وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و خشکسالی سازمان هواشناسی: ایران بیش از سایر کشورهای منطقه از تبعات تغییر اقلیم آسیب دیده است/ فصل خشک در خاورمیانه طولانی‌تر شده است/ ابردزدی در شمال غرب کشور به هیچ وجه صحت ندارد/ سال ۱۴۰۴ ؛ خشک‌ترین سال ایران
احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور با تأکید بر این که ایران بیش از سایر کشورهای منطقه خاورمیانه از تبعات تغییر اقلیم آسیب دیده است، به دیده‌بان ایران گفت: گرمایش جهانی به گونه‌ای در حال تغییر الگوهای آب‌وهوایی جهان است که باعث می‌شود فصل خشک در مناطق جنب حاره از جمله منطقه خاورمیانه و کشور ایران، طولانی‌تر شود و فصل سرد و دارای بارش، کوتاه‌تر شود. یعنی تغییرات اقلیمی سبب شده است که در منطقه ما، طول دوره بارندگی کاهش یابد و طول دوره خشک بیشتر شود./ بررسی‌های سازمان هواشناسی نشان می‌دهد که اگرچه سال آبی از مهرماه شروع می‌شود، اما اگر فروردین ۱۴۰۴ را مبنا بگیریم، از فرودین تا آبان امسال شاهد خشک‌ترین دوره از نظر میانگین بارندگی در سطح کشور بوده‌ایم؛ یعنی در تمام سال‌هایی که آمارهای هواشناسی ثبت شده، در هیچ سالی به اندازه امسال کاهش بارندگی رخ نداده است./ منبع رطوبت دو کشور ایران و ترکیه یکی نیست. ایران عمده رطوبت خود را از اقیانوس هند دریافت می‌کند و رطوبت مدیترانه و دیگر سامانه‌هایی که از ترکیه عبور می‌کنند، تنها شمال غرب ایران را تحت تأثیر قرار می‌دهند، ولی بیش از ۸۰ درصد مساحت کشورمان هیچ ارتباطی به این سامانه‌ها ندارد. بنابراین این اظهارات که ابرهای باران‌زا در ترکیه فعالیت می‌کنند، اما در ایران فعالیت نمی‌کنند، یا ابردزدی در شمال غرب ایران رخ می‌دهد، به هیچ وجه صحت ندارد.
دیده‌بان ایران؛ محمدحسین خودکار: در حالی که ۴۲ روز از شروع پاییز ۱۴۰۴ گذشته است، هنوز هم تقریباً در هیچ نقطه‌ای از کشورمان شاهد بارندگی‌های مناسبی نبوده‌ایم. این در حالی است که ایران در پنج سال گذشته نیز شاهد خشکسالی بود و اکنون می‌توان گفت که دوره طولانی‌مدت خشکسالی کشور وارد ششمین سال خود شده است؛ به نحوی که آمارهای ارائه‌شده توسط سازمان هواشناسی نشان می‌دهد که در مهرماه امسال به‌عنوان اولین ماه از سال آبی جاری (مهر ۱۴۰۴ تا شهریور ۱۴۰۵)، متوسط بارندگی‌های سراسر کشور حدود ۷۲ درصد از شرایط نُرمال (میانگین ۵۰ساله) کمتر بوده است. این موضوع با توجه به کم‌آبی گسترده‌ای که ایران طی سال‌های اخیر دچار آن شده است، چهره‌ای نگران‌کننده از تداوم خشکی را در سطح کشور نشان می‌دهد.
اگرچه در چند روز گذشته بازهم مانند سال‌های قبل این شائبه در فضای مجازی مطرح شده است که ابرهای باران‌زا در کشورهایی مثل ترکیه و آذربایجان فعالیت مناسبی دارند، اما وقتی به ایران می‌رسند، دیگر فعالیت نمی‌کنند و به‌نوعی شایعه ابردزدی در شمال غرب ایران در حال پررنگ شدن است، اما کارشناسان هواشناسی علت اصلی کم‌بارشی امسال را مثل سال‌های قبل، تغییرات اقلیمی می‌دانند؛ پدیده‌ای که موجب جابه‌جایی و ناپایداری الگوهای بارشی در سراسر کره زمین شده و البته ایران به دلیل قرار گرفتن در منطقه جنب حاره، بیش از متوسط جهانی از تبعات تغییر اقلیم تأثیر پذیرفته است. تداوم کم‌بارشی در طول چند سال گذشته در ایران، نه‌تنها کاهش منابع آب سطحی و زیرزمینی را به همراه داشته، بلکه آینده بخش کشاورزی و امنیت غذایی کشور را نیز در معرض تهدید قرار داده است.
