیده ناشی از دستکاری مولفه‌های هیدرولوژیکی و بیولوژیکی اکوسیستم  در اثر سدسازی بی مطالعه و اجرای طرح های بی حساب وکتاب اقتصادی در اکوسیستم طبیعی است. آنها می گویند که در صورت عدم چاره اندیشی و اصلاح نکردن تصمیم‌ها و طرح‌ها بر اساس معیارهای محیط زیستی و مطالعات دقیق و درست "ارزیابی اثرات زیست محیطی"، احتمال بروز دوباره این پدیده در بخش‌های دیگر حوضه و اکوسیستم‌های متاثر و پدید آمدن بحران‌های زیستی دیگر، خواهد بود.

اوایل سال 97 بود که خبر هجوم موریانه‌ها به خانه‌های روستای "ابراهیم‌آباد" شهرستان "ماه‌نشان" شنیده شد. در همان زمان، تحلیل‌های کارشناسی زیست‌شناسان و متخصصان محیط زیست این بود که این پدیده ناشی از دستکاری مولفه‌های هیدرولوژیکی و بیولوژیکی اکوسیستم است. آنها پیش بینی کردند که در صورت عدم چاره اندیشی و اصلاح نکردن تصمیم‌ها و طرح‌ها بر اساس معیارهای محیط زیستی، احتمال بروز دوباره این پدیده در بخش‌های دیگر حوضه و اکوسیستم‌های متاثر و پدید آمدن بحران‌های زیستی دیگر، خواهد بود.

هشدارهای متخصصین زیست‌شناسی و محیط زیست بی فایده بود و متولیان، توجه چندانی به موضوع نکردند. اکنون و قبل از آنکه بهار آغاز شود، بحران مشابهی در همان حوضه آبریز و چند صد کیلومتر پایین تر، در روستای "ارشت طارم" بروز پیدا کرده است. گویا موریانه‌ها بعد از یاری پیامبر اسلام در برابر کفار قریش، حالا یکبار دیگر، برای گواهی دادن به حقانیت قوانین الهی طبیعت آمده‌اند تا معلوم شود که تحریم و بایکوت کردن حامیان و تبیین کنندگان قوانین طبیعی وعلمی محیط زیست در اثر تصمیم گیری ها و سیاست های غیرعلمی و نادرست، نمی‌تواند قانون طبیعت را عوض کند و قوانین زمین بالاخره انسان را به چالش خواهد کشید.

 طغیان جمعیت موریانه‌ها پدیده‌ای است که پیش‌تر نیز بروز یافته است؛ اما تکرار‌ متوالی آن، پدیده‌ای جدید است. پدیده‌ای که فرضیه‌هایی قوی، علت بروز آن را تحلیل می‌کنند و به خاطر بی‌توجهی متولیان به مباحث علمی اکولوژیکی و محیط زیستی، راستی آزمایی این تحلیل‌ها به وقوع پیش بینی‌ها سپرده می‌شود.

 رضا رمضانی دانشجوی دکترای بیوسیستماتیک جانوری و فعال محیط زیست زنجان معتقد است که رشد غیرطبیعی موریانه ها در منطقه مربوطه، در اثر عدم رعایت قوانین طبیعی و پررنگ شدن عوامل بر هم زننده تعادل اکولوژیک از جمله سدسازی های بی رویه، معدنکاوی بیش از اندازه و اجرای پروژه های آبزی پروری بدون مطالعه در منطقه است.

او می گوید:« تحلیل‌های کارشناسی و فرضیه‌های مطرح در زمینه علت بروز این بحران، مبتنی بر قوانین شناخته شده و پایه‌‎ای اکولوژیکی بوده و حول این مبحث بنیادی شکل گرفته است که با تغییر مولفه‌های اکوهیدرولوژیکی و نیز تعادل‌های جمعیتی گونه‌ها، شرایط محیطی به ضرر جمعیت‌های متعادل شده گونه‌ها و به نفع گونه‌های فرصت طلب تغییر می‌کند.»

