۷.۵ میلیون دیابتی در خطر؛ بیماران برای انسولین در صف گرانی و کمبود
مدیرعامل انجمن دیابت ایران با بیان "در زمان حاضر بزرگ‌ترین مشکل افراد دیابتی کشور در زمینه آموزش است."، گفت: در ماه‌های اخیر نرخ ارز در برخی انسولین‌ها نیز تغییر کرده و این وضعیت واقعاً فاجعه‌بار است زیرا انسولین دارویی حیاتی و نجات‌بخش است.
به گزارش سایت دیده‌بان ایران، برای بسیاری از بیماران دیابتی، هر روز با تزریق انسولین آغاز می‌شود؛ دارویی حیاتی که نبودش، به‌معنای تهدید مستقیم جان بیماران است. در ایران بیش از ۷.۵ میلیون نفر از بزرگسالان با دیابت نوع ۲ دست‌وپنجه نرم می‌کنند و مسئله دسترسی پایدار و عادلانه به انسولین همچنان یکی از دغدغه‌های اصلی بیماران و نظام سلامت کشور به‌شمار می‌رود،
با این حال، نوسانات ارزی، کمبود مقطعی دارو و مشکلات توزیع انسولین، بیماران دیابتی را در شرایطی قرار می‌دهد که گاه یافتن یک قلم انسولین ساده به چالشی روزمره تبدیل می‌شود،
در همین راستا به‌مناسبت روز جهانی دیابت، میزبان آقای دکتر امیرکامران نیکوسخن، مدیرعامل انجمن دیابت ایران بودیم. مشروح بخش اول این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
آقای دکتر، عمده مشکلات بیماران دیابتی در زمان حاضر چیست؟
مشکلات دیابتی‌ها بسیار زیاد است و شاید در مرحله اول بتوان گفت در زمان حاضر، بزرگ‌ترین مشکل افراد دیابتی کشور در زمینه آموزش است. دیابت یک بیماری مزمن است که تمام ابعاد زندگی فرد را دربرمی‌گیرد و بر همه جنبه‌های آن اثر می‌گذارد. امروزه گفته می‌شود بیش از ۸۰ درصد درمان دیابت، به‌عهده خود بیمار است بنابراین، بیماران باید مهارت‌های مراقبت از خود (Self-care) را یاد بگیرند و این امر نیازمند آموزش‌های مستمر و استاندارد است.
ارائه آموزش‌های لازم به بیماران در کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
بر اساس پروتکل‌های بین‌المللی، هر فرد دیابتی باید حداقل ۱۰ ساعت آموزش در سال دریافت کند و این آموزش‌ها باید مستمر و قابل‌پیگیری باشند. هزینه آموزش‌ها نیز باید از طرف شرکت‌های بیمه پرداخت شود اما متأسفانه در سیستم بهداشت و درمان کشور ما، هنوز آموزش جایگاه مشخصی ندارد؛ شرکت‌های بیمه هزینه‌ای برای آموزش پرداخت نمی‌کنند و استاندارد کشوری مدون و مشخصی برای آموزش بیماران دیابتی وجود ندارد.
با وجود پیگیری‌های مداوم انجمن‌های دیابت و تصویب این موضوع در شورای‌عالی بیمه، هنوز مصوبه مربوط به پرداخت هزینه آموزش در کمیسیون مانده است و چند سال است که بلاتکلیف است، نتیجه این تعلل آن است که آموزش دیابتی‌ها متولی مشخصی ندارد و معلوم نیست چه‌نهادی باید مسئول اجرای آن باشد.
اکنون بیشتر بیماران دیابتی آموزش‌های خود را از فضای مجازی می‌گیرند، متأسفانه بسیاری از این آموزش‌ها غلط و غیرعلمی هستند. صفحاتی در شبکه‌های اجتماعی، به‌ویژه در اینستاگرام، با هدف سودجویی و تبلیغات نادرست به بیماران اطلاعات اشتباه می‌دهند. ماه گذشته در سازمان نظام پزشکی جلسه‌ای در همین خصوص داشتیم. در آن جلسه تأکید شد که باید با این صفحات مجازی که اطلاعات غلط منتشر می‌کنند برخورد قانونی شود، از سوی دیگر، باید امکانات آموزشی واقعی در کشور توسعه یابد.
