وزیر دادگستری: تعامل و هم‌افزایی همچنان گمشده نظام است

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی دیده بان ایران، مصطفی پورمحمدی که سابقه وزارت در دولت نخست احمدی نژاد را داشت در طول سال‌های گذشته به عنوان وزیر دادگستری دولت یازدهم فعالیت کرده و در گفت‌وگو با ایران از سختی ها و مسائل موجود در این نهاد می گوید. به اعتقاد او هرچند در فضای رسانه‌ای و سیاسی همواره آسمان رابطه دو قوه آفتابی نبوده، اما در سطوح کلان و مسائل حیاتی کشور هر دو قوه بالاترین همکاری را ثبت کرده اند که بخش زیادی از امنیت و آرامش امروز کشور مرهون این همراهی در سطح قواست.

در چه شرایطی وزارت دادگستری در دولت یازدهم را پذیرفتید؟

دو روز به آخر فرصت برای معرفی کابینه در سال 92 که روزهای میانی مرداد ماه بود رایزنی هایی راجع به جمع بندی و توافق روسای دو قوه مجریه و قضائیه صورت می گیرد. ظاهرا در جلسه ای که رییس مجلس هم حضور داشته است بحث می شود و به من می رسند آن موقع من رییس سازمان بازرسی بودم ولی شخصا با این انتخاب موافق نبودم. زیرا برای پذیرش وزارت دادگستری آمادگی نداشتم و با پیگیری جناب آقای دکتر علی لاریجانی رییس مجلس و رایزنی های متعدد پذیرفتم و ریاست محترم قوه قضائیه نامه را پیش از ظهر فرستادند و همان روز تحلیف در لیست معرفی وزرا، اسم من نیز قرار گرفت.

 پیش آغاز دولت یازدهم قبل چه قدر با دکتر روحانی آشنایی داشتید؟ 

من قبل از انقلاب ایشان را به عنوان یک روحانی سخنور با دید روشن و انقلابی می شناختم. ایشان چند نوبت به رفسنجان رفته بودند و مسجدی که عموی ما مرحوم حاج آقا پور محمدی امام جماعت آنجا بودند ایشان را دعوت کرده بودند و ایشان سخنرانی کردند و از این رو به شکل عمومی ما ایشان را می شناختیم. از این جهت به عنوان یک روحانی روشن فکر خوش بیان و انقلابی شناخته می شد تا اینکه انقلاب شد و انقلاب زمینه همکاری زیادی در بخش های مختلف فراهم کرد. البته همکاری نزدیک من با ایشان پس از اینکه من از دادستانی مشهد و استان خراسان جدا شدم و به تهران آمدم و به عنوان معاون وزیر اطلاعات مشغول شدم افزایش یافت. آنجا معاون وزیر در امور ضد جاسوسی بودم و به مسائل عراق و جنگ و جاسوسی عراق و اسرای ما ارتباط داشت و مسائل پشتیبانی از جنگ مطرح بود. آقای روحانی در آن زمان جانشین فرمانده جنگ و رییس پدافند بودند و جلساتی که می گذاشتند به این مناسبت دعوت می کردند که سال 66 و بعد در این جلسات شرکت می کردم و از نزدیک همکاری داشتیم. 

پس از رحلت حضرت امام و ریاست جمهوری مرحوم آقای هاشمی که آقای روحانی دبیر شورای امنیت ملی شدند من هم رییس مرکز بررسی امنیت ملی در وزارت اطلاعات بودم و در جلسات دبیر خانه شرکت می کردم. بعد هم رییس اطلاعات خارجی شدم و ارتباط ما با شورای امنیت بیشتر شد. زمانی که بنده جانشین وزیر بودم هفته ای یک یا دو جلسه شرکت داشتیم. نزدیک ده سال این جلسات منظم برقرار بود و انجام می شد تا من از اوایل 78 از وزارت اطلاعات که کنار گذاشته شدم ارتباط ما کمتر شد و نزدیک دو سال بعد مسئول دفتر بررسی سیاسی - اجتماعی دفتر مقام معظم رهبری شدم. آنجا به مناسبت هایی جلساتی بود کم و بیش تا سال 84 که وزیر کشور شدم که حضور من در دبیر خانه و شورای امنیت ملی بیشتر شد و آقای روحانی آن موقع نماینده مقام معظم رهبری در شورای امنیت ملی و رییس مرکز تحقیقات مجمع تشخیص بودند. از این رو در جلسات شورای امنیت ملی و جلسات مجمع ایشان را می دیدیم و این ارتباط ادامه داشت تا سال92  و ریاست جمهوری ایشان که عضو کابینه شدم و همکاری نزدیک آغاز شد. 