 گسترش فعالیت های آبزی پروری بدون مطالعه

این دانشجوی دکترای بیوسیستماتیک جانوری تاکید کرد:« بر این اساس، عوامل تغییردهنده مولفه‌های اکوهیدرولوژیکی حوضه "قزل‌اوزن" نیز بارها تبیین شده است. گسترش فعالیت‌های آبزی پروری بدون مطالعه، یکی از این عوامل است. برخی برآوردها نشان می‌دهد که بیش از 1000 واحد آبزی پروری در بخشی از رودخانه "قزل‌اوزن" که داخل استان زنجان قرار دارد فعالیت می‌کنند.»

رمضانی همچنین گفت:« مطالعات نشان داده‌اند که این واحدها تاثیرات معنی دار نامطلوبی بر روی اکوسیستم منطقه داشته‌اند و میزان هدررفت تبخیری آب این واحدها می‌تواند بیش از کل ظرفیت رودخانه "قزل اوزن" برای برداشت آب در استان زنجان باشد.»

این فعال محیط زیست زنجان افزود:« کاهش رطوبت کل موجود در اکوسیستم باعث این موضوع می شود. میزان موجودی رطوبت در اکوسیستم اگر بیشتر یا کمتر از یک حد مشخص باشد معضل زاست.  به نظر می رسد کل رژیم اکولوژیک منطقه تغییر پیدا کرده است؛ هم از نظر زمان بارش و هم میزان موجودی آب در اکوسیستم از طریق هدررفت تبخیری و سایر اتفاق هایی که دارد می افتد از حالت نرمال خارج کرده و شرایط را برای زادوولد موریانه ها مساعد کرده است.»

 سدسازی غیراصولی وفعالیت های معدنی

این کارشناس وفعال محیط زیست همچنین با تاکید بر نقش سدسازی های غیراصولی بر بروز پدیده "رشد بیش از حد موریانه ها" گفت:« در همین حوضه، طرح‌های سدسازی غیراصولی و غیرمجاز متعددی اجرا شده و در حال اجراست و تاکنون هشدارهای کارشناسان در مورد اثرات گسترده منفی این طرح‌ها که با صرف هزینه هنگفتی اجرا می‌شوند، شنیده نشده است.»

 رمضانی افزود:« تبخیر سطحی، تضعیف منابع آبی آبرفتی و زیرزمینی، تغییر ناهنجار نظام لیمنولوژیک رودخانه و نظام اکولوژیکی اکوسیستم‌های پیرامونی و ... از اثرات بحث شده این طرح‌هاست. در همین حوضه، فعالیت‌های معدنی گسترده و ضابطه‌گریز نیز تغییرات متحیر کننده‌ای را بر اکوسیستم منطقه تحمیل کرده است. تغییر شرایط زیستی گونه‌های کنترل کننده، ایجاد محیط بهینه برای گونه‌های فرصت طلب و ... را می‌توان از نتایج الگوی غیرمعقول فعالیت‌های معدنی دانست.»

 او در شرح این دلایل و اثر آن بر رشد فزاینده موریانه ها گفت:« از آنجا که جمعیت مختلف حشرات را گونه های مختلف حشره خوار اعم از خزنده و پرنده کنترل می کنند؛ هنگامی که معدنکاوی بیشتر از حد متعادل شده و تخریب زیادی در منطقه رخ می دهد امنیت زیستگاه پرندگان و خزندگان کم شده و طبیعتا جمعیت آنها نیز کاهش می یابد. در نتیجه این شرایط، کنترل طبیعی به هم ریخته و از بین می رود و تعداد حشرات از جمله موریانه ها به هم می ریزد.»

 رمضانی افزود:« در واقع از یکسو شرایط تولیدمثلی موریانه ها بهتر شده و از سوی دیگر کنترل کننده گان طبیعی آنها ضعیف تر شده است. علاوه بر این ها، آبزی پروری و هدررفت تبخیری اتفاق دیگری را رقم می زند و آن اینکه چون موجودی آب اکوسیستم کاهش پیدا می کند میزان بافت های چوبی خشک در منطقه بیشتر می شود. این چوب های خشک، بستری برای شکل گرفتن کُلونی های جدید می شوند و اگر در خانه ها هم سم پاشی شود حشرات، به سرعت در طبیعت پناه می گیرند؛ چرا که درخت های خشک نسبت به سابق زیاد شده است و مکانی برای رشد آنهاست.»

