بارانهای اخیر میتواند کمبود آب سدهای کشور را جبران کند؟
تصاویری که طی روزهای اخیر از بارش باران و برف در بسیاری شهرهای کشور منتشر شد، کورسویی از امید برای بهبود بحران بیآبی بود ولی اینطور که کارشناسان حوزه آب و اقلیم میگویند، تاثیر درازمدت خشکسالی و کم بارشی در حدی بوده که اینبارشها تاثیر مثبتی در پرشدگی سدها نخواهد داشت.
به گزارش سایت دیدهبان ایران؛ تصاویری که طی روزهای اخیر از بارش باران و برف در بسیاری شهرهای کشور منتشر شد، کورسویی از امید برای بهبود بحران بیآبی بود ولی اینطور که کارشناسان حوزه آب و اقلیم میگویند، تاثیر درازمدت خشکسالی و کم بارشی در حدی بوده که اینبارشها تاثیر مثبتی در پرشدگی سدها نخواهد داشت .
این هشدار را احد وظیفه؛ رییس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور، اواخر آبان با خبرنگار مهر مطرح کرده بود و گفته بود که: «25 درصد از کل بارش سالانه کشور در فصل پاییز اتفاق میافتاد و چون بخش عمده این سهم تاکنون محقق نشده، حتی آذرماه پربارش هم نمیتواند خشکی دو ماه اول پاییز را جبران کند .»
وظیفه، زمانی این هشدار را مطرح کرد که طبق گزارش سازمان هواشناسی کشور، بیشترین بارشها در فاصله اول مهر تا 18 آبان امسال، در سواحل شمالی و استانهای گیلان، مازندران و گلستان ثبت شده بود اما نقاطی از جمله جنوب شرق، جنوب غرب، استانهای سیستان و بلوچستان، کرمان، یزد و اصفهان، بارش کمتر از 5 میلیمتر، استان تهران فقط یک میلیمتر، استان آذربایجان شرقی 2 میلیمتر، آذربایجان غربی 5 میلیمتر، اردبیل 5 میلیمتر بارش ثبت کرده بودند و میانگین بارش در این بازه زمانی در کل کشور با کاهش 86.5 درصدی نسبت به بلندمدت، معادل ۲,۳ میلیمتر بود .
همزمان با هشدارهای این مسوول، سازمان هواشناسی کشور هم اعلام کرد که تداوم روند خشکی فعلی، بهویژه در صورت عدم وقوع بارشهای موثر تا پایان پاییز، میتواند منجر به بحرانیترین وضعیت منابع آبی کشور در سالهای اخیر شود و البته بحران در منابع آبی، تبعات مخربی در حد بر هم زدن امنیت ملی به دنبال خواهد داشت چون بحران بیآبی و کم بارشی، پیامدهایی چون تشدید فرونشست زمین، آسیب جدی به بخش کشاورزی و به دنبال آن، بروز تهدید جدی برای امنیت غذایی ایجاد خواهد کرد.
بعد از بارشهای نیمه آذرماه که در برخی نقاط کشور هم سیل و خرابی به دنبال داشت، سخنگوی صنعت آب گفت که اینبارشها تأثیری در میزان ذخایر آبی نداشته و همچنان بیش از دوسوم سدهای کشور خالی است.
این مقام مسوول در وزارت نیرو، در تشریح بیاثر بودن بارشها در ترمیم ذخایر آبی گفته بود: «میزان بارندگی ثبتشده در تهران تنها ۱۵ میلیمتر بوده، در حالی که این استان باید تا این زمان ۶۲ میلیمتر بارش دریافت میکرد و تهران با عقبماندگی ۷۶ درصدی در بارندگیها مواجه است. استانهای اصفهان با ۷۵ درصد، هرمزگان با ۹۸ درصد و بوشهر با ۶۶ درصد و در مجموع ۲۹ استان کشور همچنان با کمبود بارش مواجهاند و استانهای کرمان، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی هم هیچگونه بارشی دریافت نکردهاند و میزان بارندگی در استانهای یزد، خراسان رضوی، خراسان شمالی نیز بسیار ناچیز بوده است.»
مدیرکل دفتر اطلاعات و دادههای آب کشور هم ظرف روزهای اخیر در تشریح نتایج پس از بارش 47 میلیمتری دو هفته پایانی آذر و در فاصله 15 تا 26 آذر ماه جاری در 24 استان کشور گفت که به دنبال فعالیت سامانههای بارشی از نیمه آذرماه، متوسط بارش کشوری نسبت به هفتههای پیش از آن حدود 40 میلیمتر بهبود داشته و تداوم بارشها منجر به تولید رواناب و افزایش تراز آب رودخانهها در برخی استانها از جمله هرمزگان، بوشهر، فارس و کرمان شده و افزایش مناسبی در پوشش برفی کشور ایجاد کرده ولی با این حال، میانگین پرشدگی سدهای کشور در حال حاضر حدود ۳۳ درصد است که نسبت به سال گذشته حدود ۲۵ درصد کاهش را نشان میدهد.