درباره علل کاهش بارندگی‌های امسال و سال‌های اخیر، تغییرات اقلیمی و اثرات آن بر الگوهای آب‌وهوایی ایران، میزان تأثیرپذیری کشورمان از تبعات تغییر اقلیم در مقایسه با سایر کشورهای منطقه خاورمیانه، تأثیر کاهش بارندگی‌ها بر اقتصاد، کشاورزی و امنیت غذایی کشور و نقش فعالیت‌های انسانی در گسترش خشکسالی‌ها در ایران و دیگر نقاط دنیا، دیده بان ایران با احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور گفت‌وگو کرده است
مشروح گفت و گوی احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور با دیده بان ایران را در ادامه می‌خوانید.
کم‌بارشی‌های امسال مثل سال‌های قبل در تغییرات اقلیمی ریشه دارد
احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور در گفت‌وگو با خبرنگار دیده‌بان ایران ضمن تایید کاهش بیش از ۷۰ درصدی میانگین بارندگی‌های کشور در سال آبی جاری، توضیح داد: در شرایطی که ۴۲ روز از فصل پاییز می‌گذرد، متأسفانه بارش‌ها در سراسر کشور به‌شدت کمتر از نُرمال است؛ به نحوی که اگر پهنه استان‌های غربی کشور را مورد بررسی قرار دهیم، چه در مناطق زاگرس شمالی شامل استان‌های کردستان، آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی، چه در مناطق زاگرس مرکزی شامل استان‌های ایلام، کرمانشاه و لرستان و چه در مناطق زاگرس جنوبی یعنی ارتفاعات چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد و شمال خوزستان، در حالی که نقشه‌های پهنه‌بندی بلندمدت نشان می‌دهد که تا این موقع از سال معمولاً بیشینه بارندگی به حدود ۵۰ میلی‌متر می‌رسید، اما در سال آبی جاری تقریباً هیچ بارشی در این مناطق رخ نداده است.
این مقام مسئول در سازمان هواشناسی درباره علت تشدید کم‌بارشی‌ها در سال جاری گفت: بخشی از دلیل کاهش بارندگی‌ها به نوسانات سالانه بارش بازمی‌گردد که همواره رخ می‌دهد و ما در طول هر سال، هیچ‌گاه مقدار ثابتی از بارش را دریافت نمی‌کنیم. اما رخداد حدی که در امسال رخ داده و به‌شدت دچار کم‌بارشی شده‌ایم، حتماً در تغییرات اقلیمی ریشه دارد. بررسی‌های سازمان هواشناسی نشان می‌دهد که اگرچه سال آبی از مهرماه شروع می‌شود، اما اگر فروردین ۱۴۰۴ را مبنا بگیریم، از فرودین تا آبان امسال شاهد خشک‌ترین دوره از نظر میانگین بارندگی در سطح کشور بوده‌ایم؛ یعنی در تمام سال‌هایی که آمارهای هواشناسی ثبت شده، در هیچ سالی به اندازه امسال کاهش بارندگی رخ نداده است. باید توجه داشت که در ۵۰ سال گذشته، آمار بارندگی در تمام نقاط کشور ثبت شده است و البته در برخی مناطق مثل تهران و آبادان بیش از ۶۰ سال آمار ثبت‌شده بارش وجود دارد.
وی در ادامه تأکید کرد: کاهش شدید بارندگی‌ها طی سال‌های اخیر حاکی از آن است که تغییرات اقلیمی در حال ایجاد نوسانات شدیدی در آب‌وهوای تمام کره زمین از جمله ایران است که در یکی از آسیب‌پذیرترین نقاط دنیا از نظر میزان تأثیرگذاری تبعات تغییر اقلیم قرار گرفته است؛ یعنی کاهش بارندگی‌های امسال نیز مثل سال‌های قبل ناشی از تغییرات اقلیمی است. گرمایش جهانی به گونه‌ای در حال تغییر الگوهای آب‌وهوایی جهان است که باعث می‌شود فصل خشک در مناطق جنب حاره از جمله منطقه خاورمیانه و کشور ایران، طولانی‌تر شود و فصل سرد و دارای بارش، کوتاه‌تر شود. به عبارت دیگر، تغییرات اقلیمی سبب شده است که در منطقه ما، طول دوره بارندگی کاهش یابد و طول دوره خشک بیشتر شود.
تبعات تغییر اقلیم در ایران به دلیل وابستگی کشور به کشاورزی، شدیدتر است
وظیفه با بیان این که الگوهای افزایش دما و کاهش بارندگی در ایران نشان‌دهنده تأثیرپذیری بالای کشورمان از تغییرات اقلیمی است، اظهار داشت: اصولاً نمی‌توان از کاهش بارندگی در طول یک سال به این نتیجه رسید که تغییر اقلیم سبب کم‌بارشی شده است، اما در ایران، روندهای میان‌مدت نشان می‌دهد که کاهش بارندگی‌ها در طول سال‌های اخیر حتماً از تغییرات اقلیمی ناشی شده است. اکنون ما در ابتدای ششمین سال متوالی خشکسالی قرار گرفته‌ایم و اگرچه آمار بارندگی در مناطق مختلف کشورمان متفاوت است، اما در سال گذشته دیدیم که بسیاری از استان‌ها از جمله تهران و خراسان رضوی دچار پنج سال خشکسالی متوالی شده بودند و امسال وارد ششمین سال خشک خود شده‌اند.
