شمشیر دامکلوس انتخابات بر سر اردوغان

به گزارش دیده بان ایران؛ فضای سیاسی ترکیه اخیراً رنگ و بوی انتخاباتی گرفته و به همین خاطر بسیار ملتهب است. با اینکه حدود یک سال تا این رویداد سیاسی باقی مانده، اهمیت این دوره از انتخابات باعث شده که رقابت از همین حالا آغاز شود. جای تردید نیست که انتخابات ترکیه در سال ۲۰۲۳ رویدادی سرنوشت‌ساز در صحنه سیاسی این کشور خواهد بود. انتخابات پیش‌رو از این جهت اهمیت دارد که می‌تواند سرنوشت نظام سیاسی ترکیه را تعیین کند. در این میان، احزاب سیاسی ترکیه بر سر دو راهی بزرگی قرار دارند؛ اینکه یا قدرت‌شان مانند قبل احیا شود، یا اینکه نقش آن‌ها بیش از پیش در سیاست ترکیه کمرنگ شود.

مردم ترکیه در حالی برای رویداد سیاسی تابستان سال ۲۰۲۳ آماده می‌شوند که از ابتدای شکل‌گیری این جمهوری در سال ۱۹۲۳ تا به امروز ۶۶ انتخابات برای تعیین دولت را پشت سر نهاده‌اند. از بدو تأسیس مجلس ملی کبیر ترکیه در سال ۱۹۲۰، این نهاد سیاسی در تشکیل حکومت و تعیین نخست‌وزیر نقش محوری ایفا کرده است. اما پس از اصلاح قانون اساسی این کشور در سال ۲۰۱۷، این نقش به شدت کمرنگ شد. ترکیه از آن زمان، نظام سیاسی خود را از پارلمانی به ریاستی تغییر داده است.

انتخابات در ترکیه همواره آوردگاه احزاب سیاسی برای کسب قدرت و تثبیت آن بوده است. احزاب مختلف در هر دوره از انتخابات سعی کرده‌اند تا با وعده‌های مختلف، مردم را مجاب کنند که نسخه شفابخش مشکلات کشور در دستان آن‌ها است. اما هر بار که این احزاب در برنامه‌های خود شکست خورده یا از اجرای آن ناتوان بوده‌اند، نظامیان وارد عرصه سیاست شده‌اند. این نظامیان با استدلال جلوگیری از جنگ داخلی، دست به کودتا زده و قدرت را تصاحب کرده‌اند. آنچه که ذکر شد خلاصه‌ای از وضع سیاست ترکیه در چند دههٔ اخیربود. کشوری که راه خود را از میان جنگ‌های استقلال، ستیز بی امان احزاب، کودتاها و خودسری فرماندهان نظامی گشوده است. مردم ترکیه هر بار با امید بهبود شرایط پای صندوق رأی رفته‌اند، اما همین چرخه بی‌پایان آینده‌ای مبهم را پیش چشمان آن‌ها ترسیم کرده است.  

پایانی بر شرایط پایدار:

پس از روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه (آک‌پارتی) در سال ۲۰۰۲، این حزب رفته‌رفته قدرت را در ترکیه قبضه کرد. از سال ۱۹۸۰ تا پیش از تشکیل این حزب، پانزده دولت در ترکیه روی کار آمده بود که ۱۰ سیاستمدار از احزاب مختلف در تشکیل این دولت‌ها دخیل بودند. در حالی که برخی از این دولت‌ها عمرشان به چند ماه هم نمی‌رسد. اما حزب عدالت و توسعه از سال ۲۰۰۲ قدرت را در دست گرفته و همچنان صحنه‌گردان اصلی سیاست ترکیه به حساب می‌آید. البته مجلس ترکیه نیز با اصلاح ۱۸ اصل از اصول قانون اساسی به حرکت آک‌پارتی در روند قبضه کردن قدرت کمک چشمگیری کرد. این حرکت با حمایت مردمی هم همراه بود چرا که مردم در همه‌پرسی سال ۲۰۱۷ به اصلاحات قانون اساسی رأی مثبت دادند. حتی احزاب اپوزیسیون نیز در شکل‌گیری نظام فعلی قدرت در ترکیه دخیل بودند. چرا که ائتلاف حزب اپوزیسیون حرکت ملی به رهبری دولت باحچلی با حزب عدالت و توسعه، مسیر را برای ریاست‌جمهوری اردوغان هموار کرد. به این ترتیب، رجب طیب اردوغان که از سال ۲۰۱۴ رئیس‌جمهور فرمایشی نظام پارلمانی بود، به نخستین رئیس‌جمهور نظام ریاستی این کشور انتخاب شود.

حزب عدالت و توسعه در صحنه‌های دیگر سیاسی از جمله انتخابات مجلس و انتخابات محلی هم موفق ظاهر شد و در پی ائتلاف با دیگر احزاب راستگرا توانست بیش از ۳۵۰ کرسی از ۵5۰ کرسی مجلس را به دست بیاورد. از سوی دیگر، در انتخابات محلی از جمله انتخابات شهرداری‌ها، بسیار موفق عمل کرد و توانست زمام قدرت را در شهرها در دست بگیرد. تقریباً می‌‌توان گفت که حزب عدالت و توسعه به معنی واقعی کلمه، حزب حاکم در ترکیه بوده است.