آخرین گزارش وزارت نیرو درباره ذخایر سدهای مهم کشور هم حاکی از آن است که بارشهای نیمه آذر، کمک قابل توجهی به ذخایر سدها نداشته و میزان ورودی تمام سدهای کشور از ابتدای سال آبی جاری (اول مهر 1404 تا 29 آذر) در مقایسه با مدت مشابه پارسال حدود یک میلیارد متر مکعب و معادل 19 درصد است. اگرچه که میزان خروجی سدها، امسال حدود 2 میلیارد متر مکعب و معادل 25 درصد کمتر از مدت مشابه پارسال بوده اما با این حال، میزان پرشدگی مخازن سدهای کشور در سال جاری، حدود 5 میلیارد متر مکعب و معادل 22 درصد کمتر از پارسال است و این گزارش هم نشان میدهد که با وجود بارشهای نیمه آذر، میزان پرشدگی مخازن سدها فقط 34 درصد است.
بخش دیگری از این گزارش، وضعیت موجودی مخزن و درصد پرشدگی و میزان اختلاف با سال قبل سدهای 5گانه استانهای تهران و البرز شامل سدهای امیر کبیر، لار، طالقان و لتیان / ماملو است که اعداد این بخش از گزارش، حاکی از وضعیت فوق بحرانی ذخایر سدهای تامینکننده آب شرب و کشاورزی این دو استان است . طبق این گزارش، تا 29آذر امسال، موجودی مخزن سد امیرکبیر 7 میلیون متر مکعب است در حالی که این سد فقط 4 درصد پرشدگی دارد و میزان پرشدگی سد امیرکبیر نسبت به پارسال کاهش 88 درصدی دارد. سد لار وضعیت به مراتب بدتری دارد و اگرچه موجودی مخزن سد لار 11 میلیون متر مکعب است اما درصد پرشدگی این سد با کاهش 51 درصدی نسبت به مدت مشابه پارسال به یک درصد رسیده است . سد طالقان که تنها روزنه امید دو استان است، وضعیت کمی بهتر دارد آن هم فقط به این دلیل که موجودی مخزن این سد، فعلا یک عدد سه رقمی و حدود 117 میلیون متر مکعب است و 28 درصد پرشدگی دارد اما حتی میزان پر شدگی این سد هم نسبت به مدت مشابه پارسال 48 درصد کاهش یافته است . سد لتیان / ماملو هم چه از بابت موجودی مخزن و چه از بابت درصد پرشدگی، چندان تفاوت امیدبخشی نسبت به سدهای لار و امیرکبیر ندارد چون طبق آخرین گزارش وزارت نیرو، موجودی مخزن این سد 26 میلیون متر مکعب برآورد شده ولی میزان پرشدگی این سد هم نسبت به مدت مشابه پارسال کاهش 53 درصدی داشته و حالا فقط 8 درصد پرشدگی دارد. آخرین گزارش وزارت نیرو نشان میدهد که وضعیت مشابه میزان پرشدگی سدهای تهران، بر 10 سد دیگر هم حاکم است که البته بدتر از وضعیت سدهای تهران، سد وشمگیر در استان گلستان است که طبق آخرین گزارش وزارت نیرو، به طور کامل خشک شده به گونهای که با کاهش 100 درصدی نسبت به پارسال، دیگر نه موجودی مخزن دارد و نه پرشدگی. سد سفیدرود در استان گیلان، سد بوکان در استان آذربایجان غربی، سد پانزده خرداد در حوضه قمرود، سد دوستی در استان خراسان رضوی، سد زاینده رود در استان اصفهان، سد تهم در استان زنجان، سد تنگوییه سیرجان در استان کرمان، سد رودبال داراب در استان فارس، و سد ساوه در استان مرکزی، با درصد پرشدگی تکرقمی، وضعیت مشابه سدهای 5گانه استانهای تهران و البرز دارند و در مجموع، 14 سد کشور با درصد پرشدگی تک رقمی یا صفر، به وضع فوقبحران رسیدهاند. حالا مسوولان حوزه آب و حتی پیشبینی اقلیم هم میگویند که با وضع ذخایر سدها، آنچه در شکل بارش برف و باران، طی دو هفته اخیر شاهد بودهایم، چندان امیدبخش نیست و تغییر امیدوارکنندهای در وضعیت ذخایر سدها ایجاد نخواهد کرد.
