اسفندیاری، عضو اندیشکده تدبیر آب: برای حل مشکل آب پایتخت نباید منتظر بارش باران باشیم/ آب انتقالی از طالقان، نمیتواند مشکل تهران را حل کند/ منافع زیرمجموعه وزارت نیرو ایجاب میکند بهجای رفع فرسودگی شبکه آبرسانی، به دنبال منابع جدید برای انتقال آب باشند
انوش نوری اسفندیاری، عضو اندیشکده تدبیر آب ایران با بیان این که میزان آب انتقالی از طالقان به هیچ وجه به اندازهای نیست که بتواند مشکل آب پایتخت را حل کند، به دیدهبان ایران گفت: با بحرانی شدن وضعیت ذخایر سدهای تهران در شرایط موجود، اکنون اصلیترین منبع تأمینکننده آب پایتخت، چاهها هستند؛ یعنی در حال حاضر فشار زیادی به منابع آب زیرزمینی وارد میشود که کسری شدید منابع آب سطحی جبران شود./ در سالهای اخیر متوسط بارندگی در استانهای تهران و البرز پایین آمده و با توجه به پیشبینیهای هواشناسی، بعید است که در ادامه سال آبی جاری نیز شاهد بارندگیهای مناسبی در این استانها باشیم. بنابراین نباید به این امید باشیم که تغییرات بارش بتواند مشکل آب تهران را حل کند، بلکه باید با کنترل جمعیت و صرفهجویی در مصرف، به رفع بحران آب پایتخت بپردازیم.
دیدهبان ایران؛ محمدحسین خودکار: روز ۱۵ آبان مسعود پزشکیان، رئیسجمهور در سخنانی نسبت به کمبود شدید آب تهران هشدار داد و گفت که «اگر تا آذرماه در تهران باران نبارد، باید آب را جیرهبندی کنیم. اگر بعد از آن بازهم باران نبارد، باید تهران را تخلیه کنیم.» البته قبل از این که پزشکیان این هشدار را مطرح کند، شاهد قطعیهای چندساعته آب در طول روز در برخی مناطق پایتخت بودیم و بعد از این اظهارات رئیسجمهور نیز عباس علیآبادی، وزیر نیرو در روز ۱۷ آبان، ضمن تأیید صحبتهای رئیسجمهور درباره بحران آب تهران، از مردم خواست که نسبت به نصب ذخیرهساز خانگی اقدام کنند تا در مواقع کمبود آب دچار مشکل نشوند. او همچنین تأکید کرد که «در صورت ادامه کمبود آب، ممکن است در برخی شبها که مردم خواب هستند، ناچار شویم که فشار آب را به صفر برسانیم.»
با توجه به تداوم بحران آب تهران در طول یک ماه گذشته، قطعی آب در مناطق مختلف پایتخت با شدت و ضعف ادامه یافته است. البته از زمان مطرح شدن این هشدارها توسط ارشدترین مقامات دولت تا امروز، وضعیت سدهای تأمینکننده آب تهران، حتی وخیمتر هم شده است. به نحوی که محسن اردکانی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران در روز ۱۵ آبان گفته بود که «اکنون میزان پرشدگی سدهای پنجگانه تهران به حدود ۱۱ درصد رسیده است و اگر سد طالقان از محاسبات حذف شود، این رقم تنها ۵ درصد خواهد بود.» اما آخرین آماری که اردکانی از وضعیت سدهای پایتخت ارائه کرده، مربوط به ۱۵ آذر است و به گفته او، در این تاریخ میزان پرشدگی آب سدهای تهران (بدون در نظر گرفتن سد طالقان) به ۳ درصد کاهش یافته است؛ رقمی که نشان میدهد وضعیت منابع آب سطحی پایتخت حتی نسبت به یک ماه قبل، بحرانیتر شده است.