اما به نظر می‌رسد که این روند در حال تغییر است. اکنون قدیمی‌ترین حزب سیاسی ترکیه، یعنی حزب جمهوری‌خواه خلق به رهبری کمال کلیچدار اوغلو مهم‌ترین رقیب جناح راست و به ویژه حزب عدالت و توسعه است. کلیچدار اوغلو آنقدر در مخالفت با اردوغان جدی است که حتی ارزش‌های حزبی خود را نادیده گرفته و با دو حزب مسلمان و راست‌گرا علیه اردوغان ائتلاف کرده است. اما مخالفان اردوغان به این جناح خلاصه نمی‌شود. خانم مرال آکشنر با جدا شدن از حزب حرکت ملی، حزبی را با عنوان «حزب خوب» تأسیس کرد. اکنون حزب خوب نیز به جرگه مخالفان اردوغان پیوسته است. در طومار بلند مخالفان اردوغان باید تمل کاراملا اوغلو، از رهبران حزب اسلامگرای سعادت، گلتکین اویسال رهبر حزب دموکرات، علی باباجان رهبر حزب دموکراسی و احمد داوداوغلو، رهبر حزب آینده را نیز افزود. شواهد نشان می‌دهد که جبهه‌ای سیاسی در مقابل اردوغان در حال شکل‌گیری است. هرچند که این جبهه دچار ناهمگونی و عدم تجانس است و همین مسئله باعث شده که مخالفان اردوغان نتوانند بر سر رقیب او در انتخابات توافق کنند. این جبهه مخالف، علاوه بر تلاش برای کنار زدن اردوغان، به دنبال بازگرداندن نظام پارلمانی به ترکیه است تا به این طریق بتوانند قدرت ازدست‌رفته احزاب را به آن‌ها بازگرداند.

بر خلاف تصورات رایج، شاید مهم‌ترین صحنه انتخاباتی ترکیه در سال ۲۰۲۳، انتخابات مجلس این کشور باشد. برابر با قانون مصوب سال ۲۰۱۷، انتخابات ریاست جمهوری و مجلس ترکیه تحت عنوان انتخابات سراسری به صورت همزمان برگزار خواهد شد. نکته قابل توجه این است که در انتخابات ژوئن ۲۰۲۳ تعداد کرسی‌های مجلس از ۵۵۰ به ۶۰۰ کرسی افزایش خواهد یافت. به همین خاطر احزاب علاوه بر تلاش برای تصاحب کاخ ریاست جمهوری، به دنبال کرسی‌های بیشتر در مجلس هم هستند. اما آنچه که این انتخابات را سرنوشت‌ساز می‌کند، تصاحب کرسی‌های مجلس ترکیه است، چرا که احزاب پیروز می‌توانند نظام سیاسی فعلی را دچار تغییر کنند. به بیان دیگر، چنانچه اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه شود و احزاب مخالف در مجلس پیروز شوند، این احزاب می‌توانند مقام ریاست‌جمهوری را دوباره به یک مقام تشریفاتی تبدیل کنند. این بدان معناست که سرنوشت سیاسی ترکیه از صندوق‌های رأی مجلس بیرون خواهد آمد.

به همین خاطر افکار عمومی ترکیه در این فرایند نقش کلیدی خواهند داشت. در دو دهه اخیر، به دلیل تسلط احزاب راست‌گرا بر ترکیه، مخالفان فرصتی برای ایفای نفش و ایجاد تغییرات در روند اجرایی کشور نداشته‌اند. این احزاب حتی قدرت نظارتی چندانی برای نقد عملکرد دولت نداشته‌اند. از این رو، در دوره‌های قبلی انتخابات تأثیر آن‌ها بر آرای مردم چندان قابل توجه نبوده است. اما همانطور که پیش‌تر هم ذکر شد، شرایط به نفع مخالفان در حال تغییر است. شرایط بد اقتصادی، تورم افسارگسیخته و موارد فراوان گزارشات فساد و بی‌عدالتی از سوی حزب حاکم، مردم را نسبت به وضعیت فعلی به شدت بدبین کرده است. نظرسنجی‌ها نشان می‌دهند که محبوبیت حزب عدالت و توسعه در میان مردم به طرز چشمگیری کاهش یافته است. علاوه بر این، داوداوغلو و علی‌باباجان که هم‌حزبی‌های قدیمی اردوغان بوده‌اند، او را همواره متهم به خودسری و تشکیل حکومت شبه‌دیکتاتوری کرده‌اند. همه این مسائل باعث شده که اعتبار حزب حاکم در نزد مردم به شدت خدشه‌دار شود. یکی از نمونه‌های مهم آن را می‌توان فراگیر شدن هشتگ #Tamam (بس است) در فضای مجازی دانست. اردوغان در یکی از سخنرانی‌های خود اعلام کرده بود که چنانچه مردم بگویند «بس است» من دیگر به کارم ادامه نخواهم داد. همین نطق او باعث شد که این هشتگ در عرض چند ساعت فراگیر شود. روی‌هم‌رفته، اکنون طیف گسترده‌ای از مخالفان با تشکیل ائتلاف تلاش دارند تا از شکاف به‌وجود آمده میان مردم و حزب حاکم به نفع خود استفاده کنند و از آنچه که خود «دیکتاتوری اردوغان» می‌نامند، رهایی یابند.

منبع: دیده بان ایران- بابک حسین زاده