شما هم در دولت احمدی نژاد وزیر بودید و هم در دولت روحانی فعال بودید، فضای این دو دولت را چگونه ارزیابی می کنید؟ 

من در زمان آقای خاتمی در دولت ایشان به عنوان رئیس اطلاعات خارجی بودم و در تمام دولت آقای هاشمی رفسنجانی جانشین وزیر بودم و از این رو در دولت های مختلف  در بسیاری از  سطوح  کم یا زیاد همکاری کردم. آقای روحانی شخصی با فکر روشن و با برنامه و منظم، از جهت رفتار و عمل اهل مشورت و مشورت پذیر است و برای خودشان هدف روشنی دارد و سعی می کند منظم و با برنامه به هدفهایش برسد. توانایی ایشان در بحث های راهبردی به خصوص سیاست خارجی توانایی ممتاز و شاخصی است. ایشان قاعده پذیر است و به قوانین احترام می گذارد و منضبط است و قانونی عمل می کند و به  مقررات احترام می گذارد.

برجستگی آقای احمدی نژاد چهره ای عملگراتر بود با تحرک عملی شخصی بیشتر و این تحرک به بدنه اجرایی هم سرایت داشت. بسیار رفت و آمد و سفر و تحرک داشت اما بعضی مواقع عملگرایی می تواند آفت باشد. احمدی نژاد چهره تبلیغاتی بود و از رسانه بیشتر استفاده می کرد. از مرز شکنی و خط شکنی و خلاف جریان آب صحبت کردن پروا نداشت و به صورت شخصی مطرح می شد. این روحیه عملگرایی و تحرک و سرعت در اجرا مزایایی داشت اما بعضی وقتها ناپختگی ها و عدم بررسی و تحلیل جامعه، هزینه و وقت انرژی صرف می کرد و به نتیجه مطلوب نمی رسید. از این رو با مشکلاتی در دولت ایشان مواجه بودیم که هنوز هم ادامه دارد. روحیه خاص ایشان باعث می شد بعضا قانون نادیده گرفته شود یا بعضا به نحوی دور زده می شد و به نتیجه نمی رسید. 

معمولا دور زدن قانون و مقررات در  یک مقطع، فضایی ایجاد می کند، یک هیجانی در دستاورد های کوتاه و مقطعی قابل ارائه به وجود می آورد ولی در میان مدت و به خصوص در دراز مدت متاسفانه به ضد خودش تبدیل می شود که همینطور هم شد و عملا درآمدهای کلان با آن فضای مثبت اجتماعی و با روحیه عملیاتی و عملگرایی و هیجانی دستاوردی نداشت. در فضای بین المللی هم ایشان عمق روابط بین‌الملل را به خوبی درک نمی کرد و یک نگاه سطحی داشت با این تصور که با شعار و تبلیغات، سخنرانی و مصاحبه می شود فضای بین المللی را تسخیر کرد. اما در عمل فشارها بیشتر شد و ما را در تنگنای بیشتری قرار دادند، هزینه ما را بالا برد. 

بسیاری معقتدند مسئولیت شماکه هماهنگی بین دو قوه است، بسیار سخت و مهم است. شرایط این وزارتخانه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

همانطور که از نام آن پیداست، کار ما هماهنگی و تعامل است ولی عملا این چنین وظیفه ای اجرایی نیست چون به طور دقیق حوزه کاری آن تعریف شده نیست مگر اینکه انسان خودش کار را بتراشد یا براساس آن تعریفی که هست ماموریت هایی را برای خودش تبیین کند. تعاول و هم افزایی بین قوا همچنان گمشده نظام است. روی این مساله باید بیشتر کار کنیم تعامل و همکاری قوا نه از باب امر مستحب بلکه امر واجب و ضروری و اجتناب ناپذیر شایان توجه است. و نه صرفا در مدار هم فکری، بلکه باید تلاش کنیم هماهنگی به صورت سیستمی طراحی و تفسیر شود. به نحوی که این هماهنگی روی یک مدار منظم و با سرعت خوب اتفاق بیفتد.