وقتی وضعیت سدهای تهران تا این حد وخیم میشود، مسئولان وزارت نیرو چارهای ندارند جز این که برای تأمین آب مورد نیاز پایتخت، میزان برداشت از چاهها را افزایش دهند. سال قبل یعنی در تاریخ ۲۱ آبان ۱۴۰۳، مدیرعامل شرکت آبفای استان تهران گفته بود که «در سنوات گذشته همواره ۶۰ درصد آب تهران از منابع سطحی و ۴۰ درصد از منابع زیرزمینی تأمین میشد، اما طی دو سال اخیر این نسبت برعکس شده و اکنون ۶۰ درصد تأمین آب از منابع زیرزمینی انجام میشود.» اکنون که وضعیت آب تهران بهمراتب بحرانیتر از سال گذشته است، یقیناً سهم منابع زیرزمینی از تأمین آب پایتخت افزایش یافته است. ۱۷ آبان امسال نیز رضا حاجی کریم، رئیس فدراسیون صنعت آب در گفتوگو با دیدهبان ایران در اینباره گفت که «اکنون ۶۲ درصد تأمین آب تهران از منابع زیرزمینی و ۳۸ درصد از منابع سطحی انجام میشود.»
هشدار پزشکیان درباره نباریدن باران تا آذرماه، در عمل محقق شد و استانهای تهران و البرز که سدهای تأمینکننده آب پایتخت در آنها قرار گرفته است، در دو ماه نخست پاییز با بارندگی صفر روبهرو بودند. هرچند در روزهای اخیر یعنی از اواسط آذرماه، بارشهای پراکندهای آغاز شده است، اما شدت این بارشها به اندازهای نیست که بتواند تغییر معناداری در وضعیت منابع سطحی تهران ایجاد کند. در این میان، سد طالقان نسبت به دیگر سدهای تأمینکننده پایتخت شرایط بهتری دارد؛ بهگونهای که با احتساب میزان کنونی ذخیره آن، در نظر گرفتن این سد در زمره سدهای پایتخت، میتواند میانگین پرشدگی سدهای تهران را از ۳ به ۹ درصد افزایش دهد. با این حال، اگرچه تکمیل سامانه دوم انتقال آب از طالقان به تهران در ۲۵ مهر، ظرفیت انتقال را از ۲.۵ مترمکعب بر ثانیه به ۵ مترمکعب بر ثانیه رسانده، اما این میزان در برابر مصرف متوسط روزانه تهران یعنی ۴۰ مترمکعب بر ثانیه، اندک است و نمیتواند کمآبی شدید پایتخت را جبران کند.
موضوع قابل توجه دیگر این است که طی سالهای گذشته، بارها درباره میزان بالای هدررفت آب در شبکه آبرسانی تهران هشدار داده شده و تأکید شده است که رفع فرسودگی شبکه میتواند تا حد زیادی به رفع بحران آب پایتخت کمک کند. مهدی عباسی، عضو شورای شهر تهران روز ۱۴ مرداد در تذکری در صحن شورا تأکید کرد که «سالانه ۱۷۰ میلیون مترمکعب آب شرب تهران به دلیل فرسودگی شبکه آبرسانی هدر میرود.» همچنین روز ۴ آذر، مهدی رهنما، رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو در مصاحبهای یادآور شد که «براساس آمار وزارت نیرو، در شهر تهران حدود ۳۰ درصد آب از طریق نشتی خطوط شبکه هدر میرود. اگر همین ۳۰ درصد رفع شود، معادل تمام صرفهجوییهای شهروندان در مصرف آب خواهد بود؛ بنابراین برای حل معضل کنونی کمآبی، علاوه بر مدیریت منابع آب، بازسازی شبکه توزیع نیز ضروری است.»