از طرف دیگر، تغذیه سالم از اصول کنترل دیابت به‌شمار می‌رود، با وجود این، در سطح شهر، بیل‌بوردهای زیادی وجود دارد که به‌جای ترویج سبک زندگی سالم، متأسفانه تبلیغ «فست‌فود» و خوراکی‌های ناسالم را می‌کنند در حالی که ما باید به اطلاع‌رسانی و پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر مانند دیابت، بیماری‌های قلبی، سرطان و بیماری‌های مزمن ریوی، با استفاده از تمام امکانات موجود در سطح شهرها بپردازیم، در واقع، ما در برابر «سیلابی» از این بیماری‌ها ایستاده‌ایم و هنوز توان کنترل آن را نداریم. سن ابتلا به این بیماری‌ها نیز روزبه‌روز پایین‌تر می‌آید و نیاز به اقدامات فوری و مؤثر داریم. به‌نظر می‌رسد چالش اصلی کشور در حوزه دیابت، آموزش است و کنار آن باید به امکانات دارویی و تجهیزاتی توجه شود.
آیا در زمان حاضر بیماران دیابتی مشکل خاصی در حوزه دسترسی به داروها و تجهیزات پزشکی موردنیاز خود دارند؟
برای کنترل قند خون، بیماران به داروها و تجهیزات خاصی نیاز دارند. بسیاری از بیماران، به‌ویژه کودکان دیابتی، به سنسورهای پایش مداوم قند خون احتیاج دارند. خوشبختانه با تلاش انجمن‌های دیابت، صندوق صعب‌العلاج هزینه سنسورها را برای یک سال پرداخت می‌کند اما با تغییر نرخ ارز، قیمت‌ها افزایش یافته است و پوشش بیمه‌ای دیگر کافی نیست. فرآیند پرداخت و دریافت این تجهیزات نیز بسیار پیچیده است، به‌طوری‌که بسیاری از بیماران باید ابتدا خودشان هزینه‌ها را بپردازند و توان مالی لازم را ندارند.
هزینه نوارهای تست قند خون به‌شدت بالا رفته است و این نیز نتیجه تغییر نرخ ارز است، در ماه‌های اخیر حتی نرخ ارز در برخی انواع انسولین‌ها نیز تغییر کرده و این وضعیت واقعاً فاجعه‌بار است زیرا انسولین دارویی حیاتی و نجات‌بخش است. وقتی فرد دیابتی به انسولین کافی دسترسی نداشته باشد، کنترل بیماری‌اش مختل می‌شود. بارها دیده‌ام که بیماران انسولین کافی نداشتند و مجبور شدند کمتر از دوز تجویزشده تزریق کنند تا سهمیه ماهانه‌شان تمام نشود زیرا تهیه قلم انسولین به‌صورت آزاد برای بسیاری از خانواده‌ها بسیار دشوار و گران است.
در مواردی هم مشاهده می‌شود که پزشک مقدار مشخصی انسولین را برای بیمار تجویز کرده است، اما هنگام تأیید بیمه، کارشناس بیمه آن را کاهش داده است، گویی بیشتر از پزشک متخصص از وضعیت بیمار اطلاع دارد! مشکل دیگری که درباره انسولین‌ها وجود دارد این است که شروع تجویز انسولین را تنها به‌عهده پزشکان متخصص غدد گذاشته‌اند در حالی که اکثر دیابتی‌های ما در کشور توسط پزشکان خانواده و عمومی ویزیت می‌شوند اما متأسفانه اجازه شروع انسولین به دست این پزشکان داده نمی‌شود، این‌ها مسائلی است که در زمان حاضر بیماران دیابتی کشور با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند و نیازمند توجه فوری نظام سلامت و نهادهای تصمیم‌گیر هستند.
سازمان غذا و دارو چندسالی است که روی استفاده از انسولین‌های تولید داخل تأکید دارد؛ تفاوت انسولین‌های تولیدشده در کشور با انواع برند آنها چیست و آیا کیفیت انسولین‌های ایرانی تفاوتی با انسولین خارجی دارد؟
ببینید، وقتی دارویی تولید می‌شود، تا چند سال دارای حق امتیاز (پتنت) است، در این مدت، هیچ شرکت دیگری در دنیا اجازه ندارد داروی مشابه آن را تولید کند. در مورد انسولین، زمانی که مشابه آن ساخته می‌شود، به این داروها انسولین‌های بایوسیمیلار (Biosimilar) گفته می‌شود. این انسولین‌ها مشابه انسولین اصلی هستند، اما دقیقاً یکسان نیستند، دلیل آن این است که انسولین ماده‌ای شیمیایی نیست که بتوان آن را از ترکیب چند ماده در آزمایشگاه ساخت و همان ویژگی داروی اصلی را داشته باشد؛ بلکه انسولین دارویی زیستی (بیولوژیک) است بنابراین، شرایط خاص تولید در هر شرکت داروسازی می‌تواند باعث شود انسولین بایوسیمیلار کاملاً مشابه انسولین برند نباشد، به همین دلیل، در سال ۲۰۱۷ فدراسیون بین‌المللی دیابت در اروپا دستورالعمل (گایدلاین) مشخصی برای تولید انسولین‌های بایوسیمیلار تدوین کرد.
