کار به اجاره موتور برای کار در پیک موتوری رسید/ اجاره روزانه موتور بین ۲۷۰ هزار تا یک میلیون تومان/ یک اقتصاد دان: اجاره موتور بازتاب شرایط اقتصادی جامعه است
موتور اجاره‌ای شاید در نگاه اول راه‌حلی موقت برای بیکاری باشد، اما در عمل به چرخه‌ای فرسایشی تبدیل شده است. پیک‌هایی که هر روز کیلومترها در شهر می‌تازند، نه تنها بار زندگی خود بلکه هزینه اجاره وسیله کارشان را نیز به دوش می‌کشند. دیده بان ایران در گفت و گو با چند جوان که موتور اجاره می کنند تا نان آور خانواده باشند به ظهور پدیده "اجاره موتوسیکلت" پرداخته است حسن، ۳۵ ساله درباره اجاره موتور به دیده بان ایران می گوید: « اکثر موتورهای اجاره ای هوندا 125 و CG است اجاره بها هم روزانه بین ۲۷۰ هزار تا یک میلیون تومان و دیعه ای که به اصطلاح به آن بیعانه می گویند و مبلغ آن از ۳.۵ میلیون تومان آغاز می شود و تا ۱۲ میلیون تومان می رسد.اکثر این موتورهای اجاره ای فرسوده و مستهلک هستند و تلخی ماجرا جایی به اوج خود می رسد. »
دیده‌بان ایران؛ مهشید جعفری : ساعت نزدیک هشت شب است، خیابان انقلاب شلوغ‌تر از همیشه؛ میان بوق‌ها و صدای موتور، چند پیک کنار هم ایستاده‌اند. یکی سیگار به دست، دیگری خسته روی زین موتور خم شده. کوله‌های نارنجی و سبز برندهای معروف غذا برق می‌زنند و قصه معیشت و بقا در سرعت و دود خلاصه می‌شود.
«برادر، ما دیگه خواب نداریم. شب تا صبح کار می‌کنیم، روزا هم می‌دویم.» این را مهدی ۲۸ ساله می‌گوید، پیکی که تازه از سفر چهارم امشب برگشته.
کنارش حسن، ۳۵ ساله با موهای جوگندمی، اضافه می‌کند: «یه روز با یه تصادف کل خرج خونه‌مون می‌پره. بیمه درست‌وحسابی نداریم. آخرش چی؟ اگه دستمون شکست یا موتور خوابید، دیگه کار تمومه.»
اجاره موتور؛ تنها راه ورود به بازار کار
تهران در سال‌های اخیر شاهد افزایش چشمگیر حضور پیک‌های موتوری در خیابان‌ها بوده است. رشد بی‌سابقه فروش آنلاین، سفارش غذا و خرید اینترنتی، تقاضا برای پیک موتوری را چند برابر کرده است. اما در کنار این رونق، ماجرای تازه‌ای شکل گرفته است: کرایه موتور برای کار.
نکته مهم اینجاست که اجاره موتور، برخلاف خودروهای اجاره‌ای، چارچوب حقوقی و بیمه‌ای مشخصی ندارد. قراردادها غالباً شفاهی است و در صورت سرقت یا تصادف، مسئولیت‌ها مبهم باقی می‌ماند. بسیاری از پیک‌ها می‌گویند اگر کوچک‌ترین حادثه‌ای رخ دهد، هزینه آن مستقیماً بر دوش آن‌هاست. این وضعیت نه تنها امنیت شغلی را از بین برده بلکه ریسک مالی بالایی برای کارگران جوان ایجاد کرده است.
بنابر گزارش دیده بان ایران؛ قیمت یک موتور صفر کیلومتر کاربراتوری بین ۵۰ تا ۸۰ میلیون تومان و مدل‌های انژکتوری بالاتر از ۱۲۰ میلیون تومان است. برای بسیاری از جوانانی که تنها منبع درآمدشان کار پیک است، چنین سرمایه‌ای دست‌نیافتنی است.
به همین دلیل اجاره موتور روزبه‌روز بیشتر می‌شود طبق آنچه که از موتورسواران دریافتم اجاره روزانه از حداقل ۵۰۰ هزار تومان تا دو میلیون تومان بسته به نوع موتور متغیر است و یک پیک موتوری در روز به‌طور میانگین ۱۲ تا ۱۴ ساعت کار می‌کند در نتیجه، بخش قابل توجهی از درآمد این افراد صرف پرداخت اجاره موتور و هزینه‌های جانبی می‌شود و سود خالص بسیار محدود است.