نکته قابل تأمین این است که آمار ۳۰ درصدی تلفات آب در شبکه آبرسانی پایتخت، از سالها پیش نیز مطرح شده بود؛ به نحوی که محمدعلی نجفی، شهردار اسبق تهران در اسفندماه ۹۶ گفته بود که «۳۰ درصد از آب پایتخت در شبکه انتقال هدر میرود.» البته باید توجه داشت که محسن اردکانی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران، آمار هدررفت آب در شبکه آبرسانی پایتخت را تنها ۲۲ درصد میداند. او ۱۱ مردادماه در یک نشست خبری توضیح داد که «۱۱ درصد از مجموع تلفات آب در شبکه آبرسانی تهران به هدررفت واقعی ناشی از فرسودگی شبکه و نشت آب اختصاص دارد که در مقایسه با متوسط جهانی حدود ۸ درصد، رقم قابل قبولی است. ۱۱ درصد دیگر از هدررفت شبکه آب تهران نیز ناشی از برداشتهای غیرمجاز، معیوب بودن شمارشگرها و وقوع حوادث گوناگون است.»
دیدهبان ایران در همین راستا درباره تداوم کمآبی تهران در پاییز امسال و احتمال ادامه یافتن بحران در زمستان، وضعیت کنونی سدهای تهران و نگرانیها از شرایط آینده سدها با توجه به پیشبینیهای هواشناسی درباره تداوم کمبارشی در پایتخت، افزایش برداشت از منابع آب زیرزمینی، فرسودگی شبکه آبرسانی پایتخت و هدررفت آب در آن و راهکارهای مدیریت بحران آب تهران در ماههای پیشِرو، با انوش نوری اسفندیاری، عضو اندیشکده تدبیر آب ایران گفتوگو کرده است که مشروح آن را در ادامه میخوانید.
بخشی از سدهای تهران به حجم مرده خود رسیدهاند
انوش نوری اسفندیاری، عضو اندیشکده تدبیر آب ایران درباره کمبود آب در تهران به دیده بان ایران گفت : با بحرانی شدن وضعیت ذخایر سدهای تهران در شرایط موجود، اکنون اصلیترین منبع تأمینکننده آب پایتخت، چاهها هستند؛ یعنی در حال حاضر فشار زیادی به منابع آب زیرزمینی وارد میشود که کسری شدید منابع آب سطحی جبران شود. آخرین آماری که استانداری تهران درباره سهم منابع آب زیرزمینی در تأمین آب پایتخت اعلام کرد، حدود ۶۰ درصد بود، اما به نظر میرسد که در حال حاضر، به دلیل این که بخشی از سدهای تهران به حجم مرده خود رسیدهاند و آب آنها دیگر قابل برداشت نیست، سهم چاهها در تأمین آب مورد نیاز پایتخت بیشتر هم شده باشد.
وی با بیان این که در شرایط عادی، ۷۰ درصد آب تهران از منابع سطحی تأمین میشود، اظهار داشت: سدهای تأمینکننده آب پایتخت، تنظیم بین ماهی دارند، زیرا شدت جریان رودخانههای تهران آنقدر زیاد نیست که بتوان سدهای پایتخت را بهصورت بین سالی تنظیم کرد. بنابراین سدهای تهران هیچگاه نمیتوانند آب را از یک سال آبی به سال آبی بعدی منتقل کنند. سال آبی از ابتدای مهرماه شروع میشود و در پایان شهریور سال بعد به پایان میرسد. اگر در ابتدای سال آبی جدید، وقوع بارندگیهای پاییزه با تأخیر همراه شود، سدها تا زمانی که بارندگیهای قابل توجهی رخ دهد، به کمترین میزان ذخیره خود میرسند، اما وقتی بارشهای پاییزی شروع میشود، آب در پشت سدها ذخیره میشود. البته بخشی از آب موجود در دریاچه سد، زیر دریچه تخلیه است و حجم مرده را تشکیل میدهد و معمولاً مورد استفاده قرار نمیگیرد.
