سرنوشت ۱۶۰ فروند اف ۱۶ ایران/جزییات قرارداد ساخت اف ۱۶ در ایران تا ۵۵ فروند جنگنده که به اسرائیل رسید

به گزارش سایت دیده بان ایران؛ ۴۹ سال پیش در سال  ۱۳۵۵ خورشیدی ایران بالاخره موفق شد قرارداد خرید ایران ۱۶۰ فروند اف-۱۶ و  یک سال بعد یعنی در سال ۱۳۵۶  لیسانس تولید این هواپیما در خاک ایران و صنایع  اصفهان  را به دست آورد.

بنابر گزارش دیده بان ایران؛ در سال‌های ۱۳۵۵ و ۱۳۵۶ خورشیدی، نیروی هوایی شاهنشاهی ایران قراردادی برای خرید ۱۶۰ فروند جنگنده اف-۱۶ بلاک ۳۰ با شرکت جنرال داینامیکس (که بعدها بخشی از لاکهید مارتین شد) منعقد کرد و حق سفارش ۱۴۰ فروند دیگر را نیز داشت.

محمدرضاشاه در سال ۱۳۵۶ با وارد آوردن فشار  بر کارتر رئیس جمهور آمریکا به دنبال  در اختیار قرار گرفتن لیسانس مونتاژ این جنگنده  در داخل ایران بود.  ایران  امیدوار بود که پس از خرید این ناوگان گران، در نهایت ۳۰۰ فروند از آن‌ها را در داخل مونتاژ و سپس بومی سازی کند . ایران تنها کشور دیگری بود که این هواپیما را سفارش داده بود، اما در نهایت به دلیل مخالفت گسترده نیروهای انقلابی با خرید های  ارتش چند ماه پیش از انقلاب در ۱۴ بهمن ماه و سپس در دوره پس از انقلاب تا بهار سال ۱۳۵۹  تمام قرار دادهای مربوط به خرید و  بومی سازی این  جنگنده و  بمب  افکن چند منظوره  لغو گردید.

پس از لغو قرار داد با توجه  به آماده بودن جنگنده ها اسرائیل ۵۵ فروند جنگنده اف-۱۶ را که در ابتدا برای ایران در نظر گرفته شده بود با پرداخت  ۳۰۰ میلیون  دلار  در ابتدای سال ۱۳۵۸  به دست آورد.

ماجرای لغو قرار داد خرید جنگنده  اف ۱۶

 دولت بختیار به پیشنهاد اریک فن بورد وابسته نظامی آمریکا در ایران و در راستای اجابت یکی از درخواست‌های شخصیت‌های انقلابی و شخصیت دیگر ملی مذهبی در دولت  و آیت‌الله خمینی پس از انحلال ساواک (سازمان اطلاعات و امنیت کشور) مهم‌ترین قرارداد نظامی و خرید تسلیحات از آمریکا را لغو کرد.

هرچند این قراردادها حتی در صورت فسخ نشدن هم به‌طور قطع همانند بسیاری از قراردادهای نظامی دیگر توسط دولت موقت لغو و یا به علت تسخیر سفارت آمریکا توسط دانشجویان پیرو خط امام از سوی دولت آمریکا ملغی می‌شد.

براساس یک تفاهم‌نامه به امضا رسیده توسط اریک فن بورد معاون اجرایی آژانس همکاری‌های دفاعی امنیتی آمریکا و سپهبد توکلی جانشین وزیر جنگ ایران به تاریخ ۱۴ بهمن ۱۳۵۷، قراردادهای خرید ۱۶۰ فروند هواپیمای جنگنده اف-۱۶آ و بی (F-16A/B) تحت برنامه فروش تسلیحات "صلح گورخر ۱" (Peace Zebra 1)، هفت فروند هواپیمای هشدار زودهنگام هوابرد موسوم به آواکس از نوع ئی-۳آ (E-3A) و ۱۶ فروند هواپیمای شناسایی تاکتیکی آر اف-۴ئی (RF-4E) و تجهیزات و تسلیحات نظامی دیگر شامل موشک‌های هوا به هوای مورد استفاده توسط جنگنده رهگیرهای اف-۱۴آ تامکت نیروی هوایی ارتش لغو شد.

به دنبال لغو قرارداد خرید ۱۶۰ فروند جنگنده همه منظوره اف-۱۶آ (تک کابین) و بی (آموزشی رزمی) و از آنجا که ۵۵ فروند نخست از این جنگنده ها در حال ساخت در تاسیسات جنرال داینامیکز (General Dynamics) بود، دولت ایالات متحده تصمیم به اختصاص آنها به برنامه فروش تسلیحاتی "سنگ مرمر صلح ۱" (Peace Marble 1) اسرائیل گرفت.

متعاقبا اف-۱۶ های مورد نظر پس از تکمیل به عنوان بخشی از ۷۵ فروند اف-۱۶ فروخته شده به اسرائیل به مبلغ ۳۰۰ میلیون دلار واگذار شد. این جنگنده‌ها در طول خدمتشان در اسرائیل در ده‌ها عملیات مهم شامل "اپرا" علیه نیروگاه هسته‌ای عراق در بغداد در تاریخ ۱۷ خرداد ۱۳۶۰ شرکت کردند و در نهایت در سال ۱۳۹۵ از رده خارج شدند.