در تهران هزاران فرد که اکثر آنها جوانانی هستند که از شهرستان ها و روستاهای دور و نزدیک برای کسب درآمد و زنده ماندن به تهران آمده اند، مجبورند تا به عنوان آخرین گزینه برای کار و بقا موتورهای اجاره ای ساده انتخاب کنند.
اجاره روزانه موتور بین ۲۷۰ هزار تا یک میلیون تومان
حسن، ۳۵ ساله درباره اجاره موتور به دیده بان ایران می گوید: « اکثر موتورهای اجاره ای هوندا 125 و CG است اجاره بها هم روزانه بین ۲۷۰ هزار تا یک میلیون تومان و دیعه ای که به اصطلاح به آن بیعانه می گویند و مبلغ آن از ۳.۵ میلیون تومان آغاز می شود و تا ۱۲ میلیون تومان می رسد.اکثر این موتورهای اجاره ای فرسوده و مستهلک هستند و تلخی ماجرا جایی به اوج خود می رسد. »
حسن می گوید: «ما با این موتورها در اسنپ باکس، الوپیک، میاره و تپسی کارمی کنیم درآمد روزانه بین 700 هزار تا 2 میلیون تومان است. شاید بگویید امکان ندارد، درآمد آنها خیلی بیشتر از این عدد است، درست است عایدی و درآمد خیلی بیشتر از این عدد است ولی آنچه برای شخص می ماند معمولاً در این بازه است. برخی مجبورند موتورهای اجاره ای را به اسم فرد دیگری اجاره کنند یا با پرداخت پول زیرمیزی شرایط گواهینامه را دور بزنند تا بتوانند مشغول کار شوند.»
ریسک و تصادفات؛ زندگی بدون امنیت
موتورسواری در تهران با خطر دائمی همراه است. داده های پزشکی قانونی نشان می دهد طی سال های 1390 تا 1400 حدود 42,685 موتورسوار در ایران جان خود را از دست داده اند؛ یعنی به طور میانگین روزانه 11.7 نفر. بیش از نیمی از قربانیان زیر 30 سال و 95.6٪ مرد بوده اند.
شرایط سخت اجاره و فشار اقتصادی
رانندگان موتورهای اجاره ای برای اجاره موتور باید ودیعه نقدی 3 تا 12 میلیون تومان، مدارک هویتی و سکونتی و گواهینامه موتورسیکلت ارائه دهند. برخی جوانان تازه کار حتی بدون پشتوانه مالی مجبورند موتورهای اجاره ای بگیرند و ماه اول تقریباً تمام درآمدشان صرف اجاره می شود. تصادف یا خرابی موتور یعنی پرداخت هزینه های بالا، اما مالک موتور هیچ گونه مسئولیتی ندارد و شکل عقد قرارداد به شیوه ای است که دست بالا و برنده با مالک موتور است.
این فشار اقتصادی باعث می شود رانندگان به کار با سرعت زیاد و بدون استراحت تن دهند، ساعات طولانی کار کنند و حتی در شرایط جوی نامساعد در خیابان باشند. استهلاک موتور و فشار پلیس هم بخشی از این ریسک روزانه است.
موتورهای لوکس؛ تفریح میلیونی طبقه بالا
در همان شهری که موتورهای اجاره ای کاری به اجبار اجاره داده می شوند، موتورهای لوکس برای تفریح طبقه ثروتمند اجاره داده می شوند. اسکوترهای یاماها Xmax 250، نینجا 250 و Honda Click ABS برای چند روز استفاده بین 820 هزار تا 3 میلیون تومان اجاره دارند.
برای اجاره، مشتریان باید چک 700 میلیون تومان و ودیعه نقدی 20 میلیون تومان ارائه دهند. این موتورسواری نه برای گذران معیشت حداقلی بلکه تنها برای عبور از ترافیک، نمایش سبک زندگی، عکس شبکه های اجتماعی و یا یک تفریح میلیونی چند ساعته است.
جدول اجاره موتورهای لوکس در تهران
| مدل موتور | اجاره 3 تا 6 روز | اجاره 7 تا 20 روز | اجاره بیش از 21 روز |
| CF 250 | 1,000,000 | 920,000 | 830,000 |
| کوازاکی نینجا 250 | 2,500,000 | 2,410,000 | 2,300,000 |
| Yamaha Xmax 250 | 3,000,000 | 2,910,000 | 2,800,000 |
| Honda Click ABS | 980,000 | 900,000 | 820,000 |
این تفاوت شدید بین اجاره موتورهای کاری و لوکس نشان دهنده شکاف طبقاتی در تهران است: موتورهای لوکس برای تفریح و نمایش، موتورهای اجاره ای برای بقا و تأمین حداقل نیازهای زندگی طبقه پایین.
