لغو معافیت تحریمی بندر چابهار چگونه به نفع چین تمام می شود؟ / چابهار پاسخ هند به نفوذ ابتکار «کمربند و جاده» پکن بود
برهما چلانی، کارشناس ژئوپلیتیک، گفت: «این حرکت ترامپ پاداشی به چین به هزینه هند است». مایکل کوگلمن، کارشناس سیاست خارجی آمریکا نیز این تصمیم را «ضربه‌ای راهبردی به هند» توصیف کرد و افزود: «چابهار بخش بزرگی از اهداف اتصال منطقه‌ای هند است».
به گزارش سایت دیده‌بان ایران؛ ایندیا تودی نوشت: ایالات متحده به رهبری دونالد ترامپ اعلام کرده است که معافیت از تحریم‌ها که پیش‌تر برای هند در رابطه با بندر چابهار ایران صادر شده بود، لغو خواهد شد. این تصمیم به معافیت ویژه‌ای که در سال ۲۰۱۸ و در نخستین دوره ریاست‌جمهوری ترامپ به هند داده شده بود، پایان می‌دهد. آمریکا در آن زمان، هند را از تحریم‌های خود مستثنا کرده بود تا بتواند آزادانه در این بندر واقع در سواحل مکران ایران فعالیت و یک پایانه تجاری ایجاد کند. این اقدام که بخشی از سیاست «فشار حداکثری بر ایران» از سوی دولت ترامپ است، می‌تواند جاه‌طلبی‌های راهبردی و اقتصادی دهلی‌نو در آسیای غربی و مرکزی را مختل کند
چابهار تنها ۵۵۰ مایل دریایی (حدود ۱۰۰۰ کیلومتر) با بندر کاندلا در گجرات فاصله دارد، و به هند امکان دسترسی آسان به افغانستان، آسیای مرکزی و اروپا را بدون نیاز به عبور از پاکستان فراهم می‌کند. هند از سال ۲۰۱۶ سرمایه‌گذاری سنگینی در این پروژه انجام داده و تقریباً نیمی از بودجه اختصاص‌یافته ۴۰۰ کروری خود را هزینه کرده است. ترافیک بندر به طور پیوسته در حال افزایش بوده و مقامات دولتی و کارشناسان امیدوار بودند که با بهره‌برداری کامل، تجارت، درآمد و نفوذ راهبردی دهلی به طور چشمگیری تقویت شود.
این اقدام ترامپ در حالی به نفع چین و به زیان هند تمام می‌شود که دهلی و واشنگتن درگیر یک جنگ تجاری هستند. برهما چلانی، کارشناس ژئوپلیتیک، گفت: «این حرکت ترامپ پاداشی به چین به هزینه هند است». مایکل کوگلمن، کارشناس سیاست خارجی آمریکا نیز این تصمیم را «ضربه‌ای راهبردی به هند» توصیف کرد و افزود: «چابهار بخش بزرگی از اهداف اتصال منطقه‌ای هند است».
مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، روز پنج‌شنبه اعلام کرد که این معافیت‌ها در ۲۹ سپتامبر به پایان می‌رسد. با این تصمیم، فعالیت اپراتورهای هندی در ترمینال شهید بهشتی چابهار در معرض اقدام‌های تنبیهی قرار می‌گیرد، چرا که قانون آزادی و مقابله با اشاعه ایران (IFCA) که برای بازسازی اقتصادی افغانستان وضع شده بود، مجدداً اعمال خواهد شد. این تصمیم بخشی از کارزار تازه دولت ترامپ برای اعمال «فشار حداکثری» علیه ایران است که شامل تحریم شرکت‌های مرتبط با تجارت نفت تهران نیز می‌شود.
چرا چابهار برای هند مهم است
برای دهلی، زمان‌بندی این تصمیم بسیار نگران‌کننده است. این اقدام تنها یک سال پس از آن صورت می‌گیرد که هند یک توافق تاریخی ۱۰ ساله با ایران برای توسعه و اداره ترمینال شهید بهشتی امضا کرد؛ نخستین بندر خارجی که به طور کامل توسط هند مدیریت می‌شود. اکنون نه تنها سرمایه‌گذاری ۵۰۰ میلیون دلاری هند بلکه نقشه راه بلندمدت اتصال منطقه‌ای آن، که بر دور زدن پاکستان و دسترسی به بازارهای آسیای مرکزی متکی است، در معرض تهدید قرار گرفته است.
