خورسند، مقام سازمان محیطزیست: گاهی فضایی در رسانهها ارائه میشود که گویی کشور در حالت فلاکت قرار دارد/ همکاری با افغانستان برای پیگیری حقابه تالاب هامون «پیچیده» است
آرمان خورسند، رئیس مرکز امور بینالملل و کنوانسیونهای سازمان حفاظت محیطزیست درباره آخرین وضعیت پیگیری حقابه تالاب هامون از حاکمیت افغانستان، گفت: همکاری با افغانستان در شرایط فعلی پیچیده است. از یک سو، ایران حاکمیت جاری افغانستان را بهطور کامل بهرسمیت نشناخته است و از سوی دیگر، افغانستان نیز به دلیل جایگاه محدود خود در نظام بینالملل و عضویت ناقص در پیمانهای بینالمللی، ابزارهای فشار و چانهزنی ما را محدود میکند. با این حال، ما به جد پیگیر تثبیت مسأله هامون بهعنوان موضوعی فراتر از یک چالش ملی هستیم و آن را در زمره مسائل منطقهای و بینالمللی قرار دادهایم.
به گزارش خبرنگار دیدهبان ایران، آرمان خورسند، رئیس مرکز امور بینالملل و کنوانسیونهای سازمان حفاظت محیطزیست امروز (شنبه ۱۵ آذر) در نشست خبری خود که در محل این سازمان برگزار شد، با بیان این که در ارزیابی روابط بینالمللی کشور شاخصهای مشخصی وجود دارد، گفت: گاهی تصویری یکخطی یا کلیشهای از وضعیت کشور در رسانهها و فضای مجازی ارائه میشود، که همه مسائل و مناسبات ما را تحتالشعاع قرار میدهد و میخواهد فضایی را به نمایش بگذارد که گویی همهچیز در کشور در حالتی از فلاکت و ناتوانی قرار دارد.
وی با اشاره به آتشسوزی جنگلهای شمال در هفتههای اخیر، اظهار داشت: در زمان مدیریت بحران، برخی رسانهها تلاش کردند که نشان دهند سازمان محیطزیست و دیگر ارکان کشور قادر به کنترل وضعیت نیستند و بدون کمک خارجی نمیتوانیم آتش را مهار کنیم. این در حالی است که تیمهای داخلی و بینالمللی با همکاری هم عملیات اطفای حریق را بهطور مؤثر پیش بردند.
خورسند ادامه داد: تیمی که از ترکیه برای اطفای حریق جنگلهای الیت به کشورمان آمد، از میان کشورهای متعددی بود که برای این منظور اعلام آمادگی کرده بودند. این تیم برای چند روز آخر عملیات و لکهگیری به کمک ما آمد و عملکرد موفقی داشت. با این حال، باز هم برخی رسانهها این کمک را بهعنوان نشانهای از ناکارآمدی داخلی تفسیر کردند.
ارائه تصویر سیاه از اوضاع کشور، میتواند به تضعیف روحیه منجر شود
رئیس مرکز امور بینالملل سازمان محیطزیست ضمن تأکید بر اهمیت نقد سازنده، توضیح داد: انتقاد از عملکرد سازمانها و بررسی نقاط ضعف، امری طبیعی و حتی ضروری است، اما ارائه تصویر سیاه از اوضاع کشور، فراتر از نقد سازنده است و میتواند به تضعیف روحیه داخلی منجر شود و بع تعاملات بینالمللی آسیب بزند.
او با اشاره به نمونههای همکاریهای بینالمللی سازمان حفاظت محیطزیست، گفت: در آتشسوزیهای اخیر، دریافت کمک از تیمهای خارجی از جمله ترکیه، با هماهنگی کامل و براساس نیازهای میدان انجام شد. برخی از این تیمها با وجود محدودیتهای فنی و موانع مسیر، عملیات موفقی انجام دادند و نقش مؤثری در مهار آتش داشتند.
خورسند همچنین تصریح کرد: ما باید مرز بین نقد سازنده و تصویرسازی منفی را بشناسیم. همه کشورها با بحرانها و چالشهای خاص خود مواجه هستند و کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نیست. اما آنچه مهم است، تمرکز بر تدبیر و تلاش برای بهبود وضعیت است، نه دامن زدن به فضایی که احساس ناتوانی و فلاکت را القا کند.
اختلافات آبی میان ایران و افغانستان بیش از یک قرن سابقه دارد
خورسند در بخش دیگری از اظهارات خود در پاسخ به پرسشی درباره آخرین وضعیت پیگیری حقابه تالاب هامون از حاکمیت افغانستان، اظهار داشت: این مسأله ریشههای تاریخی عمیقی دارد و به بیش از یک قرن پیش بازمیگردد. گر به دستنوشتهها و خاطرات ناصرالدین شاه مراجعه کنیم، رد پای آغاز این بحران را میتوان در آن زمان یافت. حتی در دورهای که نیروهای انگلیسی در افغانستان حضور داشتند، دو توافقنامه میان ایران و افغانستان به نام دو افسر و ژنرال انگلیسی به ثبت رسید که در واقع سرچشمه مسائل کنونی است. در این اسناد تاریخی آمده است که ایران در یک «مثلث منحوس» قرار گرفته و تمام منابع آبی که میتوانست به تالاب هامون برسد، در قلمروی افغانستان باقی مانده است.
