صفرتکانی از ریال چاره کار است؟

دیده بان ایران- ٥٠‌هزار تومانی‌های جدید با صفرهای کمرنگ به بازار می‌آیند! بانک مرکزی که به تازگی از ایران‌چک‌های ٥٠‌هزار تومانی رونمایی کرده، تمام صفرهای این اسکناس به جز یک صفر را کمرنگ کرد و همین موضوع از سوی فعالان اقتصادی به حذف صفرهای پول تعبیر شده است. این موضوع در شرایطی رخ می‌دهد که چیزی حدود دو‌سال پیش رسانه‌های ایران عبارت «خداحافظی با ریال» را تیتر زدند و دولت تغییر واحد پول از ریال به تومان را اعلام کرد. ولی‌اله سیف، رئیس بانک مرکزی وقت درباره تغییر واحد پول از ریال به تومان گفته بود که این اتفاق هم یک گام دیگر برای حذف صفرهای اضافه پول است.  با این حال ریال همچنان روی اسکناس‌ها ماند و ٥٠‌هزار تومانی جدیدی هم که بانک مرکزی رونمایی کرد با واحد پولی ریال چاپ شد. روابط عمومی بانک مرکزی به «شهروند» می‌گوید که لایحه دولت برای تغییر واحد ریال به تومان هنوز به تصویب نمایندگان مجلس و شورای نگهبان نرسیده است و البته از هرگونه اظهارنظری درباره حذف صفر پول خودداری می‌کند زیرا معتقد است که این مسأله بار هیجانی و روانی در جامعه دارد.

با این حال برخی کارشناسان اقتصادی معتقدند با ریزش حدود ٥٠‌درصدی ارزش ریال و تصورات تورمی مردم، حذف صفرهای پول اتفاق دور از انتظاری نیست و احتمالا به‌زودی رخ می‌دهد.

ریال ایران رکورددار ریزش ارزش پول

ریال ایران در‌سال ٢٠١٨ رکورد زد و پس از آرژانتین که ارزش پولش حدود ٦٠‌درصد ریزش داشته است، رتبه دوم ریزش ارزش پول در جهان را به دست آورد. این اتفاق دوباره حذف صفرهای اضافه و دست و پاگیر پول ایران را سر زبان‌ها انداخته است. حذف صفرهای اضافه پول اتفاق عجیبی نیست و داده‌های بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول حاکی از آن است که دست‌کم ٥٠ کشور جهان تاکنون اقدام به حذف صفر از پول ملی خود کرده‌اند که حتی در برخی از این کشورها برای تکمیل چرخه روانی نسبت به تغییر نام واحد پول نیز اقدام

شده است.

ساندویچ ٣‌میلیون لیری در ترکیه!

نمونه موفق این اقدام، ترکیه است که در‌سال ٢٠٠٣ با ریزش ارزش پولشان، قیمت یک ساندویچ در این کشور به ٣‌میلیون لیر رسید!

ترکیه کشوری اروپایی با بستری جهان سومی است که به یک‌باره شش صفر را از پول ملی خود در‌سال ٢٠٠٥ میلادی حذف کرد. تورم در ترکیه از ابتدای دهه ٨٠ آغاز شد و با شتاب به پیش رفت. هر دلار آمریکا که در‌سال ١٩٨٨ با ١٤٢٢ لیر قدیم ترکیه مبادله می‌شد در‌سال ٢٠٠٣ به بیش از ٥/١‌میلیون لیر قدیم رسید. از‌سال ١٩٨١ به این سو در ترکیه هر دو‌سال یک بار نیاز به اسکناس‌های درشت‌تر احساس می‌شد. در یک چرخه ٢٥ ساله. درشت‌ترین اسکناس ترکیه از ٥‌هزار لیر به یک‌میلیون لیر تبدیل شد. تعداد بی‌شمار صفرها در ارقام اقتصادی و مبادلات که گاه تا چند تریلیون لیر می‌رسید مشکلات فراوانی را در مسیر عملیات حسابداری و نگهداری حساب‌ها به وجود آورده بود. مهار تورم در ترکیه با نظارت و دستورالعمل‌های صندوق بین‌المللی پول انجام شد. این کشور به‌عنوان یک نمونه برگزیده در مهار تورم از سوی این نهاد بین‌المللی معرفی شد. ترکیه پیش از آن‌که اقدام به حذف صفرها کند تورم را به‌طور کامل مهار کرد.

