چشمه علی چرا خشک شد؟

به گزارش سایت دیده بان ایران؛ خشک شدن چشمه علی تبدیل به یک داستان نگران کننده شده و هنوز هیچ گزارش رسمی در رابطه با علت این اتفاق انتشار نیافته است، در حال حاضر به دستور دادستانی نهادهای مربوطه موظف به بررسی کارشناسی شده‌اند تا شاید پس از کشف معمای خشک شدن این چشمه، راه چاره‌ای برای حل مشکل پیدا شود.

اهالی چشمه‌علی هر بار که از شادی آب‌تنی فارغ می‌شوند با نیم‌نگاهی به کتیبه به جای مانده از دوره قاجار، پیشینه این مجموعه تاریخی را مرور می‌کردند. این چشمه که در منطقه ۲۰شهرداری و محدوده شهرری قرار دارد، نزدیک به ۸هزار سال، یک مسیر تکراری را روز و شب طی کرده تا به این سال‌ها رسیده است. هم‌نشینی با آثار تاریخی همچون سنگ‌نگاره فتحعلی‌شاه و باروی ری موجب شد تا چشمه‌علی در سال۱۳۱۳ به‌عنوان نخستین میراث طبیعی شهرستان ری ثبت شود.

رد خشکی بر تن چشمه‌علی

این نقطه از شهر سال‌ها به‌عنوان مأمنی برای شادی تهرانی‌ها شناخته می‌شد؛ حتی روزهای خاصی همچون ایام عید، اهالی شهر از آب این چشمه برای شستن فرش‌های خود استفاده می‌کردند تا آب زلال این چشمه قدیمی با زندگی روزمره مردم گره بخورد. اما چشمه‌علی سال‌هاست که از روزهای پرهیاهو فاصله گرفته و نتوانسته مانند گذشته از حضور مشتاقانش، رخت شادی بر تن کند و با فرارسیدن روزهای گرم تابستان، داغ تنهایی و خشکی بر تن این چشمه قدیمی می‌نشیند. علت خشکی چشمه‌علی همواره با  حدس و گمان‌های مختلف همراه بود و هنوز به شکل رسمی مشخص نیست که چه عاملی این چشمه ۸هزار ساله را از نفس انداخته است. مرور روزهای منتهی به خشکسالی چشمه و موضوعاتی که مسئولان مربوطه در گفت‌وگو با همشهری مطرح کردند، چند نکته مهم در مورد معمای خشکسالی چشمه‌علی را عیان می‌کند:

مشکل خشکی چشمه  از چه زمانی شروع شد؟

خشکسالی چشمه باستانی داستانی طولانی‌ دارد؛  در کنار اخباری که در سال‌های مختلف از کم‌آبی این چشمه مخابره شده، تاکنون ۳بار این مشکل به نقطه اوج خود رسیده است. نخستین‌بار در اوایل دهه۹۰ بود که خشکی دامن چشمه‌علی را گرفت و برخی آن را به خشکسالی ربط دادند. دومین‌بار نیز در سال‌های ۹۷-۹۶ خاطره تلخ نبود آب در بستر چشمه تکرار شد. در آن زمان نیز دلایلی همچون فعالیت خط۶ مترو و خشکسالی بسیار پررنگ بود. در تابستان سال‌جاری نیز این مشکل برای سومین‌بار عیان شد و واکنش مسئولان را در پی داشت.

 مسیر بررسی و ارائه گزارش قرار گرفته است. عباس فتحعلی‌پور، مجری خط۶ متروی تهران در گفت‌وگو با همشهری توضیح داد: در مردادماه امسال با توجه به اینکه چشمه کم‌آب شده بود، دست به تنظیم یک گزارش و ارسال آن به نهادهای ذیربط زدیم. موضوع چشمه‌علی به چند عامل بستگی دارد و این‌گونه نیست که خط۶ مترو اثرگذار باشد. او معتقد است که «خط۶ متروی تهران که از کنار حرم شاه عبدالعظیم عبور کرده است، در نیمه دوم سال۹۷ به پایان رسید؛ به‌عبارت دیگر از سال۹۸ ما هیچ فعالیت عمرانی در این بخش نداشتیم. بر این اساس اتهام از دوش مترو برداشته می‌شود. ما فعالیت عمرانی در این محدوده نداریم و ضمنا این تونل در محدوده صفائیه و چشمه‌علی حداقل ۲۳۰متر از مظهر چشمه فاصله دارد. به‌نظر من اگر مترو عامل خشکی در سال۹۷ بود، پس از آن دیگر نباید آب به چشمه برمی‌گشت؛ درحالی‌که بعد از یک مدت شاهد وجود دوباره آب در چشمه بودیم.» مجری خط۶ به بررسی‌های انجام شده، اشاره کرد و گفت: ما به این نتیجه رسیدیم که تقریبا وجود چاه‌های مجاز و غیرمجاز نیز بر دِبی چشمه اثر می‌گذارد. بحث میزان بارندگی نیز پررنگ است. براساس آماری که سازمان هواشناسی ارائه کرده است، در ۲سال گذشته در وضعیت خشک و بسیار خشک قرار داشته‌ایم و قطعا این موضوع بر میزان آب چشمه اثر می‌گذارد؛ چراکه سطح آب زیرزمینی در ۲سال گذشته کاهش یافته است. حداقل ۶۰ تا ۷۰سانتی‌متر از تراز آب زیرزمینی این مجموعه پایین رفته است. تمام این موارد اثرگذار است.

