با ۱۱ قنات ایرانی که شهرتی جهانی دارند آشنا شوید
یازده قنات ایرانی در یونسکو به ثبت جهانی رسید. قناتهای قصبه گناباد، بلده فردوس، زارچ و حسنآباد، آسیاب آبی میرزانصرالله مهریز، جوپار کرمان، اکبرآباد و قاسمآباد بروات بم، مون در اردستان، وزوان و مزدآباد اصفهان و ابراهیمآباد اراک یازده قناتی هستند که به عنوان میراث جهانی ثبت شدهاند.
به گزارش سایت خبری و تحلیلی و دیده بان ایران ؛ یازده قنات ایرانی در یونسکو به ثبت جهانی رسید. قناتهای قصبه گناباد، بلده فردوس، زارچ و حسنآباد، آسیاب آبی میرزانصرالله مهریز، جوپار کرمان، اکبرآباد و قاسمآباد بروات بم، مون در اردستان، وزوان و مزدآباد اصفهان و ابراهیمآباد اراک یازده قناتی هستند که به عنوان میراث جهانی ثبت شدهاند. ایران سرزمین قناتهاست و از قدیم، دسترسی به آب در بسیاری مناطق ایران از مهمترین دغدغههای مردم و حاکمان بوده است. زمانی که میراث فرهنگی به عنوان میراث جهانی به ثبت میرسند، به این معنی است که دیگر نه تنها برای یک ملت که یادگاری از فرهنگ برای تمام مردم دنیا هستند و حفظ آنها نیازمند دقت و همت بیشتری است. جز این، برای فرهنگ ایران، امتیازی مثبت است که بتواند میراث فرهنگی خود را به این بهانه، به جهان معرفی کند. این قناتها کجا هستند؟ و چه ویژگیهایی دارند که به عنوان میراث جهانی ثبت شدهاند؟
قنات قصبه را قدیمیترین قنات جهان میدانند. هر چند قدمت قنات را دو هزار و پانصد تا دو هزار و هفتصد سال تخمین میزنند. برای غلبه بر آب و هوای گرم و خشک بیشتر نواحی کشور، ایرانیهای قدیم ساخت قنات را به عنوان راه چاره انتخاب کردند. قناتها، چاههایی برای رسیدن به سفرههای آب زیرزمینی هستند که با کانالهایی به هم متصل شدهاند. قناتها در قدیم، از نقاط استراتژیک شهرها به حساب میآمدند و در جنگها، محافظت از آنها به معنای محافظت از شریان حیاتی شهر بوده است. قنات قصبه، از عظیمتریم قناتهای گناباد است که قدمت آن به دوران هخامنشی بازمیگردد. این قنات در طول مسیر خود دو شاخه شده تا ظاهرا در صورت بسته شدن یکی به دلیل ریزش یا جنگ، آب از طریق کانالها در شاخه دیگر جریان داشته باشد. چاههای این قنات به دو شیوه کم عمق و عمودی و عمیق و پلهای حفر شدهاند. طول این قنات بیش از 33 کیلومتر است و عمق مادرچاه آن حدود 300 متر و آبدهی آن بیش از 130 لیتر در ثانیه است. این قنات، یکی از جاذبههای گردشگری گناباد است که بنا بر گزارشها در نوروز امسال بیشتر از 60 هزار نفر از آن بازدید کردهاند.
قنات بلده فردوس
قنات بلده فردوس حدود هزار سال پیش ساخته شده و به نسبت قنات قصبه حدود هزار و هفتصد سال جوانتر است. این قنات، کار دست مهندسان عهد ساسانی است که زمینهای اطراف شهر فردوس واقع در خراسان جنوبی را آبیاری میکند. چندین قنات و چشمه روی هم قنات بلده را تشکیل دادهاند که در طول سالیان، خشکسالی تعدادی از آنها را خشکانده است. ناصر خسرو در سفرنامه خود این قنات را هم به کیخسرو نسبت میدهد.
قنات زارچ و حسن آباد یزد
زارچ، قناتی با قدمت دو هزار سال در یزد، پیش از آنکه بنا باشد برای ثبتش به عنوان میراث جهانی در یونسکو برنامهریزی شود، محلی بود که با ورود فاضلاب آلوده شده بود. به گفته محمدرضا سیدحسینی، معاون عمرانی استانداری یزد، این قنات مرمت و از فاضلاب پاکسازی شد و آب به آن روانه کردند. آبی که در این قنات جریان دارد، برای آبیاری زمینهای کشاورزی اطراف آن مصرف میشود.