برزیل رکورددار حذف صفر

تجربه حذف صفر پول در کشورهای دیگر هم تکرار شده است. به‌عنوان مثال برزیل رکورددار حذف صفر پول به شمار می‌آید و از‌سال ۱۹۳۰ تاکنون، طی شش مرحله، ۱۸ صفر از پول ملی خود را حذف و٨بار نیز نام واحد پولی این کشور تغییر پیدا کرده است.

بیماری هلندی اکنون واژه‌ای آشنا در ادبیات اقتصادی است. ورود منابع درآمدی غیرمنتظره از محل استخراج گاز، اقتصاد هلند را با تورم پیش‌بینی نشده‌ای در دهه ٦٠ میلادی روبه‌رو کرد. دولت مجبور به چاپ اسکناس‌های درشت شد تا بتواند پاسخگوی نیاز مبادلات مردم باشد. در همین حال تورم نیز از مرز صد‌درصد عبور کرد. هلند نمونه برجسته‌ای از جوابگو بودن سیاست حذف صفر از اسکناس در شرایطی است تا این کار با اعمال دیگر سیاست‌های کنترل نقدینگی همراه باشد.

دولت زیمبابوه در ‌سال ٢٠٠٣ زمانی که تورم این کشور یک هزار‌درصد بود، اقدام به حذف ٣ صفر از اسکناس‌هایش کرد. با وجود این دولت عملا هیچ‌گونه اقدامی در خصوص مهار تورم انجام نداد و صرفا به وجه روانی حذف صفرها اتکا کرد. بدیهی آن‌که این کارکرد به‌زودی از میان رفت و تورم لجام‌گسیخته سرانجام اقتصاد این کشور را ویران کرد و دلار زیمبابوه از هم پاشید. هم‌اکنون تورم این کشور آفریقایی از مرز یازده میلیون ‌درصد گذشته است و دولت برای تأمین اسکناس مورد نیاز مردم ناگزیر از چاپ اسکناس‌های یکصد‌میلیارد دلاری شده است.

اجرای زیرپوستی مصوبه هیأت وزیران

اما در پی کاهش ارزش ریال از اواخر دهه ۱۳۸۰ زمزمه حذف صفر از پول ایران شنیده شد. درنهایت  ١٧ آذر ٩٥ خبری از دولت بیرون آمد مبنی بر اینکه «هیأت دولت در جلسه خود به‌ ریاست حجت‌الاسلام روحانی، رئیس‌جمهوری، ‌به ادامه بررسی پیشنهادهای کارگروه منتخب درباره «لایحه بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران» ‌پرداخت و مواد دیگری از این لایحه را به تصویب رساند. براساس موادی از این لایحه که به تصویب هیأت وزیران رسید، واحد پول ایران تومان و برابر با ١٠ ریال ‌تعیین شد.»

هر چند اعلام این خبر در روزهای نخست سروصدای زیادی به پا کرد ولی در ادامه با مسکوت‌ماندن طرح و عدم ارسال لایحه به مجلس، از سروصداها هم کاسته شد؛ چرا که تغییر واحد پول ایران از ریال به تومان پس از ارسال لایحه بانک مرکزی به مجلس شورای اسلامی و تصویب این بند در مجلس و تأیید آن توسط شورای نگهبان قانونی و قابل اجراست ولی هنوز خبری از طی این مراحل از سوی دولت نیست.

با رسانه‌ای‌شدن تغییر واحد پول ملی به تومان البته رئیس‌کل وقت بانک مرکزی تأکید کرد که این طرح به معنی حذف صفر نیست و فقط بناست واحد شمارش پول به تومان تغییر کند؛ همان‌طور که در جامعه رایج است.

ولی‌اله سیف، رئیس‌کل وقت بانک مرکزی در این‌باره گفته بود:   «جمع‌بندی‌ها این بود که پیشنهاد مستقلی از سوی دولت و بانک مرکزی به مجلس ارسال شود که اگر به تصویب برسد، منجر به حذف ٤ صفر از پول ملی می‌شود.

 اما درنهایت جمع‌بندی دولت این شد که فعلا رفورم پولی یا همان حذف صفر انجام نشود.

