زندان اوین؛ از محبس زندانیان سیاسی تا رؤیای پارک شدن/ شهردار تهران: پیشنهاد موزه شدن اوین را مطرح کرده‌ایم
پس از جنگ ۱۲ روزه و حمله اسرائیل به زندان اوین که یک جنایت جنگی بود و دست‌کم ۷۹ جان‌باخته برجای گذاشت، شهرداری تهران درخواست موزه شدن این زندان و تبدیل بخشی از آن به فضای عمومی را مطرح کرده است. علیرضا زاکانی، شهردار تهران در این باره به دیده‌بان ایران گفت: «از گذشته پیشنهاد تبدیل مجموعه زندان اوین به یک مکان عمومی برای استفاده شهروندان و انتقال زندان از این نقطه شهر مطرح بوده است. هم‌اکنون نیز شهرداری تهران این آمادگی را دارد تا در صورت جمع‌بندی دستگاه‌های ذی‌صلاح و اجرایی شدن موضوع انتقال زندان اوین، تمام تلاش خود را برای تبدیل آن به فضایی با کاربری عمومی، فضای سبز و موزه انجام دهد.»
دیده‌بان ایران؛ پریسا هاشمی: زندان اوین، روایت ناتمام تلخی‌های تاریخ است. این زندان از زمان پهلوی دوم تا به امروز نماد زندانیان سیاسی ایران بوده است و پس از حمله اسرائیل به ایران و تخریب بخش‌هایی از آن، بار دیگر در کانون مباحث سیاسی و شهری قرار گرفته و شهردار تهران از آمادگی شهرداری برای تبدیل این مکان به موزه و فضای عمومی سخن گفته است. اما این ایده سال‌هاست در چرخ‌دنده‌های تصمیم‌گیری گرفتار شده است.
اوین هم می‌تواند مانند زندان قصر یا کمیته مشترک به ویترین شکنجه‌های گذشته و اعتراف‌گیری و اعدام‌های دسته‌جمعی تبدیل شود. حال سرنوشت زندان اوین با قلم محسنی اژه‌ای، رئیس قوه‌قضائیه نوشته خواهد شد. اژه‌ای می‌گوید که «زندانیان به اوین بازمی‌گردند.» اما باید روی طرح موزه شدن آن هم تامل کند. طرحی که سال‌هاست بر زمین مانده است. حال باید دید شهرداری می‌تواند پس از سال‌ها طرح موزه شدن بازداشتگاه تاریخی ایران را اجرا کند و پایان قصه نماد سرکوب در دوره پهلوی دوم را بنویسد یا خیر.
درخواست تغییر کاربری اوین از سوی شهرداری
در همین راستا علیرضا زاکانی، شهردار تهران در گفت‌وگو با سایت دیده‌بان ایران از درخواست برای موزه شدن زندان اوین خبر داد و گفت: «شهرداری خدماتی به آنجا ارائه کرده است. از گذشته پیشنهاد تبدیل مجموعه زندان اوین به یک مکان عمومی برای استفاده شهروندان و انتقال زندان از این نقطه شهر مطرح بوده است. هم‌اکنون نیز شهرداری تهران این آمادگی را دارد تا در صورت جمع‌بندی دستگاه‌های ذی‌صلاح و اجرایی شدن موضوع انتقال زندان اوین، تمام تلاش خود را برای تبدیل آن به فضایی با کاربری عمومی، فضای سبز و موزه انجام دهد. البته مجدداً تأکید می‌کنم تصمیم‌گیری در این خصوص، در اختیار دستگاه قضایی و سایر مراجع ذی‌صلاح است. با این همه شهرداری برای خدمت‌رسانی به شهروندان آماده است.»
ایده تبدیل شدن اوین به موزه به این دوره مدیریت شهری خلاصه نمی‌شود. این طرح در زمان شهرداری غلامحسین کرباسچی هم مطرح بود. محمد حقانی، عضو شورای چهارم شهر تهران که در دوره غلامحسین کرباسچی، معاونت خدمات شهرداری تهران را بر عهده داشت، درباره رایزنی‌های شهرداری در دوره کرباسچی با قوه‌قضائیه گفت: «این طرح در زمان کرباسچی هم مطرح بود، ولی آن زمان قوه قضائیه از ما خواسته بود تا مکانی را به‌عنوان زندان جدید به آن‌ها اختصاص دهیم، ولی ما می‌گفتیم می‌خواهیم کل زندان را بخریم یا تهاتر کنیم و کاری به ساخت محل جدید زندان نداریم.»
رایزنی‌های بی‌نتیجه قالیباف
این طرح به نتیجه‌ای نرسید تا آن که مجلس قانون «انتقال زندان‌ها و مراکز اقدامات تأمینی و تربیتی موجود به خارج از شهرها» را در آذر سال ۱۳۸۰ به تصویب رساند، اما در دوره تصدی‌گری محمدحسن ملک مدنی و محمود احمدی‌نژاد، شهرداری تهران به این موضوع نپرداخت. پس از آن که محمدباقر قالیباف، بر مسند شهرداری پایتخت نشست و ابتدای دهه ۹۰ بار دیگر بهره‌برداری از اوین و انتقال زندان به خارج از شهر مطرح شد، اما مصوبات و تاییدیه‌های دولت هم افاقه نکرد و رئیس وقت سازمان زندان‌ها اعلام کرد که اوین را رایگان در اختیار شهرداری نمی‌گذارد. او تاکید کرده بود: «باید تعهدات شهرداری به سازمان زندان‌ها و طرح نهایی تبدیل آن به فضای تفریحی و پارک مشخص باشد.»
