قاضی دادگستری: تغییرات در دستگاه قضایی شروع شده است/ نیازمند یک دگرگونی ساختاری است
یک قاضی می‌گوید: تغییرات در قوه قضاییه شروع شده است؛ همین که رئیس آن از درون دستگاه قضایی انتخاب شده، تغییر بزرگی است. هر کسی از بیرون از این مجموعه آمده، موفق نبوده است. رئیس قوه باید از درون خودش انتخاب شود نه بیرون از آن.
به گزارش دیده بان ایران، 16 اسفندماه حجت‌الاسلام سید ابراهیم رئیسی، به‌عنوان ششمین رئیس قوه قضاییه منصوب شد؛ قوه‌ای که در قانون اساسی از آن به‌عنوان نهادی مستقل نام برده شده که باید پشتیبان حقوق فردی و اجتماعی و مسئول تحقق بخشیدن عدالت اجتماعی باشد.
قوه قضاییه در سال‌های اخیر با پرونده‌های بزرگ و چالشی سروکار داشته است. از ماجرای بابک زنجانی گرفته تا همین یک ماه پیش که گفته میشد ماجرای پتروشیمی‌گیت یک پرونده اختلاس مهم است.
ابراهیم رئیسی در مراسم معارفه‌اش به نکات مهمی اشاره کرد که برای این دوره در نظر دارد با مجموعه‌‌ای که او را همراهی می‌کند و برای دستیابی به عدالت بیشتر و پاسخ به گله‌مندی‌هایی که گاهی از این قوه می‌شود، اجرایی کند. رئیس جدید دستگاه قضا در سخنرانی‌اش از تحول قضایی گفت که می‌خواهد در این دوره انجام دهد و عنوان کرد که مردم همچنان به رغم تلاش‌هایی که انجام شده است، در مورد عدالت نگران هستند و خواهان این هستند که عدالت را بیشتر ببینند. برنامه تحول قضایی در بستر گام دوم با همکاری همه بخش‌ها چه دولت و چه مجلس باید انجام شود و باید همه تلاش کنند این گام دوم در عرصه عدالت به‌خوبی برداشته شود.
وی در ادامه به مشکلات، موضوعات و مسائل مهمی در دستگاه قضایی همچون اطاله دادرسی، صیانت از آزادی‌های اجتماعی و حقوق مردم، مسئله تکریم، نقدپذیری، فساد، اشکالات ساختاری و سرمایه‌گذاری در این قوه اشاره کرد که باید در جای خود به هر کدام از آن‌ها پرداخته شود. اما این مسیر تغییر چقدر برای او هموار است؟ برای بررسی هر چه بیشتر این تحول قضایی که رئیسی در مراسم تودیع خود به آن اشاره کرد، با محمدحسین ساکت، قاضی سابق دیوان عالی کشور و وکیل دادگستری گفت‌وگو کردیم.
ایرناپلاس: در ابتدا از اهمیت جایگاه قوه قضاییه و وظایف آن در کشور برایمان بگویید. در ادامه به تحولات این قوه در ماه گذشته می‌پردازیم.
ساکت: اصولاً در هر جامعه‌ای قوه قضاییه حکم قلب آن جامعه را دارد. اگر این تعبیر را ما به کار ببریم، گزاف نگفته‌ایم. در جنگ جهانی، ملکه وقتی اوضاع انگلستان را بررسی می‌کرد از چرچیل، اول از همه‌چیز وضع دستگاه قضایی را پرسید. چرچیل گفت دستگاه قضایی به‌سامان است، ملکه گفت پس من هیچ نگرانی ندارم.
این تعبیر را در بیان دیگران هم می‌توانید بشنوید. اگر دستگاه قضایی ما یا هر جامعه‌ای ضوابط و معیارهای خودش را داشته باشد، اولین چیزی که در پناه آن تأمین می‌شود، امنیت اجتماعی و عدالت اجتماعی است. این مسئله کمی نیست. ما تعبیری هم که در قرآن مجید داریم، وقتی در این باره می‌خواهد صحبت کند، بیمناکی را به دو قسمت تقسیم می‌کند. یکی گرسنگی یکی ترس. گرسنگی جنبه اقتصادی قضیه است که خیلی مهم است. ترس هم جنبه امنیت و آرامش درونی دارد. البته نمی‌خواهم بگویم که اگر دستگاه قضایی مرتب بود همه‌چیز در حد عالی می‌بود. این اغراق است، اما خیلی از نابسامانی‌ها می‌تواند سامان پیدا کند.