 محیط زیست در حال مطالعه است

غلامرضا عباسی رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان طارم زنجان در اینباره به اسکان گفت:« این موضوع از 4-5 سال گذشته وجود داشته و پدیده جدیدی نیست؛ اما مشکل ساز نیز نبوده است. هوا که گرم می شود و رطوبت که بیشتر می شود این موضوع گسترش پیدا می کند.»

 او افزود:« در سال های گذشته یک "زاغه گوسفندی" در آن منطقه بوده است که اکنون مخروبه شده است. گفته شده در سال های گذشته که آن زاغه فعال بوده پدیده موریانه ها مشاهده شده است. به تدریج این ها به سمت منازل خصوصا منازل چوبی و قدیم ساخت رفته است.

 عباسی تاکید کرد:« با اینکه هنوز مورد فوق، بحرانی نشده است؛ اما مدیریت بحران و دیگر مسوولان از محل بازدید کرده اند فکر می کنند شاید با سم پاشی از بین برود.»

 رییس حفاظت محیط زیست طارم در پاسخ به سوال خبرنگار اسکان که "چه اقداماتی از سوی تشکیلات محیط زیست برای حل این مشکل و عدم تبدیل آن به بحران انجام گرفته است" گفت:« از آنجا که مسائل داخل محدوده های روستایی به بخشداری و دهیاری و ... مربوط می شود این کار مستقیما به محیط زیست مربوط نبوده و به متولیان روستایی مربوط است؛ البته ما نیز به عنوان تشکیلات محیط زیست، نظارت قانونی خودمان را داریم. اکنون دنبال راهکار و در حال مطالعه موضوع هستیم.»

 عباسی در پاسخ به پرسش خبرنگار اسکان که با توجه به اینکه خودتان مساله را دارای ریشه 5-4 ساله ذکر کردید چرا تاکنون کار موثری برای حل مساله و بحرانی نشدن آن انجام نگرفته است گفت:« این مساله اگرچه وجود داشته؛ اما بحرانی نبوده است و تخریبی در پی نداشته است. امسال که میزان رشد آن بیشتر شده به دنبال راهکار هستیم. ما این مشکل را به استان انعکاس داده ایم و به محض اینکه به ما ابلاغ بشود عملیات اجرایی آن را آغاز می کنیم.»

رییس حفاظت محیط زیست طارم در ادامه گفت:« تصمیمی که قرار است گرفته شود در حیطه تصمیم گیری استان است نه شهرستان و ما باید منتظر مطالعه و پاسخ استان بمانیم.»

 آگاهان بر این باورند که اگرچه مساله افزایش جمعیت موریانه ها در روستای "ارشت طارم" زنجان در محدوده جغرافیایی روستایی رخ داده اما یک موضوع کاملا محیط زیستی است که در صورت رس

یدگی نکردن مسوولان، می تواند به یک معضل جدی در اکوسیستم تبدیل شود و تعادل جمعیتی گونه های مختلف را بر هم بزند. از سوی دیگر راهکار "سم پاشی" که مسوولان اجرایی استان زنجان بر آن دست گذاشته اند علاوه بر اینکه یک راهکار مقطعی است و در درازمدت جواب نمی دهد می تواند باعث آلودگی محیط و از دست رفتن برخی دیگر گونه های حشرات و گیاهان در کنار موریانه ها باشد. بر این اساس درست تر این است که برای حل چنین مشکلاتی از روش های کاملا تخصصی و پیشگیرانه و نیز منطبق بر اکوسیستم طبیعی منطقه استفاده شود تا به جای برداشتن ابرو، چشم را نیز کور نکند./ الهه موسوی- اسکان نیوز