من خودم سعی می کردم ظرفیت ها و توان شخصی و توان تجربیات را از یک سو و  ظرفیت قانونی و اختیاراتی را که وجود داشت از سوی دیگر به کار بگیرم  و در وزارت  استفاده کنم. امروز می توان گفت درجهاتی موفق بودم ولی در جهاتی خیلی توفیقاتم چشمگیر و قابل توجه نیست. وزارت دادگستری می تواند در کمک به قوه قضائیه در تسهیل امور دولت نقش داشته باشد. ولی قوه قضائیه ، وزارت دادگستری را برای دولت و دولت هم متقابلا همین دیدگاه را دارد. این تعلق طبعا یک حریمی به وجود می آورد و از اینکه ماموریت و مسئولیت ها قبول شود، ابا می کند. پس از سی و چند سال، سال گذشته مجلس وظایفی برای دادگستری تعریف کرد، اما هنوز وظایف محدود و بعضا محل تردید و مناقشه است.

با نگاه تحلیلی شما رابطه دولت و قوه قضائیه الان در چه سطحی از مناسبات است؟ چه عاملی باعث می‌شود  این رابطه دچار سوال  و خدشه شود؟ 

آنچه مربوط به مسائل کاری و وظایف و اختیارات بنده است مشکلی جدی ندارد و زمینه همکاری وجود دارد. در همکاری دستگاه قضایی و دستگاه اجرایی برای ایجاد امنیت در بهترین سطح کارها پیش می رود و این آثار امنیتی که در کشور می بینیم حاصل تعامل قوا است. در بحث مبارزه با فساد ما مشکلات زیادی داریم ولی در این بخش نیز  تعامل دو قوه زیاد و همکاری دو قوه بالا است و پرونده های فراوانی با همکاری مشترک انجام می شود. ما مشکلاتمان زیاد است زیرا شرایط بدی برای ما از گذشته باقی مانده است. موسسات اعتباری، بانک های غیر مجاز و  تعاونی ها با مشکلات اعتباری مواجه اند. این مشکلات از 15سال یا بیست سال متاسفانه روی هم انباشته شده است و الان به ما ارث رسیده و حل مشکلات آنها سخت است ولی همکاری دو قوه همکاری خوبی است. 

ما در تصرف منابع ملی محیط زیست، تغییر کاربری ها، تصرف اراضی، برداشت غیر قانونی از آبهای زیرزمینی، آلوده کردن محیط زیست، آلودگی آب، خاک و هوا که از  مهمترین مسائل کشور است، باز همکاری خوبی داشته ایم. نمی خواهم بگویم مطلوب و صدرصد بدون عیب است ولی سطح همکاری قابل توجهی است. اما در مسائل سیاسی و حوزه‌های اجتماعی که در افکار عمومی تاثیر می گذارد، زاویه پیدا می شود. مثلا در ایام اخیر چون رقیب انتخاباتی آقای دکتر روحانی یک نفر از قوه قضائیه بود عملا نقدها به نقد قوایی کشیده شد و ربطی به بحث موضوع مناظره یا رقابت انتخاباتی نداشت ولی  چون رقیبی در آن حوزه فعال بود نقدها به آن سمت کشیده شد، سایه سیاسی و فضای انتخاباتی بر روابط دو قوه تاثیر گذاشت و گلایه و انتقادها، ناراحتی و دلخوری هایی را هم به دنبال داشت که هنوز هم وجود دارد و ما در تلاشیم که ان شاء ا... به نحوی برطرف شود. 

