کدام ارزها از کاهش سلطه دلار سود می‌برند؟
با کاهش تدریجی سهم دلار از ذخایر ارزی جهان، مجموعه‌ای از ارزهای مختلف از جمله یورو، ین، یوان و روپیه از این روند منتفع خواهند شد.
روند کاهش سهم دلار از ذخایر جهانی
پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد سهم دلار آمریکا از ذخایر ارزی جهان طی ۱۰ سال آینده حدود ۱۰ واحد درصد کاهش خواهد یافت. اگر این سناریو محقق شود، حدود ۱۰ ارز مختلف از این وضعیت سود خواهند برد.
طبق جدیدترین داده‌های صندوق بین‌المللی پول (IMF) درباره «ترکیب ارزی ذخایر رسمی» (COFER)، سهم دلار در سه‌ماهه سوم ۲۰۲۴ به ۵۷/۴ درصد رسیده است؛ این رقم پایین‌ترین سطح از سال ۱۹۹۴ تاکنون محسوب می‌شود و کاهش تقریباً ۹ واحد درصدی در یک دهه گذشته را نشان می‌دهد.
مهم‌ترین عامل این کاهش، افزایش نگرانی کشورها نسبت به استفاده سیاسی و امنیتی آمریکا از دلار است. این مسئله پس از حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ شدت گرفت و در پی تهاجم روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ به اوج رسید. آمریکا بدون نیاز به نیروی نظامی، از ابزارهای مالی برای پیشبرد اهداف امنیتی و دیپلماتیک استفاده می‌کند. هرچند این روش از نظر هزینه مؤثر است، اما به گفته جک لو (وزیر خزانه‌داری پیشین آمریکا)، باعث شده بسیاری از کشورها به فکر کاهش وابستگی خود به دلار بیفتند.
اقتصاددانان از مدت‌ها پیش روند تدریجی کاهش سلطه دلار را پیش‌بینی کرده‌اند؛ با این حال، در شناسایی ارزهای جایگزین عملکرد دقیقی نداشته‌اند. برخلاف انتظار برای ظهور یک ارز غالب جدید، طی سال‌های اخیر مجموعه‌ای از ارزهای مختلف به‌تدریج سهم بیشتری از ذخایر جهانی را جذب کرده‌اند. این روند در دهه آینده نیز ادامه خواهد یافت.
ارزهایی که بیشترین سود را می‌برند
در دهه گذشته، ارزهای نسبتاً کوچک اما معتبر توانسته‌اند بخشی از کاهش سهم دلار را جذب کنند. ین ژاپن، پوند بریتانیا، دلار استرالیا، دلار کانادا و فرانک سوئیس از جمله این ارزها هستند که در گزارش‌های IMF نیز ذکر شده‌اند و انتظار می‌رود همچنان رشد کنند.
در کنار این‌ها، گروهی از ارزها تحت عنوان «سایر ارزها» (Other) نیز در داده‌های IMF وجود دارد که شامل ارزهای غیرسنتی می‌شود. یکی از مهم‌ترین آن‌ها وون کره جنوبی است. کره جنوبی دوازدهمین اقتصاد بزرگ جهان است و نقش مهمی در اتحادهای راهبردی آمریکا دارد. در مه ۲۰۲۴ اعلام شد که این کشور در حال مذاکره برای پیوستن به پیمان امنیتی AUKUS (با حضور آمریکا، بریتانیا و استرالیا) است؛ امری که جایگاه ژئوپلیتیکی وون را تقویت می‌کند.
ارز دیگر، روپیه هند است. هند هم‌اکنون پنجمین اقتصاد جهان و پرجمعیت‌ترین کشور دنیاست. موقعیت خاص هند (از یک سو عضویت در پیمان امنیتی Quad و از سوی دیگر روابط نزدیک با کشورهای بریکس و تجارت انرژی با روسیه) سبب شده تا این کشور در موقعیتی ویژه برای جذب ذخایر ارزی قرار گیرد.