رئیس مرکز امور بینالملل سازمان حفاظت محیطزیست ادامه داد: در دوره پهلوی اول، حتی تنها منابعی که در سمت ایران وجود داشت نیز به افغانستان واگذار شد. پس از آن، توافقنامهای میان دو کشور امضا شد که همچنان پایه و مبنای روابط آبی میان ایران و افغانستان محسوب میشود. بررسی مستندات تاریخی، از جمله نوشتههای اسدالله علم، نشان میدهد که حتی مقامات محلی افغان نسبت به این نوع تقسیمبندی آب معترض بودهاند. بنابراین، مسأله به هیچ عنوان تازه نیست و سابقهای بیش از ۱۰۰ سال دارد.
وی خاطرنشان کرد: این بحران تاریخی با چالشهای جدید جهانی، تشدید هم شده است؛ به نحوی که در دهههای اخیر، کاهش بارشها و تشدید بحرانهای آبی در سراسر جهان، آب را به ابزاری قدرتمند در چانهزنیهای سیاسی و ژئوپولیتیکی تبدیل کرده است؛ نقشی که میتوان آن را با اهمیت نفت در دهههای ۵۰ تا ۷۰ میلادی مقایسه کرد. بنابراین، در سالهای آینده، آب به یکی از چالشبرانگیزترین مسائل بینالمللی تبدیل خواهد شد.
تمام منابع آبی ورودی به هامون در خاک افغانستان قرار دارند
خورسند با اشاره به وضعیت فعلی حاکمیت در افغانستان، توضیح داد: تمام منابع آبی ورودی به هامون در خاک افغانستان قرار دارند و مواضع حاکمیت این کشور در این زمینه روشن است. هرچند گاهی تضادهایی در مواضع دیده میشود؛ از یک سو، اعلام میشود که حتی یک لیوان آب نیز با ایران تقسیم خواهد شد و از سوی دیگر، برخی صداها از رسمیت دادن به آب بهعنوان ابزار معیشت و قدرت افغانستان حکایت میکنند و تأکید دارند که نباید آب را به رایگان در اختیار هیچ کشوری قرار دهند.
رئیس مرکز امور بینالملل سازمان حفاظت محیطزیست ادامه داد: در این چارچوب، ما همواره تلاش کردهایم با طرف افغانستانی از طریق رایزنیها و مذاکرات دوجانبه، در حاشیه اجلاسها و مباحث منطقهای، موضوعات مشخصی را بهبود بخشیم. یکی از مهمترین موضوعات، تعیین سال آبی نرمال و میزان ورود آب به تالاب است که در ماده ۳۵۳ معاهده میان دو کشور ذکر شده است. مشکل اصلی این است که نگاه طرف افغانستانی به انتقال آب، بیشتر مبتنی بر شرایط سال آبی است؛ به گونهای که اگر یک سال خشک باشد، سهم ایران از حقابه در سال بعد منتقل نمیشود و در برخی موارد، آب هدایتشده به مناطق شورهزاری مانند گود زره میرود که هیچ منفعتی برای هیچ یک از طرفین ندارد.
وی تأکید کرد: سازمان حفاظت محیطزیست و وزارت امور خارجه ایران با درک کامل اهمیت مسأله آب و تالاب هامون، از تمام ابزارهای ممکن برای حفاظت از منابع آبی و معیشت جوامع محلی استفاده میکنند.
از تمام ظرفیتهای بینالمللی موجود برای تأمین حقابه هامون استفاده میکنیم
خورسند در بخش دیگری از صحبتهای خود گفت: تأمین حقابه تالاب هامون، نهتنها بر زندگی و معیشت مردم منطقه تأثیر مستقیم دارد، بلکه پیامدهای گستردهای برای محیطزیست و حتی تحولات منطقهای نیز به همراه خواهد داشت. از این رو، ما تلاش میکنیم در چارچوب کنوانسیونها و معاهدات بینالمللی، ظرفیتهای موجود در سازوکارهایی مانند یونیا و همکاری با خانم اندرسون و سایر مسئولان و نهادهای بینالمللی را بهکار گیریم تا حمایت بینالمللی برای تثبیت وضعیت تالاب هامون فراهم شود.
او با اشاره به محدودیتهای ناشی از وضعیت حقوقی و سیاسی افغانستان افزود: همکاری با افغانستان در شرایط فعلی پیچیده است. از یک سو، ایران حاکمیت جاری افغانستان را بهطور کامل بهرسمیت نشناخته است و از سوی دیگر، افغانستان نیز به دلیل جایگاه محدود خود در نظام بینالملل و عضویت ناقص در پیمانهای بینالمللی، ابزارهای فشار و چانهزنی ما را محدود میکند. با این حال، ما به جد پیگیر تثبیت مسأله هامون بهعنوان موضوعی فراتر از یک چالش ملی هستیم و آن را در زمره مسائل منطقهای و بینالمللی قرار دادهایم.
وی همچنین درباره اقدامات عملی ایران در این زمینه، گفت: تمام ظرفیتهای دیپلماتیک، حقوقی و محیطزیستی کشور به کار گرفته میشود. ما مذاکرات و رایزنیها را ادامه میدهیم و از تمامی ابزارهای ممکن در دیپلماسی آب بهره میبریم؛ از ارائه مشوقهای انرژی گرفته تا استفاده از بندر چمن به عنوان اهرمهای چانهزنی. البته جزئیات برخی مذاکرات، به دلیل حساسیتهای سیاسی، قابل اعلام عمومی نیست، اما بهطور قطع، مسأله هامون در دستور کار ثابت و جدی کشور قرار دارد.
منبع: دیدهبان ایران