باید پروژههای آبیاری فضای سبز با پساب تصفیهشده را تسریع کنیم
اسفندیاری درباره نقش سد طالقان و انتقال آب از آن در تأمین آب تهران، گفت: سدهای اصلی تأمینکننده آب تهران، چهار سد امیرکبیر (کرج)، لار، لتیان و ماملو هستند. البته بخشی از آب تهران هم از سد طالقان تأمین میشود، ولی این سد هم به استان قزوین آب میرساند و هم به استانهای تهران و البرز. با توجه به بحرانی شدن شرایط آب تهران در چند سال گذشته، امسال موضوع کشیدن کانال دوم انتقال آب از سد طالقان به پایتخت در دستور کار قرار گرفت که اخیراً این پروژه به اتمام رسیده و باعث افزایش حجم آب انتقالی از طالقان به تهران شده است. اما باید توجه داشت که میزان آب انتقالی از طالقان به هیچ وجه به اندازهای نیست که بتواند مشکل آب پایتخت را حل کند.
عضو اندیشکده تدبیر آب ایران خاطرنشان کرد: در سالهای اخیر متوسط بارندگی در استانهای تهران و البرز پایین آمده و با توجه به پیشبینیهای هواشناسی، بعید است که در ادامه سال آبی جاری نیز شاهد بارندگیهای مناسبی در این استانها باشیم. بنابراین نباید به این امید باشیم که تغییرات بارش بتواند مشکل آب تهران را حل کند، بلکه باید با کنترل جمعیت و صرفهجویی در مصرف، به رفع بحران آب پایتخت بپردازیم. همچنین باید اجرای پروژههای مربوط به استفاده از پساب تصفیهشده برای آبیاری فضای سبز را تسریع کنیم. در چند سال گذشته، اقدامات خوبی در این زمینه انجام شده است، اما شرکت آبفا و شهرداری تهران باید با یکدیگر هماهنگتر عمل کنند تا این پروژهها زودتر به نتیجه برسد.
شورای شهر تهران باید بر عملکرد شرکت آبفا اشراف داشته باشد
اسفندیاری همچنین به موضوع هدررفت بالای آب در شبکه آبرسانی تهران اشاره کرد و به دیده بان ایران گفت: باید کنتورهای مستقل برای مشترکین آب نصب شود، زیرا این اقدام میتواند مردم را به صرفهجویی بیشتر در مصرف آب ترغیب کند. از آن مهمتر، بسیاری از لولههای توزیع آب در داخل شهر فرسوده هستند و باید هرچه زودتر برای ترمیم یا تعویض آنها برنامهریزی شود. به نظر میرسد که رفع فرسودگی شبکه آبرسانی تهران برای مسئولان وزارت نیرو و شرکتهای زیرمجموعه آن سختتر از یافتن منابع جدید برای تأمین آب پایتخت است؛ به همین دلیل، متصدیان آب تهران بهجای این که به حل مشکلات شبکه توزیع بپردازند، بهدنبال تأمین منابع آب جدید هستند. یعنی منافع شرکتی آنها ایجاب میکند که آب جدید تأمین کنند و با هزینه تمامشده کمتر، آب جدید را در اختیار شرکت آب و فاضلاب قرار دهند، تا این که هزینه زیادی صرف کنند و اقدام دشوار بهسازی شبکه آبرسانی تهران را انجام دهند.
وی در پایان تصریح کرد: منافع وزارت نیرو و شرکتهای زیرمجموعه آن، تحت نظارت نهادهای تنظیمگر حلوفصل خواهد شد و این دستگاهها باید با نهادهای تصمیمگیر در شهر تهران و همچنین سطوح کلان کشور، جلسه بگذارند و منابع مالی لازم را برای رفع فرسودگی شبکه آبرسانی پایتخت اختصاص دهند. یکی از جنبههای مهم مدیریت شهری، همین مسأله آب است و جای سؤال است که چرا شورای شهر تلاش بیشتری نمیکند که بتواند نقش جدیتر در حل مشکل آب تهران ایفا کند. البته نباید مدیریت آب پایتخت را آنطور که شهردار تهران خواهان آن است، به شهرداری واگذار کرد، زیرا قطعاً ارگانهای تخصصی مثل شرکت آب و فاضلاب بهتر میتوانند این کار را مدیریت کنند، اما شورای شهر تهران باید بهعنوان نهاد نظارتی بر عملکرد کارگزارانی مثل شرکت آبفای تهران اشراف داشته باشد.
منبع: دیدهبان ایران