آسیاب آبی میرزا نصرالله
سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، سال گذشته 70 میلیون تومان به مرمت قناتی اختصاص داد که به تازگی به ثبت جهانی یونسکو رسیده است. قنات آسیابآبی میرزا نصرالله مهریز، در احاطه درختان چنار، در پاییندست باغ جهانی پهلوانپور، واقع شده است. پیش از این نیز در سال 90، به گفته مسئولان سازمان میراث فرهنگی، 11 میلیون تومان برای مرمت آسیاب هزینه شده بود. مرمتی که شامل خاکبرداری فضای مسدود شده، مشخص کردن پیها، خاکریزی پیادهروهای معبر، تغییر مسیر آب قنات، لوله گذاری، مرمت یکی از اتاق ها و مانند اینها بوده است. قدمت آسیاب آبی میرزا نصرالله، به دوره قاجار میرسد و با خشت و کاهگل ساخته شده است. این آسیاب، یک هشتضلعی با پوشش گنبدی است و انباری دارد برای نگهداری گندم، پنهان شده در دل زمین.
قنات گوهرریز کرمان و بروات بم
میگویند، آنتونی اسمیت، جهانگرد انگلیسی به دنبال ماهی سفید کور راهی شهری در دل کویر ایران شد اما چیزی با پدیدهای جذابتر مواجه شد. جوپار شهری در استان کرمان، در دامنه رشته کوههای مرکزی است که میان اهالی کویر به خوش و آب و هوایی شهرت دارد. ظاهرا در گذشته، جوپار محلی بوده که آب و هوای خوبش، پادشاهان کرمان را به سمت خود میکشانده است. قنات گوهرریز، از فعالترین قناتهای جوپارگوهری است که انتونی اسمیت را به خود علاقمند کرد. این قنات سه هزار و 556 متر طول دارد و حدود 330 هکتار از زمینهای آن منطقه را آبیاری میکند. ساخت این قنات را به دوران پرستش آناهیتا، الهه آب و باران، در دوران ساسانی نسبت میدهند.
قنات مون اردستان و وزوان و مزدآباد
محله مون اردستان در استان اصفهان، قناتی دو طبقه دارد با طول 2 کیلومتر که ظاهرا تنها قنات دو طبقه جهان است. هر طبقه این قنات جریان آبی جداگانه دارد و آب هیچ یک از این دو به دیگری نفوذ نمیکند. قدمت این قنات را که اهالی محله مون از آن سیراب میشوند، هشتصد سال دانستهاند. برای ساخت این نمونه بیبدیل، اهالی دو داستان نقل میکنند. یکی از قصهها روایتگر این است که بانی قنات کاوه آهنگر است که زاده اردستان بوده و قصهای دیگر، نزدیکتر به عالم واقع، بانی آن را یک مقنی یزدی میداند. میگویند مقنی یزدی این قنات را در دو مرحله ساخته است و یک مرحله اصلاح قناتی است که مردم به اشتباه حفر کرده بودند. قناتهای وزوان در وزوان و مزدآباد در میمه اصفهان نیز از قناتهایی هستند که به ثبت جهانی رسیدهاند. گفته میشود وجود سدهای زیرزمینی در این دو قنات باعث شد که بتوانند در فهرست قناتهای ثبت جهانی قرار بگیرند.
قنات ابراهیمآباد اراک
در میانه راه شهر قم به شهر اراک به روستایی میرسیم به نام ابراهیمآباد که میگویند قدمتی بیشتر از هزار سال دارد. طول این قنات یازده کیلومتر است و مادرچاه مخروطی شکل آن حدود 114 متر عمق دارد. قنات ابراهیم آباد جزو قدیمی ترین قنات های کشور است و وجود تپه مربوط به دوره اشکانی و پیشینه روستاهای اطراف این قنات نشان از قدمت بالای آن دارد. این قنات از کوههای هفتاد قله اراک سرچشمه میگیرد و تا روستای ابراهیمآباد ادامه دارد. به گفته محمد حسینی، مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان مرکزی، از سه سال قبل ارسال پرونده قنات های ایران برای ثبت جهانی به یونسکو آغاز شد و یازده قنات از میان 32 هزار رشته قنات در ایران به عنوان قناتهای قابل ثبت به عنوان میراث جهانی در یونسکو معرفی شدند. لیلا کفاشزاده کارشناس میراث فرهنگی میگوید، برای ثبت بنایی به عنوان میراث فرهنگی در یونسکو، اولا باید اثر قدمتی داشته باشد، چرا که وقتی نام میراث روی اثری میگذاریم، یعنی چیزی که از نسلهای قبل به ارث رسیده است.