واکنش مترو به فرضیه انحراف آب‌های زیرزمینی

برخی معتقد هستند که تونل‌های مترو موجب انحراف آب‌های زیرزمینی شده‌اند؛ نکته‌ای که از سوی فتحعلی‌پور به‌شدت رد می‌شود: «در مجموعه چشمه‌علی بررسی‌هایی انجام دادیم و در این میان چند چشمه مانند چشمه درکه را نیز به‌عنوان چشمه شاهد درنظر گرفتیم تا امکان مقایسه وجود داشته باشد. در ۲سال گذشته چشمه درکه نیز با کاهش میزان دِبی آب مواجه شده است. دستگاه TBM از ایستگاه حرم از ۲کیلومتر عبور کرده است و بر همین اساس بیان این نکته که مترو بر خشکی چشمه‌علی تأثیرگذار است، درست نیست. شاید در آن مقطع زمانی (سال۹۷) یک تأثیر منفی مقطعی گذاشته باشد، اما آب مسیر خود را پیدا می‌کند.» او افزود: جلسه‌های متعددی از سوی معاونت پدافند سازمان مدیریت بحران، فرمانداری و... در این رابطه برگزار شد و آخرین دستور کار این است که یک کارشناس رسمی انتخاب و در نهایت براساس نظر این کارشناس تصمیم نهایی گرفته شود؛ چراکه حفظ کتیبه قدیمی در چشمه‌علی برای ما هم مهم است. از نظر من با شروع سال آبی و بارندگی‌های پاییز، سطح آب بالا خواهد آمد و شاهد ورود آب به چشمه‌علی خواهیم بود.

چاه‌های غیرقانونی و پایین آمدن سطح آب زیرزمینی

شورای شهر ششم در کنار سایر مسئولان شهری این موضوع را پیگیری می‌کند. جعفر شربیانی، عضو شورای شهر نیز در گفت‌وگو با همشهری به بیان دلایل احتمالی خشک شدن چشمه‌علی پرداخت: «مجموعه‌ای از موضوعات دست به‌دست هم دادند تا این اتفاق بیفتد و یکی از دلایل شاید مربوط به سلسله فعالیت‌های مترو در دوره قبل باشد، اما دلایل دیگری همچون پایین آمدن سطح آب زیرزمینی، استفاده از قنات‌های مسیر چشمه‌علی از طریق چاه‌های غیرقانونی و... وجود دارد.» واکنش مترو به فرضیه انحراف آب‌های زیرزمینی

برخی معتقد هستند که تونل‌های مترو موجب انحراف آب‌های زیرزمینی شده‌اند؛ نکته‌ای که از سوی فتحعلی‌پور به‌شدت رد می‌شود: «در مجموعه چشمه‌علی بررسی‌هایی انجام دادیم و در این میان چند چشمه مانند چشمه درکه را نیز به‌عنوان چشمه شاهد درنظر گرفتیم تا امکان مقایسه وجود داشته باشد. در ۲سال گذشته چشمه درکه نیز با کاهش میزان دِبی آب مواجه شده است. دستگاه TBM از ایستگاه حرم از ۲کیلومتر عبور کرده است و بر همین اساس بیان این نکته که مترو بر خشکی چشمه‌علی تأثیرگذار است، درست نیست. شاید در آن مقطع زمانی (سال۹۷) یک تأثیر منفی مقطعی گذاشته باشد، اما آب مسیر خود را پیدا می‌کند.» او افزود: جلسه‌های متعددی از سوی معاونت پدافند سازمان مدیریت بحران، فرمانداری و... در این رابطه برگزار شد و آخرین دستور کار این است که یک کارشناس رسمی انتخاب و در نهایت براساس نظر این کارشناس تصمیم نهایی گرفته شود؛ چراکه حفظ کتیبه قدیمی در چشمه‌علی برای ما هم مهم است. از نظر من با شروع سال آبی و بارندگی‌های پاییز، سطح آب بالا خواهد آمد و شاهد ورود آب به چشمه‌علی خواهیم بود.

چاه‌های غیرقانونی و پایین آمدن سطح آب زیرزمینی

شورای شهر ششم در کنار سایر مسئولان شهری این موضوع را پیگیری می‌کند. جعفر شربیانی، عضو شورای شهر نیز در گفت‌وگو با همشهری به بیان دلایل احتمالی خشک شدن چشمه‌علی پرداخت: «مجموعه‌ای از موضوعات دست به‌دست هم دادند تا این اتفاق بیفتد و یکی از دلایل شاید مربوط به سلسله فعالیت‌های مترو در دوره قبل باشد، اما دلایل دیگری همچون پایین آمدن سطح آب زیرزمینی، استفاده از قنات‌های مسیر چشمه‌علی از طریق چاه‌های غیرقانونی و... وجود دارد.» به‌گفته او «در حال حاضر باید به‌دنبال راه‌حل باشیم تا آب به مسیر خود بازگردد، امکان احیای چشمه‌علی وجود دارد. در دوره پنجم یک‌بار شاهد خشکسالی چشمه‌علی بودیم و این چشمه احیا شد، ما در تلاش هستیم که نه‌تنها آب به مسیر چشمه‌علی بازگردانده شود، بلکه یک اقدام جامع و کامل برای حل این مشکل اندیشیده شود.» خشک شدن چشمه‌علی در سال‌های مختلف با فرضیه‌های متعددی همراه بوده است، اما هنوز به شکل رسمی هیچ‌یک از این فرضیه‌ها تأیید نشده و باید منتظر ماند و دید که همکاری مشترک نهادهای مربوطه با دادستانی چه جوابی برای این معمای چندین‌ساله خواهد داشت.

منبع: روزنامه همشهری