علاقه هند به چابهار به سال ۲۰۰۳ بازمی‌گردد، زمانی که پیشنهاد توسعه این بندر را در مقابل بندر گوادر پاکستان (که با کمک چین در حال ساخت بود) مطرح کرد. اما تأخیرهای بوروکراتیک و تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، پیشرفت پروژه را کند کرد. نقطه عطف در سال‌های ۲۰۱۵–۲۰۱۶ بود، زمانی که نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، ۵۰۰ میلیون دلار برای این پروژه اختصاص داد و با حسن روحانی، رئیس‌جمهور وقت ایران، و اشرف غنی، رئیس‌جمهور افغانستان، یک توافق سه‌جانبه برای ایجاد یک کریدور حمل‌ونقل چندوجهی از سواحل غربی هند به کابل از طریق چابهار امضا کرد.
چابهار؛ شریان حیاتی راهبردی و اقتصادی
چابهار، به معنای «چهار بهار» در فارسی، بندری آب‌عمیق در استان سیستان و بلوچستان ایران است. این بندر که در خارج از تنگه شلوغ هرمز قرار دارد، دسترسی مطمئنی برای کشتی‌های باری بزرگ فراهم می‌کند و ظرفیت آن فراتر از صرفاً تجارت ایران و هند است.
چابهار همچنین با کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل شمال–جنوب (INSTC) گره خورده است؛ شبکه‌ای چندوجهی که اقیانوس هند و خلیج فارس را به دریای خزر و سپس به اروپای شمالی از طریق روسیه متصل می‌کند. برآوردهای صنعتی نشان می‌دهد که حمل‌ونقل از طریق این کریدور می‌تواند حدود ۱۵ روز در مقایسه با مسیر کانال سوئز صرفه‌جویی کند. اما این طرح که در سال ۲۰۰۰ توسط هند، ایران و روسیه آغاز شد، پیشرفت کندی داشته است.
نزدیکی چابهار به ایالت‌های گجرات و ماهاراشترا، دسترسی آسانی برای صادرکنندگان هندی فراهم می‌کند. نیتین گادکاری، وزیر اتحادیه هند، زمانی گفته بود: «فاصله بین کاندلا و چابهار حتی از فاصله بمبئی تا دهلی کمتر است».
از نظر راهبردی، چابهار می‌تواند پاسخ هند به نفوذ فزاینده چین از طریق طرح کمربند و جاده (BRI) باشد. توسعه بندر گوادر در پاکستان توسط پکن، همراه با تسهیلات بندری در سریلانکا، بنگلادش و میانمار — که از آن با عنوان «رشته مروارید» یاد می‌شود — مدت‌هاست نگرانی هند را برانگیخته است.
چابهار یک موازنه ایجاد می‌کرد و به دهلی اجازه می‌داد در خلیج فارس جای پا باز کند و فعالیت‌های چین را نیز زیر نظر داشته باشد.
اکنون تحریم‌های آمریکا خطر آن را دارند که سال‌ها دیپلماسی هند با ایران، افغانستان و دیگر شرکا را بی‌اثر کنند. بدون این معافیت، توسعه آتی بندر به‌شدت کند خواهد شد.
برهما چلانی در پستی در شبکه X نوشت: «دولت ترامپ به اقدامات تنبیهی علیه هند بسنده نکرده و اکنون با لغو معافیت تحریم‌ها برای بندر چابهار، گامی ویژه علیه دهلی برداشته است. با لغو این معافیت از ۲۹ سپتامبر، ترامپ شرکت‌های دولتی هندی فعال در چابهار را تهدید به تحریم می‌کند — در واقع، هند را برای ساختن وزنه‌ای در برابر نفوذ چین مجازات می‌کند». او افزود: «طعنه ماجرا اینجاست که هند پیش‌تر با توقف واردات نفت از ایران، به تحریم‌ها پایبند بود — اقدامی که فرصت‌های سودآور را به چین واگذار کرد. فشار حداکثری ترامپ همواره به معنای حداکثر سود برای پکن و هزینه برای هند بوده است».
اس.ال. کانتان، ستون‌نویس و پادکستر امور راهبردی مستقر در بنگلور، گفت: «آمریکا شرکت‌های هندی را تهدید به تحریم می‌کند اگر به فعالیت در بندر چابهار ادامه دهند. این دقیقاً همان دلیلی است که نشان می‌دهد هند باید به سمت دلارزدایی برود و کانال‌های مالی جداگانه ایجاد کند. شرط شماره یک برای حاکمیت و استقلال همین است».
برای هند، چالش کنونی این است که چگونه چابهار را زنده نگه دارد بدون آنکه وارد رویارویی مستقیم با واشنگتن شود. با تحریم‌های تازه، سرنوشت بلندپروازانه‌ترین پروژه بندری برون‌مرزی هند در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است
