زنان زیر آتش دو ماشه؛ خشونت و فقر/ نژادبهرام: دولت از لایحه حمایت از زنان در برابر خشونت کوتاه نیاید/ نگاه جنس‌دومی، اجازه نمی‌دهد قانون از زنان حمایت کند/ در بحران‌های اقتصادی، زنان اولین گروهی هستند که تعدیل می‌شوند/ فقر عامل افزایش خشونت است
زهرا نژادبهرام، فعال حقوق زنان با تأکید بر این که قانون‌گذاری برای مقابله با خشونت علیه زنان لطف نیست، بلکه شرط بقا و سلامت جامعه است، به دیده‌بان ایران گفت: اگر قانون برای حمایت از زنان در برابر خشونت ورود نکند و صرفاً بر ظرفیت‌های فرهنگی و دینی تکیه کنیم، خشونت نه‌تنها از میان نمی‌رود، بلکه بازتولید می‌شود. کشوری با این سابقه فرهنگی و دینی نمی‌تواند در برابر لایحه‌ای که در این زمینه ارائه شده است، مقاومت کند. در سرزمینی که اسلام آمده است تا دختران زنده‌به‌گور نشوند، مقاومت در برابر قانونی که می‌خواهد امنیت زنان را تضمین کند، هیچ توجیهی ندارد. این نگاه جنس‌دومی و مردسالارانه است که اجازه نمی‌دهد قانون از زنان حمایت کند./ او همچنین به پیامدهای تشدید بحران اقتصادی برای زنان اشاره کرد و تأکید داشت: بحران اقتصادی مسأله‌ای بسیار جدی است. نیمی از جمعیت ما زن هستند و می‌دانیم که در فضای شغلی و اقتصادی دشوار، زنان اولین گروهی هستند که از بنگاه‌های اقتصادی کنار گذاشته می‌شوند؛ حالا به بهانه‌های مختلف، از جمله این که مردان نان‌آور خانواده هستند./ نژادبهرام همچنین خاطرنشان کرد: چرخه فقر چرخه‌ای بسیار خطرناک است. وقتی فقر وارد خانه می‌شود، خشونت افزایش می‌یابد و سلامت جسمی و روانی مادران به خطر می‌افتد. خانواده‌ها برنامه زندگی خود را بر پایه درآمد زنان می‌چینند و وقتی زن شغلش را از دست می‌دهد، کل خانوار دچار بحران می‌شود.
دیده‌بان ایران؛ الهام یزدان‌پناه: زنان ایرانی امروز با دو تهدید هم‌زمان روبه‌رو هستند که هر یک می‌تواند بنیان‌های زندگی آنان را متزلزل کند؛ خشونت لجام‌گسیخته و ناامنی اقتصادی فزاینده. این دو بحران در کنار هم، روان و زندگی زنان را به هم می‌ریزد و چرخه‌ای خطرناک از فقر، خشونت و ناامنی ایحاد می‌کند. وقتی امنیت اقتصادی از میان می‌رود و زنی شغلش را از دست می‌دهد، نه‌تنها درآمد خانواده کاهش می‌یابد، بلکه فشار روانی و اجتماعی بر او افزایش می‌یابد و زمینه را برای خشونت بیشتر فراهم می‌کند. از سوی دیگر، وقتی زنی در خانه یا جامعه در معرض خشونت قرار دارد، توان و فرصت کمتری برای حضور فعال در عرصه اقتصادی خواهد داشت.
در سال‌های اخیر، موج تازه‌ای از قتل‌ها و خشونت‌های خانگی در برابر چشمان جامعه قرار گرفته است. از قتل زن پژوهشگر دانشگاه تهران به دست همسرش، تا زنی که همسرش سر او را برید و در سطح شهر اهواز چرخاند، تا دختری که توسط پدرش گردن زده شد؛ این‌ها تنها گوشه‌ای از هزاران پرونده‌ای است که در محاکم قضایی درباره خشونت خانگی علیه زنان مطرح می‌شود. خانه که باید امن‌ترین پناهگاه باشد، برای بسیاری از زنان به خطرناکترین مکان تبدیل شده است. وقتی زنی در خانه‌اش امنیت ندارد، نه در برابر پدرش و نه در برابر همسرش، و قانون برای حمایت از او ورود پیدا نمی‌کند، جامعه با بحرانی عمیق روبه‌روست.