**اگر رضایت مردم را می‌خواهیم باید حق معاش آن‌ها را تأمین کنیم
وقتی مردم اطمینان پیدا کنند که یک نهاد یا یک دستگاه بی‌طرف و به‌دور از سیاست و آمیخته با عدالت پناه آن‌هاست، این مردم صادقانه این دستگاه را می‌پذیرند و همکاری می‌کنند و آنچه را که باید در اختیار این دستگاه بگذارند، می‌گذارند. باید دستگاه قضایی ما، دستگاهی مقتدر و به دور از سیاست‌زدگی و سیاست‌بازی و مستقل باشد، البته استقلال قاضی به این معنی نیست که در برابر قوه‌ای یا قدرتی بی‌روا بایستد یا هرکسی را که دلش خواست زندانی کند یا خشونت به خرج بدهد، نه این استقلال نیست.
دستگاه قضایی مسئول تأمین امنیت اجتماعی و عدالت اجتماعی است. وظایفی است که در قانون اساسی ما به این دستگاه محول شده و خیلی بحث مهمی است. این حدیث پیامبر اکرم(ص) که می‌فرمایند؛«من لا معاش له لا معاد له» کسی که معاش ندارد معاد هم ندارد، باید مورد توجه قرار گیرد. اگر رضایت مردم را می‌خواهیم، باید حق معاش آن‌ها را تأمین کنیم.
**پیشگیری از وقوع جرم وظیفه قوه قضاییه است
از جمله وظایفی که در قانون اساسی ما به این قوه محول شده، پیشگیری از جرم است که به غایت مهم و حیاتی است. تا جایی که اگر تمام نارسایی‌های اجتماعی و اقتصادی را رده‌بندی کنید، پیشگیری از جرم می‌تواند جلوی وقوع همه را بگیرد.
موضوع دیگر که در دستگاه قضا باید به آن توجه شود، مسئله برابری است. برابری در دستگاه قضایی حلقه‌ای است که بخش‌های دیگری به آن آویزان است. اقتصاد یک بخش است. وقتی پایه‌های اقتصادی سست شد و امنیت اقتصادی نبود، معاش مردم در خطر می‌افتد و جرم زیاد می‌شود. شما که خبرنگار هستید این روزها بیشتر در جریان آمار سرقت‌های گوناگون هستید. از اختلاس گرفته تا چرخ ماشین؛ این‌ها چرا اتفاق می‌افتد؟ چون جامعه امنیت اقتصادی ندارد. یعنی اینکه در جامعه فقر حاکم است. اینجا این حدیث پیامبر(ص) بزرگوار ما «کاد الفقر أن یکون کفرا» بیشتر به چشم می‌آید. نزدیک است که تهیدستی به کفر بینجامد.
**متخصصان باید سردمدار دستگاه قضایی باشند
در کلاس‌هایم بارها گفته‌ام تعابیری که پیامبر(ص) در اقتصاد دارد، از گفته‌های مارکس پیشروتر است. دستگاه قضایی دستگاه پیچیده است که باید متخصصان سردمدار آن باشند؛ کارشناسان کارآزموده، آموزش دیده و به‌روز. هرازچندگاهی اطلاعات این قوه در حوزه‌های مختلف برای افزایش بهره‌وری باید به‌روز شود؛ بهره‌وری از تجربه‌ها، دانش و اندوخته‌های دیگران و حتی کشورهای دیگر.
ایرناپلاس: شما در دوره قبل قاضی بوده‌اید، در ادامه به بررسی کارنامه آیت‌الله آملی لاریجانی بپردازیم. نظرتان درباره کارنامه 10ساله ایشان چیست؟
ساکت: سال 88 وقتی آقای لاریجانی منصوب شد، درباره ارتقای کیفیت کاری دیوان عالی کشور نامه‌ای به ایشان نوشتم. اینکه چه کاری باید انجام بدهیم که دیوان عالی کشور جایگاه خودش را پیدا کند، وظایف خودش را بشناسد و نقش کلیدی‌اش را در کشور بازی کند. ایشان به این نامه توجه نکرد. آقای رئیسی آن موقع معاون اول بود، به من گفتند من به آقای لاریجانی گفته‌ام که آقای ساکت از قضات معمولی نیست، نامه‌شان را بخوانید و توجه کنید. اما من این نامه را در روزنامه اطلاعات چاپ کردم.
