وضعیت نگرانکننده مدارس ایران در ایجاد اضطراب در کودکان
براساس گزارش خبرنگار دیدهبان ایران؛ در حالی که براساس اظهارات روانشناسان، استرس معمولا به عنوان یک واکنش به تغییرات منفی زندگی در کودکان بروز پیدا میکند، نظام آموزشی ناکارآمد کشورمان و آموزش ناکافی معلمان در تشدید انجام رفتارهای تنشزا با دانشآموزان بخصوص در سالهای ابتدایی دوران مدرسه، به تشدید اختلالات اضطرابی در نسل آینده دامن میزند و میتواند زمینهساز افزایش تنشها و آسیبهای اجتماعی در سالهای آتی شود.
دیدهبان ایران؛ عرفان بیوکنژاد - یونیسف در گزارشهای اخیر خود، آمارهای نگرانکنندهای درباره استرس و مشکلات روانی کودکان در مناطق مختلف جهان ارائه داده است. بهعنوان مثال، در افغانستان، بیش از ۲۴ درصد از کودکان بین ۵ تا ۱۷ ساله از اضطراب رنج میبرند و ۱۵ درصد دیگر دچار افسردگی هستند. این میزان، ۱۰ برابر بیشتر از میانگین جهانی است.
اضطراب و در ادامه آن افسردگی یکی از مهمترین مباحث سلامتی در بین ایرانیان محسوب میشود. بسیاری از مردم کشورمان از همان سنین کودکی دچار اختلالات روانی و آسیبهای از این دست هستند که عوامل متعددی آن را سبب میشود. در سال ۱۳۹۸ آماری منتشر شد که نشان میداد بیش از ۴۰ درصد از جامعه ایران دچار اضطرابهای جدی و حملات استرسی هستند، اما ریشه بسیاری از این اضطرابها در دوران کودکی در بطن انسان نهادینه میشود.
استرس در دوران کودکی میتواند در هر محیطی که نیاز به تطابق یا تغییر برای کودک وجود داشته باشد، بروز کند. این استرس ممکن است ناشی از تغییرات مثبت مانند شروع یک فعالیت جدید باشد، اما معمولا با تغییرات منفی مانند بیماری یا مرگ یکی از اعضای خانواده ارتباط دارد.
اضطراب و ریشه کودکی آن
استرس معمولا به عنوان واکنشی به تغییرات منفی در زندگی کودک بروز پیدا میکند. در مقادیر کم، استرس میتواند مفید باشد، اما استرس زیاد میتواند بر نحوه تفکر، رفتار و احساسات کودک تاثیر بگذارد.
کودکان با رشد و توسعه خود میآموزند چگونه به استرس پاسخ دهند. بسیاری از رویدادهای استرسی که یک بزرگسال میتواند مدیریت کند، در کودکان استرس ایجاد خواهد کرد. به همین دلیل حتی تغییرات کوچک نیز میتواند احساس امنیت و آرامش کودک را تحت تأثیر قرار دهد. روانشناسان و متخصصان همواره بر بحث محیطی و آرامش روانی محیط بر کودکان تاکید داشتند.
کودکان ممکن است متوجه نشوند که در حال تجربه استرس هستند. بروز علائم جدید یا بدتر شدن آنها میتواند باعث شود که والدین به افزایش سطح استرس در کودک مشکوک شوند.
یونیسف همچنین گزارش داده است که تعداد کودکان آواره در سراسر جهان در پایان سال گذشته به ۴۳.۳ میلیون نفر رسید. این آمارها نشاندهنده وضعیت بحرانی سلامت روانی کودکان در مناطق مختلف جهان است و نیاز به توجه و اقدامات فوری را برای حمایت از آنها ضروری میسازد.
چه عواملی زمینهساز بروز اختلالات اضطرابی در کودکان است؟
زهرا شریفی، روانشناس کودک و نوجوان در همین زمینه به خبرنگار دیدهبان ایران گفت: برای درک بهتر موضوع اضطراب و افسردگی، ابتدا باید با مفهوم این دو آشنا شویم. اضطراب به معنای نگرانی شدید و غیرقابل کنترلی است که معمولا در شرایط خاص زمانی یا مکانی رخ میدهد و اغلب با اجتناب شدید همراه است. از آنجا که در اینجا موضوع بحث ما کودکان و نوجوانان است، باید به ویژگیهای خاص اضطراب در این گروه سنی اشاره کنیم. در کودکان، اضطراب معمولا با خشم همراه است.
وی ادامه داد: آمار جدیدی از میزان شیوع اضطراب در ایران هنوز منتشر نشده، اما براساس تجربه کاری و مراجعات، اضطراب بسیار شایع است.داضطراب در کودکان میتواند دلایل مختلفی داشته باشد. به جز موارد خاصی مانند از دست دادن والدین، عواملی همچون محیط زندگی، مدرسه و تعاملات اجتماعی نقش بسیار مهمی دارند. همچنین، وراثت و ژنتیک نیز میتواند در بروز این اختلالات اثرگذار باشد، هرچند تأثیر آن در برخی موارد کمتر و در برخی بیشتر است. وابستگیهای ناایمن نیز از عوامل مهم محسوب میشود؛ بهطوری که اگر وابستگی کودک در دو سال اول زندگی بهدرستی شکل نگیرد، میتواند زمینهساز اضطراب و سایر اختلالات روانی شود.