در کنار آن، فقر گسترده، تحریم‌ها و فشار معیشتی، امنیت اقتصادی زنان را نیز به مرز بحران رسانده است. همان‌طور که در نامه اخیر کمیسیون زنان بنیاد باران به مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور آمده است، با تعیین رقم ۳۵ میلیون تومان برای خط فقر یک خانواده چهارنفره، می‌توان گفت از هر دو ایرانی یک نفر دچار فقر است. در این وضعیت، زنان که نیمی از جمعیت را تشکیل می‌دهند، اولین قربانیان تعدیل نیرو و اخراج از بنگاه‌های اقتصادی هستند.
دیده‌بان ایران برای بررسی این دو بحران درهم‌تنیده، به گفت‌وگو با زهرا نژادبهرام، فعال حقوق زنان، عضو پیشین شورای شهر تهران و عضو کنونی هیأت‌مدیره بنیاد باران پرداخته است؛ بنیادی که کمیسیون زنان آن، به‌تازگی در نامه‌ای به رئیس‌جمهور نسبت به «سونامی بیکاری و فقر زنان» هشدار داده و خواستار اقدام فوری دولت شده است.
لایحه‌ای که باید از بن‌بست خارج شود
زهرا نژادبهرام، فعال حقوق زنان در ابتدای اظهارات خود در گفت‌وگو با خبرنگار دیده‌بان ایران، از وضعیت امنیت زنان و لایحه‌ای سخن می‌گوید که ۱۴ سال است در پیچ‌وخم تصمیم‌گیری گرفتار مانده است. او در توضیح بیشتر تأکید می‌کند: «خانه باید امن‌ترین پناهگاه باشد، اما برای بسیاری از زنان به خطرناکترین مکان تبدیل شده است. از قتل زن پژوهشگر دانشگاه تهران به دست همسرش، تا زنی که در اهواز قربانی خشونت همسر شد، تا دختری که توسط پدرش گردن زده شد؛ این‌ها فقط گوشه‌ای از واقعیت تلخ جامعه ماست. وقتی زنی در خانه امنیت ندارد، نه در برابر پدرش و نه در برابر همسرش، و قانون هم به یاری‌اش نمی‌آید، جامعه با بحرانی عمیق روبه‌روست.»
در همین زمینه، لایحه «حمایت از زنان در برابر خشونت» که نخستین مرتبه در سال ۱۳۹۰ مطرح شد، قرار بود نقطه عطفی در سیاست‌گذاری اجتماعی ایران باشد. این لایحه با هدف تعریف و جرم‌انگاری خشونت‌های خانگی و اجتماعی و ایجاد سازوکارهای حمایتی مانند خانه‌های امن و صندوق مالی تدوین شد. نسخه اولیه آن در سال ۱۳۹۶ با همکاری نهادهای مختلف شکل گرفت و در دولت روحانی با قوه قضاییه هماهنگ شد تا سرانجام در سال ۱۳۹۹ به تصویب هیأت دولت برسد.
اما پس از ورود به مجلس، مسیر تغییر کرد؛ زبان لایحه بازنویسی شد، واژه «خشونت» از عنوان آن حذف گردید و بسیاری از مواد حمایتی، از جمله ماده مشهور به «ماده رومینا» و بند مربوط به ایجاد «صندوق حمایت از قربانیان» کنار گذاشته شدند.
نژادبهرام ضمن اظهار تأسف در این باره می‌گوید: «این‌که ما اسم لایحه را عوض کنیم و واژه خشونت را حذف کنیم، به معنای از بین رفتن خشونت نیست. حذف واژه، واقعیت را پاک نمی‌کند. اگر قانون ورود نکند و صرفاً بر ظرفیت‌های فرهنگی و دینی تکیه کنیم، خشونت نه‌تنها از میان نمی‌رود، بلکه بازتولید می‌شود.»