روزنامه اطلاعات پیش از آمدن آقای لاریجانی نامه‌ای از آیت‌الله محقق داماد درباره قضایای سال 88 و انتقادهایی در مورد مرحوم آیت‌الله شاهرودی چاپ کرده بود. آقای شاهرودی دو ماه بعد از دستگاه قضا رفت. من هم این نامه را در بدو ورود آقای لاریجانی و در همان صفحه منتشر کردم. با این شعر اقبال لاهوری شروع کردم:
فروغ آدم خاکی ز تازه‌کاری‌هاست
مه و ستاره کنند آنچه پیش از این کردند
نوشتم: «آقای لاریجانی شما سابقه قضایی ندارید. کار پرونده‌ای نکرده‌اید. می‌گویند مقداری زبان بلد هستید و مقداری فلسفه. اگر زبان شما باعث بشود که تجربه‌های نظام حقوقی کامن‌لا و آن سیستم و حقوقی را به تجربه‌های ما اضافه کنید و فلسفه شما باعث شود که فقه، تلطیف شود و اگر آدم‌های درست را سرکار بیاورید و چاپلوسان را برکنار کنید، شاید موفق باشید.» یک شعر دیگری هم از «نورجهان بیگم» نوشتم که حجت‌الاسلام دعایی گفتند این شعر تند است. شعر این بود:
ای محتسب ز گریه پیر مغان بترس
یک خمر شکستن تو به صد خون برابر است
در نهایت اتفاق خاصی هم نیفتاد و به هیچ‌کدام از توصیه‌ها عمل نشد. نه اینکه حالا بگویم، همان موقع هم اعتقادم بر این بود که دوره آقای لاریجانی دوره ضعیفی در دستگاه قضایی بود.
**شعار می‌دهیم چون پاسخگو نیستیم
مسئله دیگر شعارزدگی بود. در کل در کشور هر کسی هر پستی می‌گیرد شروع به شعار دادن می‌کند. چرا مسئولان کشور این همه شعار می‌دهند؟ برای اینکه اصل پاسخگویی در کشور حاکم نیست. من اگر امروز به‌عنوان متصدی سازمان هواشناسی حرفی بزنم که این حرف فردا عملی نشد و شما به اعتماد این حرف برنامه‌هایتان را حذف کردید، کارهایتان را به عقب انداختید و در این راستا خسارت‌هایی هم دیدید، چه کسی پاسخگوی شماست؟ هیچ‌کس! به من مسئولیت می‌دهید، امکانات می‌دهید، پول می‌دهید و ... که من پاسخگوی حوزه خودم باشم. یا در فرهنگ ما یک بینشی هست که می‌گوید هفته‌ای دو روز امام زمان نامه اعمال ما را می‌بیند و مورد پرسش قرار می‌گیریم. حداقل اگر به این بینش اعتقاد داریم به آن عمل کنیم.
ایرناپلاس: اجازه بدهید به بررسی سخنان حجت‌الاسلام رئیسی در روز معارفه ایشان بپردازیم. آقای رئیسی از دگرگونی ساختاری در دستگاه قضایی سخن گفت. این دگرگونی ساختاری از کجا باید شروع شود؟ چگونه باید اتفاق بیفتد؟
ساکت: آقای رئیسی یک حُسن اساسی که دارد این است که در دستگاه قضایی بوده است و بیش از آقای لاریجانی به چموخم این قوه آشناست. این یک واقعیت است. حالا اینکه ایشان چه شیوه‌ای را به کار بگیرند و چه کاری انجام دهند و در حوزه‌های تخصصی چه چینشی داشته باشند، باید در آینده دید. چرا که این تشکیلات نیازمند یک دگرگونی ساختاری است. این تغییر حالا یک نمونه‌اش شروع شده است. همین که رئیس آن از درون دستگاه قضایی انتخاب شده است، تغییر بزرگی است. همیشه گفته‌ام که رئیس قوه باید از درون خودش انتخاب شود نه بیرون از آن. هر کسی از بیرون از این مجموعه آمده است موفق نبوده است. باید این موضوع آسیب‌شناسی میشد که چرا موفق نبود؟ به علت اینکه دردآشنا نیست. من اگر بخواهم در مورد خبرنگارها قضاوت کنم، نباید اندک آشنایی با حق و حقوق آن‌ها داشته باشم؟ کسی که از بیرون می‌آید پنج سال اولش به آشنایی می‌گذرد. تازه اگر خیلی زیرک و باهوش باشد و با فراست دریابد./ ایرنا پلاس