یورو و یوان؛ برندگان محدود ولی پایدار
یورو با وجود انتظارات اولیه، تاکنون نتوانسته جایگاه قابل توجهی در برابر دلار کسب کند. نبود اتحاد مالی کامل میان اعضای منطقه یورو و عدم شکل‌گیری بازار اوراق بدهی مشترک با عمق و نقدشوندگی مشابه بازار خزانه‌داری آمریکا، از عوامل اصلی این وضعیت است. با این حال، یورو همچنان دومین ارز ذخیره جهان باقی مانده و در آینده نزدیک نیز سهم اندکی به آن افزوده خواهد شد.
یوان چین نیز پس از افزوده شدن به سبد حق برداشت ویژه (SDR) در سال ۲۰۱۶، رشد محدودی را تجربه کرده است. این ارز هم‌اکنون حدود ۲ درصد از ذخایر ارزی جهان را تشکیل می‌دهد. پس از جنگ اوکراین، برخی بانک‌های مرکزی اروپای شرقی مانند جمهوری چک و لیتوانی، ذخایر یوان خود را به‌طور کامل نقد کرده‌اند. نرخ پایین بازده اوراق قرضه چین نیز انگیزه سرمایه‌گذاران برای نگهداری این ارز را کاهش داده است.
با این حال، در شرایط ژئوپلیتیکی جدید، کشورهایی که روابط نزدیکی با چین دارند ممکن است بخواهند بخشی از ذخایر خود را به یوان اختصاص دهند؛ بنابراین، سهم این ارز نیز احتمالاً با رشدی ملایم همراه خواهد بود.
دلار سنگاپور؛ رشد آهسته و پیوسته
دلار سنگاپور که هم‌اکنون سهمی کوچک در ذخایر جهانی دارد، ظرفیت رشد بیشتری دارد. افزایش استفاده از سنگاپور به‌عنوان مرکز تسویه مبادلات با یوان و رشد تقاضا برای سوآپ‌های ارزی به دلار سنگاپور، از عوامل محرک این روند است.
آیا ارز مشترک بریکس با پشتوانه طلا ممکن است؟
در سال‌های اخیر، گمانه‌زنی‌هایی درباره احتمال راه‌اندازی یک ارز مشترک بریکس با پشتوانه طلا برای مقابله با دلار مطرح شده است. اما چنین پروژه‌ای با موانع عمده‌ای روبه‌روست. اعضای گروه بریکس (که اکنون شامل عربستان سعودی، مصر، امارات متحده عربی، اتیوپی، ایران و اندونزی نیز شده‌اند) دارای اهداف، سیاست‌ها و منافع متفاوتی هستند. وجود رقابت آشکار میان برخی اعضا، از جمله هند و چین، احتمال توافق برای راه‌اندازی یک ارز واحد را بسیار ضعیف می‌کند. با این حال سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه معتقد است که داشتن ارز واحد بریکس امکان‌پذیر است.
راه‌اندازی چنین ارزی نیازمند هماهنگی سیاسی، اقتصادی و حقوقی گسترده‌ای است. افزودن اعضای جدید به گروه بریکس، این فرآیند را حتی پیچیده‌تر می‌سازد. بنابراین، ارز بریکس (چه با پشتوانه طلا و چه بدون آن) احتمالاً در دهه آینده نقش زیادی در ذخایر ارزی جهانی نخواهد داشت.
جمع‌بندی؛ سلطه دلار کاهش می‌یابد اما پایان نمی‌پذیرد
اگرچه روند کاهش سهم دلار در ذخایر جهانی ادامه دارد و به‌ویژه با استفاده فزاینده از آن به‌عنوان ابزار ژئوپلیتیکی تشدید شده است، اما حتی اگر این سهم به ۵۰ درصد برسد، همچنان موقعیت مسلط دلار حفظ خواهد شد. دلیل اصلی آن نبود یک جایگزین یکپارچه و غالب است.
در عوض، شاهد تقسیم این کاهش میان حدود ۱۰ ارز مختلف خواهیم بود که هر کدام سهم کوچکی از این فضای خالی را پر خواهند کرد.