او تأکید دارد که لایحه چهارده‌ساله نفی خشونت علیه زنان یکی از جدی‌ترین ضرورت‌های امروز کشور است: «کشوری با این سابقه فرهنگی و دینی نمی‌تواند در برابر چنین لایحه‌ای مقاومت کند. در سرزمینی که اسلام آمده است تا دختران زنده‌به‌گور نشوند، مقاومت در برابر قانونی که می‌خواهد امنیت زنان را تضمین کند، هیچ توجیهی ندارد. این نگاه جنس‌دومی و مردسالارانه است که اجازه نمی‌دهد قانون از زنان حمایت کند.»
نژادبهرام همچنین به مسئولیت دولت در این زمینه اشاره می‌کند: «پیشنهاد من این است که با اتکا به همان لایحه‌ای که سال ۱۴۰۰ به پیوست کار مشترک قوه قضاییه و قوه مجریه صورت گرفت، آن را مبنای کار قرار دهند و هرچه زودتر مفاد آن را تصویب کنند. قانون‌گذاری برای مقابله با خشونت علیه زنان لطف نیست؛ شرط بقا و سلامت جامعه است.»
او از مجلس نیز انتقاد دارد: «اگر مجلس به‌جای قانون بازدارنده، به دنبال متون نمادین برود، خشونت نه‌تنها کاهش پیدا نمی‌کند، بلکه بیشتر می‌شود. اگر نمایندگان فقط خود را نماینده مردان می‌دانند، باید این موضوع را صادقانه بگویند؛ اما من باور دارم امروز پدران و مردان بسیاری نسبت به خشونت علیه زنان حساس‌تر از همیشه‌اند.»
نژادبهرام بر نقش آموزش و رسانه‌ها نیز تأکید می‌کند: «در نظام آموزشی، صداوسیما و شبکه‌های اجتماعی باید مبانی حقوقی و اجتماعی مقابله با خشونت به‌طور مداوم آموزش داده شود تا جامعه از درون واکنش نشان دهد. قانون بدون آگاهی عمومی کارآمد نخواهد بود.»
هشدار بنیاد باران درباره پیامدهای گسترش فقر برای زنان
در کنار خشونت، تهدید دوم نیز از راه رسیده است؛ ناامنی اقتصادی زنان. بحران معیشت، با فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌ها، فشار مضاعفی بر زنان وارد کرده است. به همین دلیل است که اخیراً کمیسیون زنان بنیاد باران در نامه‌ای خطاب به رئیس‌جمهور هشدار داده که «از هر دو ایرانی یک نفر دچار فقر است.» این کمیسیون همچنین یادآور شده است که در شرایط بحرانی، زنان از نخستین گروه‌های از دست‌دهنده شغل هستند. در این نامه پیشنهاد شده که دولت بسته‌های حمایتی ویژه‌ای برای زنان سرپرست خانوار، کارآفرینان زن و مادران دارای فرزند دبستانی فراهم کند و از کارفرمایانی که از تعدیل زنان خودداری می‌کنند، مالیات نگیرد.
نژادبهرام که خود از طراحان و پیگیران این رویکرد است، درباره وضعیت اقتصادی زنان می‌گوید: «این بحران مسأله‌ای بسیار جدی است. نیمی از جمعیت ما زن هستند و می‌دانیم که در فضای شغلی و اقتصادی دشوار، زنان اولین گروهی هستند که از بنگاه‌های اقتصادی کنار گذاشته می‌شوند؛ حالا به بهانه‌های مختلف، از جمله این که مردان نان‌آور خانواده هستند. در دوران کرونا حدود ۹۰۰ هزار شغل زنان از دست رفت، چه در حوزه کارآفرینی و چه در حوزه مشاغل کارمندی. پس از کرونا، تنها ۴۵۰ هزار نفر از زنان بیکارشده توانستند دوباره فعال شوند. این نشان‌دهنده آن است که این نوع مشاغل، بیش از همه در معرض آسیب‌اند.»