احد وظیفه که مدیر مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران و خشکسالی سازمان هواشناسی است، در گفتوگو با « اعتماد» در توضیح تاثیر بارشهایی که ظرف دو هفته اخیر در تهران و سایر شهرهای کشور شاهد بودیم و همچنین موجهای بارشی در روزهای آینده در ترمیم ذخایر سدهای کشور میگوید:«وضعیت سدها؛ بهخصوص در استان تهران و استانهای مجاور مثل قزوین و البرز و سمنان و حتی خراسان رضوی و مرکزی واقعا ناخوشاحوال است و سطح آب بسیار کم شده و منتظر بارندگی هستیم. البته بارشهایی که اخیرا و ظرف دو هفته قبل داشتیم، خیلی خوب بود و بارشهای خوبی در ارتفاعات البرز داشتیم که عمدتا به صورت بارش برف بود و البته الان که فصل سرد سال است و دما در ارتفاعات زیر صفر است، اینبارش در افزایش آب رودخانهها مشارکت زیادی نخواهد داشت چون برف بالادست ذوب نمیشود و به صورت یخ باقی میماند که البته خوب است چون تجمع برف در فصل گرم جریان رودخانه را تولید خواهد کرد ولی در حال حاضر، با توجه به شرایط فعلی بارشها، وضعیت منابع آبی تهران، تا ماهها در همین شرایط باقی خواهد ماند چون حتی اگر بارش هم باشد چندان تاثیری در افزایش سطح ذخایر سدها نخواهد داشت و افزایش جریان رودخانهها از فروردین به بعد قابل ملاحظه است . همین حالا، دبی آب دو رودخانه جاجرود و کرج که مهمترین تامینکننده آب تهران هستند، بسیار پایین است و بنابراین، همچنان با کمبود آب در شهر تهران و استان البرز مواجهیم و این شرایط تا ماهها طول میکشد . انتظار داریم بارشهای زمستان درمنطقه البرز به حد نرمال برسد ولی باز هم بازگشت زودهنگام وضعیت منابع آبی تهران به شرایط عادی بسیار بسیار غیر محتمل است و حداقل در دو یا سه ماه آینده و تا پایان زمستان با بحران کم آبی مواجهیم . وضع بهار و تابستان آینده، کاملا وابسته به حجم بارشهای زمستان است. البته در نظر داشته باشیم که با سطح فعلی ذخایر سدها، حتی بارشهای نرمال هم نمیتواند کمبود آب را جبران کند چون چرخه هیدرولوژی ما بیش از چندین سال با تنش همراه بوده و حالا هم وارد شرایط بحرانی شده است.»
وظیفه در ادامه توضیحاتش میگوید: «در این شرایط، چارهای غیر از صرفهجویی و مصرف درست نداریم. گاهی گفته میشد که به جای صرفهجویی، درست مصرف کنیم ولی امروز، شرایط آب تهران بحرانی است. پیش از این حتی اب از منابع مجاور تهران هم به پایتخت منتقل شده که نمونهاش را در انتقال آب سد طالقان و سد لار شاهدیم. آب را نمیتوانیم خلق کنیم. بارورسازی ابرها هم تاثیر زیادی در این وضع ندارد و سهم ما از آسمان در استان تهران و البرز و مناطق همجوار همین است. متاسفانه تغییر اقلیم هم این روند را تخریب کرده و با گذشت زمان با کاهش بارندگیها و در فصل گرم با افزایش قابل ملاحظه دما مواجه شدهایم به گونهای که تابستانهایمان خیلی گرم است و خردادمان مثل تابستان است و مهرمان مثل شهریور است. افزایش دما و افزایش توان تبخیر، سطح آب را در سدها و رودخانهها و خاک کاهش میدهد. مشکل عظیم دیگر در این میان، برداشتهای بیرویه از بالادست این رودخانهها به دلیل توسعه ویلا نشینی و باغچهسازی در ارتفاعات شمال استان های تهران و البرز است و در نتیجه، میزان آبی که به سد و رودخانه میرسد هم، بسیار کمتر از گذشته شده و در چنین وضعی، چارهای غیر از صرفهجویی و کاهش مصرف نداریم. البته راهکارهایی برای تنش آبی هست و بهینهسازی شبکه توزیع آب و بازچرخانی آب در صنعت و کاهش سطح کشاورزی ازجمله این راهکارهاست. البته بیشترین میزان مصرف آب در استان تهران، مربوط به شرب است و بخشی از آب مورد نیاز بخش کشاورزی از آب تصفیه شده و بخشی هم از فاضلاب تامین میشود ولی به هر حال، با این جمعیتی که در این دو استان ساکنند و با این بحران کم آبی، نمیدانم اگر خشکسالی در این دو استان، یک سال دیگر ادامه یابد، چه وضعی پیش روی ما خواهد بود.»