آن‌چه در حال حاضر در این مرحله مد نظر قرار گرفته این است که فعلا تومان را به ‌عنوان واحد پول ملی کشور در نظر بگیریم و در یکی دو ‌سال آینده و پس از استمرار و پایداری تورم تک‌رقمی، صفرها از پول ملی حذف شود؛ بنابراین اجرای این طرح به آینده موکول شده است.»

از زمان اعلام این تصمیم دولت ٢‌ سال می‌گذرد ولی هنوز خبری از رسمی‌شدن واحد پول ملی ایران نیست و دولتی‌ها و مسئولان بانک مرکزی هم خبر جدیدی از این طرح نداده‌اند.

صفرتکانی از پول چه تاثیری

روی زندگی مردم دارد؟

اما در حالی این روزها بسیاری از رسانه‌های خبری از احتمال حذف ٤ صفر از پول ملی خبر می‌دهند که بانک مرکزی نسبت به اظهار نظر در این رابطه سکوت پیشه کرده است. روابط عمومی بانک مرکزی در این رابطه  به «شهروند» توضیح می‌دهد:   «هرگونه اظهار نظر در این رابطه از سوی متولی نظام پولی و مالی کشور می‌تواند شاخص‌های کلان اقتصادی  و تصمیم‌گیری در دولت را تحت‌ تاثیر قرار دهد؛ به همین دلیل تا قطعی‌شدن هر گونه پیشنهاد، هیچ اظهار نظری در  این رابطه نخواهیم داشت.» در این میان هستند کارشناسانی که حذف صفر از پول ملی را دور از  تصور می‌دانند.

سیدکمال سید علی، کارشناس بانکی معتقد است که بانک مرکزی در شرایط فعلی به دنبال حذف صفر از پول ملی نیست و به «شهروند» می‌گوید: «بدون‌ شک تغییر واحد پول ملی فارغ از تعداد صفرهایی که قرار است حذف شود، هزینه‌های مشخصی خواهد داشت. بر این اساس بهتر است در شرایط فعلی صرفا به تغییر عنوان پول ملی از ریال به تومان بسنده شود و دولت درگیر هزینه‌های جایگزینی پول جدید به جای پول‌های در گردش فعلی نشود.»

او با بیان این‌که تغییر واحد پولی اثر محسوسی بر متغیرهای اقتصاد کلان کشور نخواهد داشت، ادامه داد: «تغییر ریال به تومان بیشتر جنبه روانی داشته و به سهولت محاسبات و نگهداری حساب‌های فعالان اقتصادی کمک می‌کند؛ البته اجرای صحیح و قاعده‌مند این سیاست در عمل می‌تواند تا حدی به تعدیل انتظارات تورمی در ذهن عموم مردم کمک کند.»

از قران تا ریال

ریال که سکه‌ای جهانی و معادل ۱۲۵۰ دینار یا یک‌هشتم تومان ارزش داشت، برای نخستین‌بار در‌ سال ۱۱۷۶ هجری خورشیدی رواج یافت. در‌ سال ۱۲۰۳، ریال از رونق افتاد و جای خود را به قران که معادل‌ هزار دینار یا یک‌دهم تومان بود، داد؛ تا به این ترتیب واحد پول ایران وارد سیستم اعشاری شود. اول فروردین ۱۳۱۱ هجری خورشیدی به علت کم‌شدن ارزش قران و نیاز به واحد پول ساده و قوی، ریال با پشتوانه طلا به ‌عنوان واحد اصلی پول ایران قرار گرفت.

بانک شاهنشاهی که توسط انگلستان تأسیس شده بود، حدود ۴۰ سال چاپ اسکناس را در انحصار خود داشت تا این‌که در ۲۳ اردیبهشت ۱۳۰۹ حق انتشار اسکناس از آن بانک سلب و به بانک ملی ایران واگذار شد. دو ‌سال بعد و همزمان با آغاز ‌سال ۱۳۱۱، واحد پول کشور که از قران به ریال تغییر کرده بود، توسط بانک ملی ایران منتشر و ملاک معاملات قرار گرفت. اسکناس‌‌های اولیه به‌ صورت ۵، ۱۰، ۲۰، ۵۰، ۱۰۰ و ۱۰۰۰ ریالی چاپ شد./ شهروند