دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی: اگر جزو ۱۰ کشور برتر هوش مصنوعی نشویم غربی ها ما را برده دیجیتالی می کنند

 هسته پژوهشی فقه هوش مصنوعی موسسه عالی فقه و علوم اسلامی قم میزبان نشستی تخصصی با موضوع «تبیین چارچوب فقهی برای توسعه و به‌کارگیری هوش مصنوعی در حکمرانی دیجیتال» بود.

در این نشست که عصر چهارشنبه برگزار شد، حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی ضمن تأکید بر بلوغ فقه تخصصی در حوزه پس از انقلاب اسلامی، تفاوت‌های بنیادی «حکمرانی دیجیتال» و «حکمرانی مبتنی بر فناوری دیجیتال» را تبیین کرد.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، هویت‌مندی فقهی هوش مصنوعی را مسئله اصلی دانست و هشدار داد که عدم پیشتازی ایران در این حوزه، کشور را در معرض برده شدن توسط قدرت‌های دیجیتال قرار می‌دهد.

رشد فقه تخصصی؛ زمینه‌ساز ورود به مباحث نوین

حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه از رشد و بلوغ حوزه علمیه، به‌ویژه پس از انقلاب اسلامی، در زمینه‌های فقه تخصصی، فقه نظامات اجتماعی و فقه حکمرانی ابراز خرسندی کرد.

وی با اصلاح یک مفهوم رایج، میان «حکمرانی دیجیتال» و «حکمرانی مبتنی بر فناوری‌های دیجیتال» تمایز قائل شد: حکمرانی دیجیتال مانند قوانین ترافیکی برای وسایل نقلیه است که بر نحوه تعامل در شهر حاکم می‌شود و نیازمند نظم‌دهی به داده‌ها و فناوری‌ها برای تأمین امنیت است. اما حکمرانی دیجیتالی که هدف اصلی است، یعنی استفاده از داده‌های دیجیتال برای انواع حکمرانی‌ها (سازمانی، شرکتی، بین‌المللی، حاکمیتی و ...) بسیار گسترده‌تر است.

حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه هشدار داد: اگر ایران جزو ۱۰ کشور برتر هوش مصنوعی نشود، دیگران دیجیتال را می‌نویسند و ما برده آن‌ها می شویم.

تأکید بر «هویت» هوش مصنوعی

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی تصریح کرد که بحث در حوزه هوش مصنوعی دو وجه دارد: کارکردها (مانند تعیین مسئولیت در تصادف ربات راننده) و هویت آن.

وی به ساختار محاسباتی هوش مصنوعی اشاره کرد و گفت: «در سیستم‌های دیجیتال، منطق حاکم، منطق صفر و یک است که همان منطق ارسطویی است.» در حالی که در سخت‌افزارهایی مانند GPU، به جای CPU، از ظرفیت بالای پردازش موازی استفاده می‌شود که الگوریتم‌های برگرفته از خوارزمی را قادر به پردازش همزمان هزاران فرمان می‌کند.

حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه تأکید کرد که هوش مصنوعی به مرحله ماشین لرنینگ رسیده و سیستم، خودش یاد می‌گیرد. این پلتفرم‌ها برای انسان مانند یک استاد عمل می‌کنند که می‌تواند همزمان صدها دستور را پاسخ دهد اما صحت پاسخ مستقیماً به میزان داده‌های آموزشی بستگی دارد.

وی با ورود به مباحث فلسفی، تأکید کرد که هوش مصنوعی «عاقل نیست، مکلف نیست، اراده و شعور ندارد.» این سیستم ساخته بشر است و فاقد شعور و اختیار است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی نکته را کلیدی دانست: «هوش مصنوعی حتی کوانتومی جای انسان را نمی‌گیرد؛ هر قدر پیشرفت کند، اراده و اختیار ندارد. اگر موجودی عاقل نباشد، حق و تکلیف ندارد، پس نمی‌تواند امام جماعت باشد، مالک نباشد، وکیل و قاضی نتواند باشد، حتی اگر بهتر از قاضی حکم بدهد.»

ظرفیت حکمرانی فقه اسلامی

وی به ظرفیت فقه در حوزه حکمرانی پرداخت و این دیدگاه که فقه ما فردی است را رد کرد و گفت: فقه ما فردی نبوده است و همیشه فردی-اجتماعی بوده و سکولار نبوده است. ظرفیت حکومتی و اجتماعی فقه بالا است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در نهایت پیشنهادهای خود را حول محور بحث اجمالا مطرح کرد:

۱. با توجه به ماهیت هوش مصنوعی، باید در حکمرانی فقهی دیجیتال اسیر نشویم و حداقل در الگوریتم‌نگاری پیشی بگیریم تا برده نشویم.

۲. حکومت مکلف است بنابر قواعد فقهی (نفی سبیل و لاضرر و ...) دخالت کند؛ اگر قواعد عقود و ایقاعات و یا نظرات مرجع تقلید در الگوریتم‌ها طبق اصول و مبانی شرعی تنظیم شوند، استفاده از آن‌ها ایرادی ندارد و چه بسا پاسخ‌های دقیق‌تری نسبت به افراد متخصص بدهد.