او با اشاره به خطرات پیش‌رو ادامه می‌دهد: «می‌دانیم مکانیسم ماشه بازگشت تحریم‌ها را در پی دارد و وضعیت اقتصادی کشور با بحران‌های بیشتری روبه‌رو خواهد شد. لازم است دولت تدارک بسته‌های حمایتی را برای گروه‌هایی که در معرض آسیب قرار دارند، ببیند. بنگاه‌هایی که همکاران زن دارند یا کارآفرینان زن را به‌کار می‌گیرند، باید با وام‌های کم‌بهره و حمایت‌های مالیاتی تقویت شوند.»
نژادبهرام بر ضرورت حمایت از مادران نیز تأکید می‌کند: «مادران معمولاً نخستین گروهی هستند که در بحران‌های اقتصادی سلامتشان به خطر می‌افتد. آینده متعلق به فرزندان ماست و مادران باید بتوانند از فرزندانشان نگهداری کنند. در حال حاضر برای هر مادری که فرزندی به دنیا می‌آورد، ۲ میلیون تومان در نظر گرفته شده است، اما لازم است برای مادران دارای فرزند دبستانی هم بسته‌های حمایتی در نظر گرفته شود تا بتوانند سلامت خود و فرزندانشان را حفظ کنند.»
پیوند دو بحران؛ از خشونت تا فقر
نژادبهرام در ادامه صحبت‌های خود، تجربه‌ای شخصی از دوران کرونا را یادآور می‌شود: «در آن زمان، دستفروشان یکی از گروه‌های آسیب‌پذیر بودند. با لابی‌هایی که انجام شد و گفت‌وگویی که با بنیاد مستضعفان داشتم، توانستم در دو مرحله کمک‌هزینه‌هایی هرچند محدود برای آن‌ها بگیرم. شاید رقم‌ها زیاد نبود، اما همان توجه کوچک توانست بخشی از فشار را کم کند.»
عضو پیشین شورای شهر تهران می‌افزاید: «چرخه فقر چرخه‌ای بسیار خطرناک است. وقتی فقر وارد خانه می‌شود، خشونت افزایش می‌یابد و سلامت جسمی و روانی مادران به خطر می‌افتد. خانواده‌ها برنامه زندگی خود را بر پایه درآمد زنان می‌چینند و وقتی زن شغلش را از دست می‌دهد، کل خانوار دچار بحران می‌شود. دولت‌ها باید در اولین فرصت بسته‌های حمایتی خود را از زنان، به‌ویژه مادران و زنان شاغل، فراهم کنند.»
او درباره نامه اخیر بنیاد باران به رئیس‌جمهور نیز می‌گوید: «پیشنهاد کمیسیون زنان باران اتفاق خوبی است و می‌شود از آن به عنوان تذکری جدی به دولت استفاده کرد. بازگشت فقر و از دست رفتن شغل، مساله‌ای نیست که جامعه بتواند به‌راحتی از آن عبور کند. دولت، کارشناسان و نخبگان باید به این هشدار توجه ویژه داشته باشند.»
در تحلیل عمیق‌تر از سخنان زهرا نژادبهرام، می‌توان گفت که خشونت و فقر دو چهره یک بحران‌اند؛ یکی امنیت و کرامت زنان را هدف می‌گیرد و دیگری معیشت و استقلال آنان را. اگر دولت و مجلس به‌طور ویژه در دو حوزه قانونی و اقتصادی به شکل هم‌زمان اقدام نکنند، جامعه با بحران‌های عمیق‌تری روبه‌رو خواهد شد. قانون باید از زنان در برابر خشونت محافظت کند و دولت باید از آنان در برابر فقر. این دو به‌هم پیوسته‌اند و غفلت از هر یک، دیگری را تشدید می‌کند.
منبع: دیده‌بان ایران
