شهید آوینی گفت: «این آقای فراستی بی‌رحمه»

به گزارش دیده بان ایران؛ «سینما و افق‌های آینده» جست‌وجویی است در آرا و افکار سید مرتضی آوینی که به قلم حسین معززی‌نیا در بهار سال جاری توسط نشر واحه روانه‌ی بازار کتاب شده. حسین معززی‌نیا زاده‌ی ۱۳۵۲‌،  نویسنده، منتقد فیلم، مدرس سینما و مستندساز ایرانی است.. معززی‌نیا در بهار ۱۳۷۱ برای نخستین بار مرتضی آوینی سردبیر ماهنامه‌ی سوره [۱] را در همان دفتر مجله می‌بیند، وقتی که تحت تاثیر یکی از مطالب شماره‌ی گذشته‌‌ی آن به دنبال کتاب «مرشد و مارگاریتا» می‌گشته و در نهایت که پیدا نمی‌کند زنگ می‌زند به دفتر مجله، همان‌جا آوینی می‌گوید که بیاید از حمید روزبهانی یک نسخه بگیرد. خلاصه در همان دیدار نخست با حمید روزبهانی وقتی می‌گوید که نقد فیلم می‌نویسد و نقدهایش را به صفحه‌ی سینمایی کیهان می‌فرستد. روزبهانی از او می‌خواهد که نقدهایش را برای مجله بیاورد و این‌طور پایش به تحریریه‌ی مجله باز می‌شود.

ماجرای شکل‌گیری کتاب

معززی‌نیا که اکنون داماد آوینی است، در همه‌ی سال‌هایی که از شهادت آوینی می‌گذرد، به مناسبت‌های گوناگون چیزهایی درباره‌اش نوشته‌و یا در جلساتی حاضر شده و سخن گفته‌تا به روشن کردن عقاید آوینی کمک کند. او بر اساس همین تجربیات دریافته‌که با نشست‌های یکی دو ساعته و مقالات چندصفحه‌ای نمی‌توان به این مقصود دست یافت؛ چراکه به نوشته‌ی او نوع سوالاتی که در جلسات بزرگداشت شهید آوینی از او پرسیده می‌شدند و بدفهمی‌هایی را که در پس این سوالات نهفته نمی‌توان در فرصتی اندک و مجالی محدود رفع و رجوع کرد.

یک بار در مراسم بزرگداشت شهید آوینی مقاله‌ای به شکل پرسش و پاسخ تنظیم می‌کند، خودش برخی از پرسش‌های رایج درباره‌ی سید مرتضی آوینی را طرح می‌کند و به آن‌ها پاسخ می‌دهد. معززی‌نیا این سبک نوشتاری را با پیروی از یکی از مقالات شهید آوینی به نام «سینما، مخاطب» برمی‌گزیند. واکنش رضایت‌بخش حاضران در مراسم به این شیوه باعث می‌شود به فکر گسترش دامنه‌ی پرسش و پاسخ‌ها بیفتد تا دیگر موضوعات طرح‌شده در نوشته‌های آوینی را هم پوشش دهد. این کتاب نتیجه‌ی همان ایده است.

قالب نوشتاری کتاب پیش رو مبتنی بر گفت‌وگوست، گفت‌وگوی بلندی که معمولا شکل توصیفی دارد و گاهی هم به جدل تبدیل می‌شود. بسیاری از سوالاتی که در این کتاب آمده، در جلسات بزرگداشت آوینی واقعا از معززی‌نیا پرسیده شده و حاصل خیال‌پردازی نیست. او کوشیده تا آن‌جا که ممکن است از شخصی شدن کتاب جلوگیری کند و با حفظ فاصله، به توصیف اعتقادات و نظرات آوینی بپردازد. نهایتا او تلاش کرده آوینی را در مقام یک متفکر و نظریه‌پرداز مورد ارزیابی منصفانه قرار دهد و از پرداختن به ویژگی‌های دیگر او بپرهیزد.