با وجود سخنانی که از تعامل مثبت داشتید اما به نظر می رسد جایگاه شما در قرار گرفتن میان این دو قوه بسیار مهم و دشوار است. از روزهای سخت دوران چهار ساله خود چه مسائلی را به یاد دارید؟

شاید تعبیر خوبی نباشد ولی ما آب دیده شده ایم و سختی و فراز و فرود احوال دنیا را زیاد چشیدیم و  الان حال خوبمان است. من احساس سختی به آن حالت که یک مشکل حادی باشد ندارم. چون همیشه آدم در حال مقایسه است. همه امور نسبی است در اول انقلاب  و دهه شصت مشکلات که در امنیت کشور، ترورها، درگیری خیابانی و تیم های ترور داشتیم امروز مطرح نیست. نگرانی من بیشتر از ناشکری است که ما نفهمیم در چه شرایطی هستیم و در چه موقعیتی هستیم و چه عقبه هایی را پشت سر گذاشتیم. در این سال ها مذاکرات، داعش، تهدیدات خارجی و مشکلات اقتصادی، دغدغه‌های جدی بوده و هست که آزارمان می دهد ولی با توانایی ملی قابل تحمل است.

به نظر می رسد شما در این فضا در نقطه وسط ایستادید و سعی کردید طرف هیچ یک از قوا را نگیرید تا حواشی جدید به وجود نیاید. این موضوع را تایید می کنید؟

من واقعا در طول این سال ها طوری از دولت دفاع کردم که به اندازه من کمتر کسی دفاع کرده و وظیفه من است. در دولت انتقادم را داخلی می کنم و در بیرون دفاع کنم. این رویه ام است. من نقدهای تندی دارم و جدی هستم اما سعی می کنم انتقاد و اعتراض من درون سیستمی باشد. بعضی ها می گویند در دولت قبل انتقاد می کردید، من  در دولت قبل رییس بازرسی کشور بودم و شغل و جایگاه من انتقاد بوده است. امروز نیز به نسبت کاری که دارم اقدام می کنم اما نسبت به این مسائل دیدگاه هایی را که شخصی است کنترل و مدیریت می کنم تا حرفی که می¬زنم نتیجه بخش باشد. از قوه قضائیه هم دفاع کردم و می¬کنم. اگر انتقادی یا اشکالی دارم در جلسات داخلی خودمان اشکالات را جدی مطرح می کنم ولی از کلان قوه که زحمت می کشد و کارهای بزرگی کرده و  در حال انجام آن است، دفاع می کنم. من از طریق رییس قوه قضائیه پیشنهاد می شوم، رییس جمهور باید بپذیرد، مجلس هم رای اعتماد باید بدهد از این رو باید به انصاف و اعتدال به تمام معنا عمل کنم با مراقبت و با ظرافت موضع گیری کنم. 

عملکرد چهار ساله وزارت دادگستری چگونه بوده و تغییرات بین المللی چه تغییری در فضای کاری آن داشته است؟

ما در این دوره سعی کردیم روابط بین‌المللی کشور در حوزه حقوقی قضایی به طور جدی توسعه یابد. در حال حاضر حجم ارتباط ما با کشورهای دیگر در امضای توافقات تحول چشمگیری پیدا کرده است. فضای بین‌المللی و تلطیف روابط سیاسی به ما کمک کرد که ما از فرصت خوب استفاده کنیم و با کشورهای زیادی که شاید پنجاه کشور است ارتباط قضایی - حقوقی برقرار کردیم. در این رابطه یا  توافق نامه قطعی شده یا پیش نویسها را امضا کردیم و در تعامل هستیم. با کشورهایی که در آنها زندانی داریم در آنجا یا آنها در اینجا زندانی دارند حجم تبادل زندانی بالا است و سعی کردیم زندانی هایمان را به کشور برگردانیم. اینجا خانواده هایشان برای دیدنشان و ملاقاتشان می روند. سعی کردیم حجم زیادی از زندانیان را بازگردانیم. در سال 95 شانزده فقره موافقت نامه با کشورهای مختلف امضا کردیم. برخی کشورها دو یا سه موافقت نامه است ولی شانزده فقره فقط در سال 95 با کشورهای مختلف امضا شده است. تعداد اتباع زندانی خارجی که به کشورهای خودشان منتقل کردیم در سال 95 چهارصد و سیزده نفر است. تعداد زندانیان ایرانی که وارد کشور شدند نیز در سال 95 صد و شصت و دو نفرند و این عدد قابل توجه است.