روایت زندگی رانندگان
محمد ۲۰ ساله از رانندگان موتورهای اجاره ای می گوید: « ما توانایی خرید موتور خوب که کار کند با قیمت ۴۰۰ یا ۵۰۰ میلیون تومان نداریم ماه اول همه پولم می رود برای اجاره، تازه اگر موتور تصادف کند باید خرج تعمیرش را هم بدهم. پلتفرم ها وعده آزادی کاری می دهند، اما این آزادی فقط تا وقتی موتور داری معنا دارد.»
این روایت ها بیانگر فشار روزانه، خستگی و نبود حمایت اجتماعی است. شهر تهران با دو نوع موتور تقسیم شده است: موتورهای چندصد میلیونی برای تفریح طبقه بالا و موتورهای اجاره ای چندمیلیونی برای نان شب طبقه پایین. موتور برای برخی نماد هیجان و تفریح است، برای دیگران نماد ریسک، تلاش روزمره و فقر است.
در نهایت تنها می توان گفت که کار کردن روی موتور در تهران زندگی روی لبه تیغ است؛ نان شب با ریسک مرگ، خرابی موتور و هزینه های سنگین اجاره به دست می آید. صنعتی غیررسمی، بی قانون و بی پشتیبان که هر روز ادامه دارد. کار کردن روی موتور و حتی در نگاهی عمیق تر موتورسواری در تهران در این حجم گسترده و نامنظم نماد تلاش، ریسک، عقب افتادگی سیستم حمل و نقل و شکاف طبقاتی است و بازتاب مستقیم فشار اقتصادی و اجتماعی زندگی شهری.
اجاره موتور بازتاب شرایط اقتصادی جامعه
وحید شقاقی شهری اقتصاد دان درباره پدیده اجاره موتور سیکلت به دیده بان ایران می گوید: «پدیده اجاره موتورسیکلت صرفاً یک مسئله فردی نیست، بلکه بازتابی از شرایط اقتصادی و اجتماعی گسترده‌تر است. جوانانی که باید شغل ثابت و درآمد پایدار داشته باشند، به اجاره‌نشینی ابزار کارشان رسیده‌اند.این وضعیت، نوعی کار پرریسک و بی‌ثبات ایجاد می‌کند. فرد حتی مالک ابزار کارش نیست و در صورت کوچک‌ترین مشکل، شغل خود را از دست می‌دهد.»
عملکرد ضعیف شهرداری تهران
شهرداری تهران در سال ۱۴۰۲ طرح «ساماندهی پیک‌های شهری» را ارائه داد، اما هنوز سازوکار مشخصی برای حمایت از موتورسواران اعلام نشده است. معاونت حمل ونقل شهرداری هم تا کنون جز وعده و انتشار اخبار و رپرتاژ در روزنامه ها اقدام عملی برای ساماندهی پیک‌های شهری» انجام نداده است
نمونه‌های مشابه در جهان
پدیده «ابزار کار اجاره‌ای» تنها به ایران محدود نیست. در هند، بسیاری از رانندگان تاکسی اینترنتی خودروهایشان را اجاره می‌کنند و در اندونزی، رانندگان موتور را به‌صورت اعتباری یا اجاره‌ای تهیه می‌کنند. تفاوت اصلی اینجاست که در بسیاری از کشورها، شرکت‌های پلتفرمی خودشان تسهیلات اجاره یا خرید اقساطی ارائه می‌دهند، ولی در ایران بار اصلی بر دوش خود کارگر است.
موتور اجاره‌ای شاید در نگاه اول راه‌حلی موقت برای بیکاری باشد، اما در عمل به چرخه‌ای فرسایشی تبدیل شده است. پیک‌هایی که هر روز کیلومترها در شهر می‌تازند، نه تنها بار زندگی خود بلکه هزینه اجاره وسیله کارشان را نیز به دوش می‌کشند. واقعیتی که نشان می‌دهد مسئله اشتغال در ایران تنها به داشتن شغل ختم نمی‌شود، بلکه کیفیت، پایدار ی و ابزار کار نیز اهمیت دارد.
منبع: سایت دیده بان ایران