بر اساس این دستورالعمل، هر شرکتی که انسولین بایوسیمیلار تولید می‌کند باید مطالعات علمی دقیقی انجام دهد تا نشان دهد این انسولین از نظر اثرگذاری و واکنش‌های ایمنی بدن، کاملاً مشابه انسولین اصلی است. هدف از تولید انسولین‌های بایوسیمیلار این بود که دسترسی بیماران به انسولین افزایش یابد، چرا که قرار بود قیمت این انسولین‌ها حداقل نصف قیمت انسولین‌های برند اصلی باشد اما مشکل اینجاست که وقتی این انسولین‌ها وارد بازار شدند، قیمتشان تقریباً مشابه انسولین‌های اصلی بود. در کشور به‌جای آن‌که قیمت انسولین‌های بایوسیمیلار کاهش یابد، با حذف ارز ترجیحی، قیمت انسولین‌های برند نیز افزایش یافت، در نتیجه، عملاً صورت مسئله به‌شکلی دیگر حل شد، بدون آن‌که مشکل واقعی بیماران برطرف شود.
از سوی دیگر، بر اساس همان راهنمای بالینی، تغییر انسولین در سطح داروخانه مجاز نیست، به این معنا که اگر پزشک برای بیمار انسولین خاصی تجویز کند، داروخانه اجازه ندارد انسولین مشابه دیگری را جایگزین کند؛ زیرا همان‌طور که گفته شد، اثرات انسولین‌ها با هم متفاوت است، برای مثال، اگر بیمار قبلاً از انسولین مشخصی ۲۰ واحد تزریق می‌کرده است، ممکن است همان مقدار از انسولین مشابه، اثر متفاوتی داشته باشد، یا کارایی کافی نداشته باشد و یا قند خون را بیش از حد کاهش دهد.
متأسفانه این تغییرات در کشور ما رخ می‌دهد و پزشک نمی‌تواند مطمئن باشد که بیمار دقیقاً همان انسولینی را دریافت کرده که تجویز شده است، از طرف دیگر برندهای مختلف انسولین در داروخانه‌ها باعث سردرگمی بیماران شده‌اند؛ بیمار امروز یک برند می‌گیرد و ماه بعد ممکن است برند دیگری به او داده شود، این تغییرات نه‌تنها کمکی نکرده، بلکه مشکلات بیماران را چند برابر کرده است.
حتی در مقطعی، تصمیم گرفته شد که پزشکان اجازه نوشتن برند انسولین در نسخه الکترونیک را نداشته باشند، به این معنا که پزشک نمی‌توانست مشخص کند بیمار باید کدام برند خاص انسولین را مصرف کند، این تصمیم، اعتراض شدید پزشکان و انجمن‌های تخصصی را در پی داشت و خوشبختانه ظرف یک روز لغو شد. باید تأکید شود که بیمار دیابتی که تحت درمان با یک نوع انسولین خاص قرار دارد، به هیچ عنوان نباید نوع انسولینش تغییر داده شود.
ما هیچ مشکلی با انسولین‌های ایرانی یا بایوسیمیلار نداریم اما اگر بیمار از همان ابتدا درمان خود را با انسولین بایوسیمیلار آغاز کند، قند خون او کنترل شود و دوز انسولینش تنظیم شود، ادامه مصرف همان انسولین هیچ ایرادی ندارد اما اگر بیمار با انسولین برند شروع کرده باشد و سپس در داروخانه نوع انسولینش تغییر داده شود، این تغییر ممکن است خطرناک باشد بنابراین، نکته اصلی این است که انسولینی که پزشک برای بیمار تجویز کرده است نباید در سطح داروخانه تغییر یابد، چنین تغییراتی کاری بسیار نادرست است و ممکن است به سلامت بیمار آسیب برساند.