 وزارت دادگستری برای مردم چندان آشنا نیست، آیا در طول این سال ها اقداماتی برای آشنا کردن مردم با رویه های قانونی داشتید؟ 

سعی کردیم مردم را با حقوق عامه آشنا کنیم و فعالیت های دفاع حقوقی از شهروندان را نهادینه کنیم زیرا مردم ما با حقوق خودشان آشنا نیستند و نحوه تامین حقوق خودشان را نمی دانند. اگر مردم یاد بگیرند مثل خیلی از کشورها وکیل حقوقی یا مشاوره حقوقی آنها کار را انجام بدهند اما در ایران این طور نیست. کارمند وظیفه ندارد ما را راهنمایی کند وظیفه اول آن نیست و احتمال دارد که اشتباه جواب دهد و بعضی از آن  سواستفاده کنند. این موضوع مهمی است و ما سعی کردیم روی موضوع آموزش حقوقی کشور کار کنیم.

در موضوع حقوق شهروندی نیز وزارت دادگستری نقشی داشت؟

 بحث حقوق شهروندی جزو پیشنهاد های وزارت دادگستری بود. ما مجموعه ای را در کشور شروع کردیم که بحث حقوق شهروندی را پیگیری کند. آقای رییس جمهور که بحث مربوط به حقوق شهروندی را مطرح کردند و کارهای مفید در این حوزه انجام شده است. با صدور منشور حقوق شهروندی توسط رییس جمهور دیدگاه روشنی ایجاد شده است. حضرت آقا در ملاقات قوه قضائیه فرمودند که نسبت به احیای حقوق عامه، قوه قضائیه باید جدی تر عمل کند و اتفاق خوبی است که هم قوه قضائیه حساسیت به حقوق عامه بیشتر نشان دهد هم در دولت که بحث شهروندی که رییس جمهور با جدیت تعقیب می کند. وزارت دادگستری در این جهت می تواند بسترسازی کند. در ذیل حقوق شهروندی، بحث حقوق کودک به وزارت دادگستری محول شده بود که بحث مهمی است. البته حتماً بچه‌های بزهکار، کودکان کار و بچه‌های بد سرپرست باید مورد توجه قرار گیرند؛ اما داستان محدود به اینها نیست مهم آن است که کودکان و نوجوانان ما که نزدیک به یک سوم جمعیت را تشکیل می دهند به عنوان سرنوشت ساز و آینده ساز کشور دیده شوند و باید بدانیم که هر رفتاری با آنها کنیم با آینده کشور کردیم. هر چند در حقوق بشر ما را محکوم می کنند که البته این محکومیت ها سیاسی است ولی در حقوق کودک امتیاز می گیریم و تشویق می شویم چون فضای سیاسی رقیق تر است از این جهت وضعمان مثبت است.

موضوع مبارزه با فساد نیز که در طول سال های گذشته به شدت پیگیری شده، در میان دو قوه به شکل جدی در دستور کار بوده است، وزارت دادگستری در این زمینه چه اقداماتی داشته است؟

در بحث مبارزه با فساد، مرجع ملی قانون کنوانسیون مبارزه با فساد وزارت دادگستری است. الان نگاه روشنی در مبارزه با فساد پیدا کردیم و بسترهایش را می شناسیم و  راهکارهایش را می دانیم.در این مسیر ساختارها را شکل دادیم که باید تکمیل شوند. هنوز جامعه از فساد رنج می برد اما تلاش زیادی برای توقف و کاهش آن انجام شده است. ما ابتدا باید توسعه فساد را کنترل کنیم تا افزایش پیدا نکند و به سمت کاهش و نزول آن حرکت کنیم. دولت در این زمینه اقدامات زیادی کرده و در موضوع مبارزه با فساد موفق بوده است اما  این حوزه متاسفانه آلودگی زیادی دارد و به سرعت نمی شود نتایج ملموسی در آن به دست آورد. خوشبختانه اقدامات قابل توجهی به خصوص در فسادهای بزرگ صورت گرفته و امیدواریم به زودی دستاوردهای ملموس برای مردم نیز داشته باشیم.- ایران