شریفی خاطرنشان کرد: پذیرش کودک بهصورت مشروط (مثلاً «اگر این کار را بکنی، دوستت داریم») نیز میتواند اضطراب ایجاد کند. علاوه بر این، برآورده نشدن نیازهای اساسی همچون نیاز به پذیرفته شدن، دوست داشته شدن، و وقتگذرانی با افراد مهم زندگی میتواند منجر به اضطراب یا افسردگی شود. زندگی در خانوادههایی که تنش یا ناآرامی در آنها وجود دارد هم میتواند این اختلالات را تشدید کند.
والدین چه کارهایی باید انجام دهند؟
این روانشناس توصیه کرد: برای کاهش اضطراب و افسردگی در کودکان، باید نیازهای روانی آنها را برآورده کنیم، از جمله نیازهایی همچون دوست داشته شدن، توجه بهموقع و عدم مقایسه با دیگران. همچنین، وقتگذرانی درست و بهاندازه با کودک میتواند احساس امنیت و آرامش ایجاد کند. پذیرش غیرمشروط نیز بسیار اهمیت دارد؛ به این معنا که کودک را بهخاطر خودش دوست داشته باشیم و رفتارها یا موفقیتهای او را ملاک پذیرش قرار ندهیم. این مسئله بسیار مهم است که کودک احساس نکند فقط در صورتی که رفتار یا عملکرد خاصی داشته باشد، مورد محبت و پذیرش قرار میگیرد. با این روشها میتوان تا حد زیادی اضطراب و افسردگی را در کودکان شناسایی و کنترل کرد.
وی افزود: وقتی که پذیرش کودک مشروط میشود و کودک احساس نمیکند که بهطور کامل پذیرفته شده است، این مساله میتواند احساس امنیت روانی او را تحتالشعاع قرار دهد و در نتیجه، باعث بروز اضطراب و افسردگی شود. بنابراین، یکی از مسائل اساسی در درمان و پیشگیری از اضطراب و افسردگی در کودکان، آموزش مهارتهای کنترل احساسات به آنهاست. بچههایی که مهارتهای زندگی را یاد میگیرند، میتوانند بهتر با اضطراب، افسردگی یا هر احساس دیگری کنار بیایند، احساسات خود را بشناسند و توانایی کنترل آنها را داشته باشند. این مهارتها به آنها کمک میکند تا در محیطهای مختلف مانند مدرسه یا خانه، ارتباط موثری برقرار کنند و احساس امنیت بیشتری داشته باشند.
شریفی بیان کرد: یکی دیگر از راهکارهایی که میتواند به کاهش اضطراب کمک کند، فراهم کردن فضایی است که تا حد ممکن از تنشهای روانی دور باشد. علاوه بر این، شناخت تواناییهای کودک و رفتار با او مطابق سن و تواناییهایش از سوی والدین، مربیان یا معلمان، نقش بسیار مهمی دارد. به این ترتیب، مقایسههای بیمورد و فشارهای اضافی میتواند تا حد زیادی کاهش یابد و فضای بهتری برای رشد روانی کودک فراهم شود.
نظام آموزشی ناکارآمد، عامل مهم در تنشزایی روانی
وی تصریح کرد: در خصوص تأثیر محیط مدرسه، یکی از مهمترین مسائلی که باید به آن توجه کرد، شناخت دقیق تواناییهای کودک از سوی معلم است. اگر معلم تواناییها و تفاوتهای فردی بچهها را نشناسد و از کودک انتظارهای بیش از حد داشته باشد، میتواند آسیبهای زیادی به روان کودک وارد کند. مقایسههای مداوم میان بچهها نیز یکی دیگر از عواملی است که بهشدت میتواند آسیبزننده باشد. مقایسه بچهها با یکدیگر میتواند احساس عدم کفایت و ناامنی را در آنها ایجاد کند و به بروز اضطراب و افسردگی منجر شود که متاسفانه به این نکات در اکثر مدارس کشور توجهی نمیشود و دانشآموزان در این دوران دچار مشکلات جدی میشوند.
شریفی با اشاره به افزایش میزان اضطراب در کودکان و نوجوانان اظهار کرد: در رابطه با آمار مراجعین، طبق تجربه از هر ده مراجعهکننده، تقریبا پنج یا شش نفر از آنها با شکایت اضطراب به من مراجعه میکنند. بسیاری از این افراد بعد از درمان، وضعیت بهتری پیدا میکنند.
وی در پاسخ به این سوال که آیا آسیبهای روانی این کودکان در سنین بزرگسالی ادامه خواهد داشت، توضیح داد: درصورتیکه درمان به موقع انجام شود و استرسها کنترل شوند، معمولاً در سنین بزرگسالی مشکلی ایجاد نمیشود. ولی اگر اضطراب بهدرستی درمان نشود و استرسها همچنان وجود داشته باشند، احتمال دارد که این اضطرابها با گذشت زمان گستردهتر شوند. در چنین شرایطی، مشکلات روانی میتوانند به ابعاد پیچیدهتری تبدیل شوند که در سنین بزرگسالی تأثیرات بیشتری داشته باشند.
منبع: دیدهبان ایران
