سقوط جایگاه ۳۷ دانشگاه ایران در شاخص‌های مرجعیت علمی

به گزارش سایت دیده بان ایران؛  رتبه‌بندی «لایدن» که از معتبرترین رده‌بندی‌های دنیاست و از سوی مرکز مطالعات علم‌وفناوری (CWTS) مستقر در دانشگاه لایدن در هلند انجام می‌شود، بینش‌های مهمی را در مورد عملکرد علمی دانشگاه‌های بزرگ دنیا ارائه می‌دهد. انتشار رتبه‌بندی 2025 لایدن، گام بعدی به‌سوی تحلیل‌های پژوهشی فراگیرتر برای دانشگاه‌ها به شمار می‌رود. این رتبه‌بندی در سال 2025 در دو نسخه سنتی و باز منتشر شده است.

نسخه سنتی این رده‌بندی، بر اساس داده‌های به‌دست‌آمده از پایگاه داده Web of Science صورت گرفته که طبق چهار شاخص مرجعیت علمی، دیپلماسی علمی، دسترسی آزاد و تنوع جنسیتی، عملکرد علمی بیش از 1500 دانشگاه دنیا را مورد ارزیابی قرار داده است. رده‌بندی آزاد هم که از سال گذشته کلید خورد، نسخه جدیدی از رتبه‌بندی لایدن را مبتنی بر داده‌های آزاد گرفته شده از پایگاه داده OpenAlex ارائه می‌کند. این رده‌بندی، بیش از 2800 دانشگاه دنیا را در سه شاخص مرجعیت علمی، دیپلماسی علمی و دسترسی آزاد، مورد ارزیابی قرار می‌دهد. رده‌بندی آزاد، برخلاف نسخه سنتی، به داده‌های آزاد متکی است. 

8 دانشگاه برتر دنیا در مرجعیت علمی چینی هستند

یکی از شاخص‌هایی که رتبه‌بندی لایدن بر اساس آن به رده‌بندی دانشگاه‌های برتر می‌پردازد، مرجعیت علمی است که بر مبنای تعداد کل مقالات، مقالات یک درصد برتر، مقالات 5 درصد برتر، مقالات 10 درصد برتر، مقالات 50 درصد برتر، مجموع و میانگین تعداد استناد‌های مقالات یک دانشگاه و نیز مجموع و میانگین تعداد استناد‌های نرمال شده (به رشته و سال) یک دانشگاه مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. در رتبه‌بندی 2025 برترین دانشگاه‌های جهان، دانشگاه ژجیانگ چین با 40 هزار و 492 مقاله، مانند سال 2024 رده نخست را در مرجعیت علمی از آن خود کرده است. بعد از آن دانشگاه شانگهای جیائو تانگ چین با 37 هزار و 612 مقاله در رده دوم قرار گرفته که نسبت به رتبه سوم در سال گذشته، یک رتبه ارتقایافته و از دانشگاه هاروارد پیش افتاده است. در رده‌بندی امسال، دانشگاه هاروارد با تعداد 36 هزار و 163 مقاله و افت نسبت به سال گذشته، از رده دوم به رده سوم تنزل رتبه نشان می‌دهد. رتبه چهارم امسال را دانشگاه سیچوان چین با 33 هزار و 23 مقاله از آن خود کرده که در مقایسه با سال گذشته با افزایش مقاله، در همان رتبه قبلی باقی مانده است. رتبه پنجم رده‌بندی امسال هم مانند سال گذشته، با 30 هزار و 394 مقاله به دانشگاه مرکزی جنوب در چین رسیده است. رتبه ششم و هفتم رده‌بندی 2025 بدون تغییر رتبه نسبت به سال گذشته به دانشگاه علم و صنعت هوآژونگ و دانشگاه «سوم یات سن» چین می‌رسد. امسال دانشگاه «شیان جیاتونگ» و «دانشگاه شینهوآ» با یک رتبه صعود کرده و در رده هشتم و نهم قرار گرفتند.

در رده‌بندی امسال، دانشگاه تورنتوی کانادا با 25 هزار و 229 مقاله با دو رتبه سقوط از رده هشتم در سال گذشته به رده دهم در رتبه‌بندی امسال دست‌یافته است. نکته‌ای که در میان برترین دانشگاه‌های دنیا وجود دارد، این است که از جمع 10 دانشگاه برتر، 8 دانشگاه چینی، یک دانشگاه آمریکایی و یک دانشگاه کانادایی است که بیانگر غلبه دانشگاه‌های برتر چین در مرجعیت علمی دنیاست. در شاخص دیپلماسی علمی در دنیا، هم لایدن بر مبنای تعداد کل مقالات، همکاری‌های علمی، همکاری‌های بین‌المللی، همکاری‌های صنعتی، همکاری‌های علمی بافاصله جغرافیایی کمتر از 100 کیلومتر و همکاری‌های علمی بافاصله جغرافیایی بیشتر از 5000 کیلومتر مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. دانشگاه آکادمی علوم چین با 107 هزار و 707 مقاله، در رده نخست و بالاتر از دانشگاه هاروارد آمریکا با 95 هزار و 463 مقاله قرار گرفته است. در رده سوم این شاخص هم دانشگاه ژجیانگ با 74751 مقاله جا خوش کرده است. چهارمین دانشگاه برتر دنیا نیز به دانشگاه شانگهای جیائوتونگ با 71299 مقاله رسید. دانشگاه شینهوآ هم با 56920 مقاله در رده پنجم جا خوش کرده است. در شاخص دسترسی آزاد هم ارزیابی‌ها بر اساس معیار‌هایی چون تعداد کل مقالات، مقالات با دسترسی آزاد، تعداد مقالات دسترسی آزاد طلایی، مقالات دسترسی آزاد هیبرید، مقالات دسترسی آزاد برنز، مقالات دسترسی آزاد سبز، مقالات دسترسی آزاد با وضعیت دسترسی آزاد نامشخص صورت می‌گیرد. در شاخص دسترسی آزاد در برترین دانشگاه‌های دنیا هم رتبه‌های دانشگاهی بدون تغییر با شاخص دیپلماسی علمی است. 