«سینما و افق‌های آینده» شامل شش فصل است که عنوان هر فصل بیان‌کننده‌ی محتوای آن است. در انتها، یک زندگی‌نامه‌ی مختصر برای مرور علاقه‌مندان، و دو مقاله‌ی تکمیلی گنجانده شده است: یکی از این مقاله‌ها درباره‌ی موضوع تقابل فرهنگ‌ها و یکسان‌سازی فرهنگی در دنیای امروز است، دیگری به نسبت میان سینما و دین می‌پردازد و قابلیت‌های سینما برای پذیرش مفاهیم دینی را مورد بحث قرار می‌دهد.

این مسعود فراستی بی‌رحم است

یکی از جالب‌ترین بخش‌های این کتاب پیش از ورود معززی‌نیا به پرسش و پاسخ‌ها، در بخش پیش‌درآمد است که خودش «به یاد می‌آورم» نامش نهاده. در این‌جا نویسنده از نخستین روزهای آشنایی‌اش با ماهنامه‌ی سوره به سردبیری سید مرتضی آوینی گفته است و چگونگی شروع هم‌کاری‌اش با این مجله. یکی از نکات جالب توجه در ذکر این خاطرات، اشاره‌ی نویسنده به مسعود فراستی است، یکی از پایه‌های ثابت ماهنامه‌ی سوره در آن برهه. آن‌چه معززی‌نیا از آن روزهای فراستی به خاطر می‌آورد، تفاوت چندانی با شخصیت کنونی و همیشه منتقد او ندارد، شخصیتی که حتی آوینی هم به طنز بی‌رحمش خوانده است:

دو نقد کوتاه نوشته بودم برای شماره‌ی جدید مجله. برای این شماره، کارم با پیاده کردن نوار گفت‌وگوهای مفصلی با سازندگان «از کرخه تا راین» شروع شده بود. فیلم‌برداری فیلم تازه تمام شده بود و قرار بود تا پیش از تمام شدن مونتاژ، مجموعه مطالبی درباره‌اش منتشر شود. یک پرونده‌ی ۱۵ صفحه‌ای برایش تدارک دیده شده بود که همه‌ی گفت‌وگوهایش را پیاده و تنظیم کرده بود. دو نقد فیلم هم نوشته بودم، یکی درباره‌ی «دو نیمه‌ی سیب» کیانوش عیاری و دیگری درباره‌ی «پوتین» عبدالله باکیده. نشسته بودم روی صندلی، و فراستی می‌گفت که نقد پوتین را نپسندیده. مطلب را پس داد و گفت: «درنمی‌آد رئیس. فایده نداره.» آوینی که روبه‌روی ما نشسته بود، نگاهی انداخت و با خنده گفت: «مسعود داری مطلب رو رد می‌کنی؟» فراستی گفت: «بده، خودش هم می‌دونه. یه یادداشت دیگه نوشته درباره‌ی دو نیمه‌ی سیب، صریح، شفاف، اگه بخونی باورت نمی‌شه این نوشته. ولی این یکی به درد نمی‌خوره.» آوینی خندید و گفت: «شما به دل نگیر، این آقای فراستی بی‌رحمه.» بلندتر خندید و به فراستی گفت: «ای بی‌رحم» فراستی خیلی جدی گفت: «نه مرتضی، باید کار کنه روی مطلب.» آن متن را چند بار بازنویسی کردم و در نهایت هر د در همان شماره‌چاپ شد. در شماره‌ی مرداد ماه ۱۳۷۱ که روی جلدش عکسی از علی دهکردی با ماسکی روی صورت در زمینه‌ای سبزرنگ قرار داشت. در فیلم از کرخه تا راین. ص ۱۵. (ص ۱۲۷)

پی‌نوشت:

۱- اولین شماره این ماهنامه در فروردین ماه سال ۱۳۶۸ منتشر شد. سردبیری اولین شماره‌های سوره بر عهده سید محمد آوینی بود. بعد از انتشار چند شماره، سید مرتضی آوینی جای برادر کوچکتر را گرفت و کار انتشار ماهنامه را تا ۴۰ شماره ادامه داد. آوینی در شرایطی اقدام به انتشار سوره کرد که نشریات رنگارنگ فرهنگی از هر جریانی در حال فعالیت جدی بودند و در عرصه فکر، فرهنگ و هنر، گفتمان انقلاب اسلامی را تهدید می‌کردند و گفتمان فرهنگی و هنری انقلاب اسلامی از داشتن حتی یک نشریه فرهنگی نیز محروم بود. لذا با همت و ابتکار اوینی، نشریه «سوره» شکل گرفت و علاوه بر ماهنامه، ویژه‌نامه‌هایی برای نمایش، داستان، فیلم، موسیقی و... منتشر شد. در این نشریه شخصیت‌هایی چون یوسفعلی میرشکاک، مسعود فراستی، محمدرضا سرشار، نصرالهم قادری، شهریار زرشناس، محمد مددپور، رحیم قاسمیان، جهانگیر خسروشاهی، سیدمهدی شجاعی و... قلم می‌زدند. در این نشریه مطالبی از غالب چهره‌های فرهنگی و هنری برجسته گفتمان انقلاب اسلامی به چشم می‌خورد. انتشار این نشریه بعد از شهادت آوینی در فروردین ۱۳۷۲ مدتی متوقف ماند و پس از آن، سیدمحمد آوینی، سید علی میرفتاح و سیدعبدالجواد موسوی کار وی را ادامه دادند. در اواخر سال ۸۱ وحید جلیلی(عضو تحریریه نیستان و سردبیر سابق روزنامه ابرار) سردبیری این ماه‌نامه را بر عهده گرفت و در دوره جدید، ۳۰ شماره از این نشریه را منتشر کرد. سوره در دوره اخیر به ماهنامه‌ای فکری، فرهنگی و هنری با رویکردی جهانی، تاریخی و آسیب‌شناسانه به تحلیل و تفسیر مسائل تبدیل شد و علاوه بر معرفی و گفتگو با چهره‌های شاخص هنر و ادبیات انقلاب اسلامی چون علی صفایی حائری(عین صاد)، علی معلم دامغانی، سیدحسن حسینی، اکبر خلیلی، محمود گلابدره‌ای، جمشید جم، مصطفی محدثی خراسانی، مصطفی مستور، علیرضا کمری، هدیت‌الله بهبودی، قادر طهماسبی(فرید)، محمدکاظم کاظمی، مرتضی سرهنگی، نادر طالب‌زاده، محمد رجبی دوانی، علیرضا قزوه، چهره‌های تازه‌ای چون یعقوب توکلی و قاسم تبریزی(در زمینه تاریخ معاصر)، علی محمد مودب، محمدمهدی سیار، عباس احمدی و میلاد عرفان‌پور در زمینه شعر، نعمت‌الهت سعیدی در زمینه نقد ادبی، امید مهدی نژاد در حوزه طنز و شعر، مظفر اقبال و ظفر بنگاش در زمینه جهان اسلام معرفی شدند. ماهنامه سوره هم اکنون به مدیر مسئولی حسن بنیانیان(رئیس حوزه هنری) منتشر می‌شود و در شماره‌های اخیر، بیشتر رویکرد تاریخ انقلاب و دفاع مقدس به خود گرفته است. (یاسر عسگری، جریان‌شناسی نشریات فکری - فرهنگی و سیاسی پس از جنگ تحمیلی، ماهنامه سوره، شماره ۴۵، زمستان ۱۳۸۸)

شناسنامه: حسین معززی، «سینما و افق‌های آینده؛ جست‌وجویی در آرا و افکار سید مرتضی آوینی»، تهران: واحه، چاپ نخست، بهار ۱۴۰۰، بها: ۴۸ هزار تومان.

منبع: کتابان