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی در پاسخ به این پرسش که آیا ایران بیش از سایر کشورهای منطقه خاورمیانه از تبعات تغییر اقلیم آسیب دیده است، عنوان کرد: جواب این سؤال تا حدودی مثبت است. البته خشکسالی در همه کشورهای منطقه خاورمیانه رخ داده و از کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس گرفته تا کشورهای غرب ایران شامل عراق، سوریه و اردن و حتی ترکیه و همچنین کشورهای شرق و شمال شرق ایران یعنی افغانستان، ترکمنستان و ازبکستان، همگی به‌نوعی در همین پنج سال اخیر که ایران دچار خشکسالی شده، آن‌ها هم گرفتار همین پدیده بوده‌اند. اما در کشورهایی مثل ایران که هم جمعیت بالایی دارد و هم وابستگی آن به منابع غذایی و محصولات کشاورزی زیاد است و بخش زیادی از جمعیت کشور به کشاورزی و درآمد حاصل از آن وابسته هستند، خشکسالی آسیب بیشتری را نسبت به کشورهایی وارد می‌کند که اقتصاد آن‌ها چندان به کشاورزی و تولید محصولات غذایی وابسته نیست.
وی در این باره به مقایسه دو کشور ایران و امارات پرداخت و به دیده بان ایران گفت: ایران تولیدکننده محصولات کشاورزی است و در راستای تأمین امنیت غذایی خود در تولید بخش زیادی از این محصولات به‌دنبال خودکفایی است، ولی در امارات عمده مواد غذایی مورد نیاز از خارج کشور وارد می‌شود. بنابراین وقتی هر دو کشور دچار خشکسالی می‌شوند، چون امارات در حال واردات مواد غذایی است، اقتصاد آن چندان دچار آسیب نمی‌شود، ولی ایران چون وابسته به تولید محصولات غذایی در داخل کشور است، از کاهش بارندگی‌ها به‌طور جدی آسیب می‌بیند. البته باید توجه داشت که در حال حاضر تغییرات اقلیمی و خشکسالی‌های ناشی از آن، یک آسیب جهانی است، زیرا خشکسالی‌ها بسیار گسترده شده‌اند و مناطق زیادی را در سراسر دنیا تحت تأثیر قرار داده‌اند و اساساً وقتی هر کشوری وارد دوره‌های طولانی خشکسالی می‌شود، بخش کشاورزی آن کشور آسیب می‌بیند.
افزاایش ۵ درصدی اثرات خشکسالی در جهان طی ۱۰ سال آینده
این مقام مسئول در سازمان هواشناسی کشور با بیان این که گسترش خشکسالی‌ها در سطح جهان باعث روند رو به رشد قیمت مواد غذایی در همه کشورها شده است، خاطرنشان کرد: با توجه به چشم‌اندازهایی که از آینده تغییرات اقلیمی و خشکسالی‌های ناشی از آن ترسیم شده است، به نظر می‌رسد که وضعیت کنونی در آینده تشدید خواهد شد. براساس گزارش سازمان توسعه و همکاری اقتصادی OECD که شامل ۳۹ کشور از جمله کشورهای عضو اتحادیه اروپا، آمریکا و استرالیا است، طی ۱۰ سال آینده اثرات خشکسالی در سطح جهان حداقل ۵ درصد افزایش پیدا خواهد کرد.
وی در ادامه تأکید کرد: با توجه به این که کشاورزی، بخش مهمی از اقتصاد ایران را تشکیل می‌دهد و جمعیت قابل توجهی از مردم ما از طریق کشاورزی و مشاغل وابسته به آن کسب درآمد می‌کنند، باید نگران سال‌های آتی باشیم، زیرا افزایش خشکسالی‌ها و شدت گرفتن تبعات آن‌ها در آینده می‌تواند ایران را دچار چالش‌های بیشتری کند.