این اظهارنظرها و همراهی نکردن قوه‌قضائیه تمام مذاکرات آن سال را به بن‌بست کشاند تا شهرداری بار دیگر در اجرای این طرح ناکام بماند و حتی آرزوی آیت‌الله طالقانی مبنی بر تبدیل اوین به پارک عمومی که در سال‌های نخست انقلاب اسلامی آن را مطرح کرده بود نیز محقق نشود و این آرزو برای تهران‌نشینان دست‌نیافتنی شود.
بنابر گزارش دیده بان ایران؛ خرداد سال ۱۳۹۴ قالیباف در حاشیه حضور در شورای شهر تهران، درباره جزئیات توافق با قوه‌قضائیه برای تبدیل زندان اوین به بوستان تاکید کرد: «حدود ۹ ماه پیش و در اوایل سال گذشته در این باره با آیت‌الله آملی‌لاریجانی صحبت کردم و ایشان هم پاسخ دادند: «باید بررسی‌های بیشتری انجام دهند.» در جلسه‌ای که دو هفته پیش از پایان سال گذشته (۱۳۹۳) با آیت‌الله آملی‌لاریجانی داشتم، گفتند: «این موضوع را بررسی کرده‌ام و با اصل اینکه ندامتگاه اوین در اختیار شهرداری قرار گیرد تا به پارک عمومی تبدیل شود، موافق هستیم. اما باید کمک کنیم تا مشکلات ساختمانی و ظرفیت‌های قوه قضائیه را نیز تأمین کنیم.»
موافقت رئیس وقت قوه‌قضائیه هم نتوانست گره‌ای از این طرح باز کند و این واگذاری متوقف ماند تا جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل رخ داد. در این جنگ اسرائیل در یک جنایت جنگی، زندان اوین را هدف قرار داد و در این حمله ۷۹ نفر (تا لحظه نوشتن این گزارش) جان خود را از دست دادند. بخش‌های زیادی (آن‌طور که ایرنا از واشنگتن‌پشت نقل کرده است؛ یک ساختمان اداری، یک محل ملاقات برای خانواده‌ها، یک مرکز پزشکی و یک بلوک سلول انفرادی) از زندان اوین که از سال ۱۳۵۰ به زندان «زندانیان سیاسی» معروف بود در این حمله تخریب شد. سازمان زندان‌ها نیز بلافاصله زندانیان اوین را به سایر زندان‌های استان تهران منتقل کرد.
زندان اوین نظاره‌گر اعدام‌های دسته جمعی
کلنگ ساخت زندان اوین در زمینی به مساحت ۱۹ هکتار در سال ۱۳۴۰ به زمین خورد و امیر نصرت منقح (یکی از معماران زندان اوین) این زندان را روی زمینی که پیش از آن خانه سید ضیاءالدین طباطبایی یزدی بود، بنا نهاد تا در سال ۱۳۵۰ افتتاح شود. اوین طی ۵۴ سال عمر خود بارها شاهد تغییر و تحول بوده است. پیش از انقلاب زندانیان سیاسی بسیاری از طیف‌ها و گروه‌های مختلف مخالف حکومت پهلوی در اوین محبوس شدند و بدعت سیاسی شدن اوین از آنجا نهاده شد. ۷ تن از اعضای سامان چریک‌های فدایی خلق ایران و دو عضو سازمان مجاهدین خلق با حکم زندان به اوین وارد شدند، در یک روز (۳۰ فروردین سال ۱۳۵۴) اعدام شدند.
اوین که پیش از انقلاب محبس زندانیان سیاسی بود، پس از انقلاب نیز به زندان زندانیان سیاسی تبدیل شد. نهمین روز خرداد ۱۳۹۷، وزارت خزانه‌داری ایالات متحده‌ی آمریکا زندان اوین را به دلیل نقض حقوق شهروندان ایران مورد تحریم قرار داد. پس از آن و در ۲۳ مهر ۱۴۰۱ در میانه اعتراضات سراسری نیز زندان اوین دچار آتش‌سوزی شد که بر اثر این آتش‌سوزی ۸ نفر از زندانیان بند جرایم مربوط به سرقت جان خود را از دست دادند. در مرداد سال ۱۴۰۰ نیز دوربین‌های مداربسته این زندان هک شد.
در نهایت با حمله اسرائیل به ایران و طی جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل با اصابت تعدادی پرتابه، انفجارهایی در زندان اوین رخ داد که به تخریب بخش‌هایی از آن و جان‌باختن حداقل ۷۹ نفر انجامید که باید بازسازی شود. در این شرایط شهرداری تهران بار دیگر درخواست موزه شدن بخشی از این زندان و تبدیل آن به فضای عمومی را مطرح کرده است.
منبع: دیده‌بان ایران