در شاخص تنوع جنسیتی که از دیگر شاخص‌های لایدن در این رتبه‌بندی محسوب می‌شود، معیار‌هایی چون تعداد کل نویسندگان مقالات دانشگاهی، تعداد نویسندگان زن و مرد دانشگاهی (مقالاتی که جنسیت نویسندگان آن‌ها مشخص است)، تعداد و نسبت نویسندگانی که جنسیت آن‌ها مشخص نیست، تعداد و نسبت نویسندگان مرد، تعداد و نسبت نویسندگان زن، مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. طبق این شاخص، دانشگاه هاروارد با دربرداشتن بالاترین تعداد نویسندگان زن و مرد معادل 274 هزار و 595 نفر در رده نخست جهان و بعد از آن، دانشگاه تورنتوی کانادا با 158 هزار و 856 نویسنده زن و مرد در رده دوم قرار گرفته است. سومین دانشگاه برتر در این شاخص نیز با 142 هزار و 446 نویسنده زن و مرد، از آن دانشگاه سائوپائولو شده است. چهارمین دانشگاه برتر نیز با دربرداشتن 128 هزار و 621 نویسنده زن و مرد به دانشگاه جانزهاپکینز رسید. همچنین دانشگاه آکادمی علوم چین هم با 125 هزار و 28 نویسنده زن و مرد در رده پنجم قرار گرفته است. 

سقوط جایگاه 37 دانشگاه ایران در شاخص مرجعیت علمی

تعداد دانشگاه‌های ایرانی در لایدن دو مورد از سال گذشته بیشتر شده و به عدد 48 رسیده است؛ البته در نسخه باز 82 دانشگاه از ایران حضور دارند. نگاهی به وضعیت کمّی دانشگاه‌ها نشان می‌دهد هنوز هم دست برتری با ایران است. ترکیه با 45 و عربستان با 20 دانشگاه (در نسخه سنتی) پس از ایران قرار گرفتند. 

اما بررسی کیفی لایدن نشان می‌دهد 37 دانشگاه ایرانی در شاخص مرجعیت علمی تنزل رتبه داشته و تنها 8 دانشگاه در رده‌بندی امسال صعود کرده‌اند. دانشگاه علم و صنعت هم بدون تغییر نسبت به سال گذشته در همان رده 361 دنیا قرار گرفته است. دانشگاه تهران که برترین دانشگاه ایران هم در این فهرست عنوان شده، در رده‌بندی امسال لایدن با 12 پله سقوط نسبت به سال گذشته به رده 166 شاخص مرجعیت علمی رسیده است. دانشگاه تربیت مدرس هم با 27 رتبه سقوط به رده 372 رسید. دانشگاه صنعتی امیرکبیر و دانشگاه صنعتی شریف هم که جزء مهم‌ترین دانشگاه‌های کشور هستند، برخلاف تصور به ترتیب با 36 و 46 رتبه تنزل در جایگاه‌های 408 و 510 دنیا قرار گرفتند. همچنین دانشگاه شهید بهشتی و دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی نیز به ترتیب با 27 و 61 رده سقوط در رده‌های 620 و 838 جا خوش کرده‌اند. 

برترین دانشگاه کشور در دسترسی آزاد 8 پله سقوط کرد

در شاخص دسترسی آزاد، دانشگاه تهران با 8 پله سقوط به رده 209 رسید. همچنین دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران و دانشگاه تربیت مدرس هم به ترتیب با 4 و 25 رده نزول به جایگاه‌های 239 و 442 رسیدند. دانشگاه علم و صنعت ایران با افت 14 رتبه‌ای و دانشگاه شریف با نزول 50 رتبه‌ای به ترتیب در رده‌های 571 و 646 قرار گرفته‌اند. در این شاخص همچنین، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات با تنزل 54 رده‌ای به رتبه 704 رسیده است. اما در میان برترین‌های دانشگاه‌های ایران، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با صعود 9 پله‌ای در جایگاه 375 و دانشگاه علوم پزشکی ایران هم با بهبود 6 پله‌ای در رده 536 جای گرفته‌اند. 

در شاخص تنوع جنسیتی رتبه‌بندی 2025 لایدن، دانشگاه علوم پزشکی تهران رده نخست کشور را به دست آورده که با یک پله سقوط نسبت به سال گذشته به رده 132 رسیده است. دانشگاه تهران هم که در سایر شاخص‌ها اول بود، در این شاخص با افت 15 پله‌ای در رده 227 جای گرفته است. دانشگاه تربیت مدرس با افت 47 رتبه‌ای در جایگاه 465 و دانشگاه علم و صنعت ایران با افت 8 رتبه‌ای در جایگاه 553 قرار دارند. دانشگاه صنعتی امیرکبیر نیز نسبت به سال گذشته با تنزل 49 رده‌ای در رتبه 585 جا خوش کرده است. همچنین دانشگاه صنعتی شریف با افت 62 پله‌ای به رده 679 رسید. در این بین، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران 35 پله سقوط کرده و به رده 833 دنیا رسیده است. اما دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با یک پله صعود به رده 258 دست یافته و همچنین دانشگاه علوم پزشکی ایران با 5 رتبه ارتقا به رده 421 رسیده است.