ابردزدی در شمال غرب ایران به هیچ وجه صحت ندارد
وظیفه در پاسخ به شائبه‌های مطرح‌شده در فضای مجازی مبنی بر این که ابرهای باران‌زا در کشورهایی مثل ترکیه دارای فعالیت مناسبی هستند، اما در ایران فعالیت نمی‌کنند، اظهار داشت: اساساً در سال آبی جاری ما ابر خاصی نداشته‌ایم که بخواهد فعالیت کند یا نکند. ضمن این که در ماه‌های اخیر یعنی اکتبر و سپتامبر ۲۰۲۵، مناطق شرقی ترکیه نیز دچار کم‌بارشی بوده‌اند. به‌طور کلی باید توجه داشت که اصولاً اقلیم هر منطقه با منطقه دیگر متفاوت است و طبیعتاً اقلیم سرزمین ما و عرض جغرافیایی آن با ترکیه تفاوت دارد. همچنین سامانه‌های جبهه‌ای که از آسمان ترکیه عبور می‌کند نیز با آسمان ایران متفاوت است و سازوکار سامانه‌های جوی که از روی ترکیه یا ایران گذر می‌کنند، مثل هم نیستند.
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی ادامه داد: نکته دیگر این است که منبع رطوبت دو کشور ایران و ترکیه یکی نیست. ایران عمده رطوبت خود را از اقیانوس هند دریافت می‌کند و رطوبت مدیترانه و دیگر سامانه‌هایی که از ترکیه عبور می‌کنند، تنها شمال غرب ایران را تحت تأثیر قرار می‌دهند، ولی بیش از ۸۰ درصد مساحت کشورمان هیچ ارتباطی به این سامانه‌ها ندارد. بنابراین این اظهارات که ابرهای باران‌زا در ترکیه فعالیت می‌کنند، اما در ایران فعالیت نمی‌کنند، یا ابردزدی در شمال غرب ایران رخ می‌دهد، به هیچ وجه صحت ندارد.
فعالیت‌های انسانی عامل اصلی ایجاد پدیده تغییرات اقلیمی است
وظیفه درباره تأثیر فعالیت‌های انسانی روی زمین بر کاهش بارندگی‌ها به دیده بان ایران گفت: بخشی از فعالیت‌های انسانی منجر به ایجاد تغییرات شیمیایی در جو زمین می‌شود و غلظت گازهای گلخانه‌ای را در ترکیب جو زمین تغییر می‌دهد. به‌طور مثال، تا پیش از عصر صنعتی شدن، مقدار گاز CO2 موجود در جو زمین، ۲۷۰ ppm بود، اما امروزه غلظت CO2 به بیش از ۴۲۰ ppm رسیده است. یا مثلاً طی سال‌های پس از عصر صنعتی شدن، مقدار گاز متان که بیشتر از فعالیت‌های دامداری ناشی می‌شود، بسیار افزایش پیدا کرده و این اتفاق برای گازهای دیگری مثل NO2 و NO3 نیز رخ داده است. این تغییرات در جو زمین عمدتاً ماحصل سوزاندن سوخت‌های فسیلی و انجام فعالیت‌های صنعتی، کشاورزی و دامداری است. بر این اساس می‌توان گفت که فعالیت‌های انسانی باعث تغییرات مهمی در ترکیب گازهای جو زمین شده که نتیجه این اتفاق نیز گرمایش جهانی بوده که باعث تغییراتی در الگوهای آب‌وهوایی کره زمین شده است.
این مقام مسئول در سازمان هواشناسی کشور ادامه داد: فعالیت‌های انسانی همچنین باعث ایجاد تغییراتی در سطح زمین شده است که از جمله آن‌ها می‌توان به توسعه شهرها و راه‌ها، از بین رفتن جنگل‌ها و تالاب‌ها و توسعه بیابان‌ها اشاره کرد. این اتفاقات نیز بر تغییرات اقلیمی اثرگذار بوده است، زیرا سطح زمین و جو زمین همواره با یکدیگر در تعامل قرار دارند و مستقل از هم عمل نمی‌کنند؛ به نحوی که وقتی یک محیط غنی از پوشش گیاهی نابود می‌شود و به‌جای آن یک پهنه خشک باقی می‌ماند که کانون گرد و غبار است، طبیعتاً این اتفاق روی تغییر اقلیم نیز اثر می‌گذارد.
وی در پایان تصریح کرد: اگرچه فعالیت‌های خورشیدی نیز تأثیری جزئی روی تغییرات آب‌وهوایی دارد، اما در مجموع می‌توان گفت که تغییر اقلیم و کاهش بارندگی‌های ناشی از آن، عمدتاً ماحصل فعالیت‌های انسانی است و اگر وضعیت این فعالیت‌ها به همین روال پیش برود، قطعاً شرایط آینده نگران‌کننده‌تر از امروز خواهد بود. البته در بسیاری از کشورها تصمیم گرفته‌اند که به سمت توسعه استفاده از انرژی‌های پاک مثل انرژی خورشیدی حرکت کنند، اما بازهم ایجاد تغییر عمده در فعالیت‌های انسانی که بتواند تبعات تغییر اقلیم را بر سطح کره زمین کاهش دهد، به عزمی جهانی در بلندمدت نیاز دارد.
منبع: دیده‌بان ایران