همچنین   ۲۹ فروند از اف-۱۶آ و بی های سابق نیروی هوایی اسرائیل، شامل جنگنده‌هایی که قرار بود به ایران فروخته شود، به یک شرکت غیر نظامی به نام تاپ اِسز (Top Aces) در کانادا جهت استفاده به عنوان شبیه ساز جنگنده‌های دشمن در جریان آموزش خلبانان نیروی هوایی آمریکا فروخته شد. شش فروند از این جنگنده‌ها در تاریخ ۱۰ بهمن ۱۳۹۹ با یک هواپیمای باری آنتونف-۱۲۴-۱۰۰ اوکراینی از تل آویو به میزا (Mesa) در ایالات آریزونا منتقل شدند.

چرا شاه جنگنده‌های اف-۱۶ را خرید؟

محمدرضا شاه پهلوی در جریان آخرین سفر رسمی خود به ایالات متحده در تاریخ ۲۴ آبان ۱۳۵۶ به کاخ سفید رفت و با جیمی کارتر، رئیس جمهوری وقت این کشور ملاقات کرد.

در جریان این ملاقات کارتر از شاه پرسید نیاز (تسلیحاتی) ایران در ۵ یا ۶ سال آینده چه خواهد بود؟ شاه در جواب پاسخ داد که مهم‌ترین دغدغه او افزایش توان دفاع هوایی ایران در این بازه زمانی خواهد بود و در این راستا نیازمند به کارگیری ۳۰۰ فروند هواپیمای جنگنده سبک و همه منظوره اف-۱۶ و ۱۵۰ فروند جنگنده رهگیر اف-۱۴ است.

از آنجا که ایران پیشتر ۸۰ فروند اف-۱۴ و ۱۶۰ فروند اف-۱۶ را سفارش داده بود، به همین دلیل نیازمند خرید ۷۰ فروند اف-۱۴ و ۱۴۰ فروند اف-۱۶ بیشتر بود.

پیشتر پادشاه ایران، محمدرضا شاه پهلوی در سال ۱۳۵۴ نخستین بار از تمایلش برای خرید ۳۰۰ فروند از این جنگنده‌ها در راستای افزایش توان تهاجمی نیروهای مسلح ایران به عنوان یک عامل بازدارنده در برابر عراق و نیروی زمینی به‌مراتب قدرتمندتر آن کشور سخن گفته بود.

سرانجام پس از ماه‌ها تحقیقات و مذاکره بر سر قیمت نهایی جنگنده‌ها، قرارداد خرید آنها در سال ۱۳۵۶ منعقد و هزینه های لازم جهت ساخت ۵۵ فروند نخست آنها نیز پرداخت شد.

بر اساس یک قرارداد منعقد شده بین وزارت جنگ ایران و دولت ایالات متحده آمریکا، ۱۶۰ فروند جنگنده همه منظوره اف-۱۶آ (تک کابین) و بی (آموزشی رزمی) به شرکت جنرال داینامیکز (General Dynamics) با ارزش حدود ۳.۵ میلیارد دلار در دی ماه ۱۳۵۶ سفارش داده شده بود. بر اساس این قرارداد، ایران حق گزینش ۱۴۰ فروند اف-۱۶ دیگر را نیز داشت.

در سال ۱۳۵۶، نیروی هوایی شاهنشاهی در مجموع ۴۱۴ فروند هواپیمای جنگنده در اختیار داشت که شامل ۱۶۳ فروند جنگنده سبک و پشتیبانی نزدیک هوایی اف-۵ئی و اِف، ۲۷ فروند جنگنده بمب‌افکن همه منظوره اف-۴دی فانتوم ۲ (F-4D Phantom II) و ۱۶۸ فروند نمونه پیشرفته‌تر آن یعنی اف-۴ئی (F-4E) بود. علاوه بر این جنگنده‌های نسل ۳، نیروی هوایی شاهنشاهی ۵۶ فروند از ۸۰ فروند جنگنده رهگیر پیشرفته اف-۱۴آ تامکت سفارش داده خود را دریافت کرده بود.

براساس برنامه‌های فرماندهان نیروی هوایی شاهنشاهی، بازنشستگی کلیه جنگنده بمب‌افکن‌های همه منظوره اف-۴دی و ئی تا سال ۱۳۷۱ و یک سوم اف-۵ئی و اف برنامه ریزی شده بود و بنا بود این جنگنده‌ها پس از بازنشستگی به متحدین ایالات متحده فروخته شوند. در مقابل قرار بود تا آن تاریخ تعداد ۲۴۶ فروند اف-۱۶ و ۲۱۵ فروند اف-۱۸آ (F-18A) در کنار ۶۱ فروند جنگنده رهگیر تامکت در خدمت نیروی هوایی شاهنشاهی باشد.

اف-۱۶ها قرار بود چگونه به کار گرفته شوند؟

در اسفند ۱۳۵۶، برنامه ایران برای خرید جنگنده بمب افکن‌های اف/آ-۱۸آ هورنِت (F/A-18A Hornet) از آمریکا منتفی شد؛ جنگنده‌هایی که بنا بود تا سال ۱۳۷۱ خورشیدی جایگزین اف-۴ فانتوم ۲های ایران شوند.

متعاقبا به جای خرید هورنِت، ایران در دی ۱۳۵۶ به‌طور رسمی درخواست خرید ۷۰ فروند اف-۱۴آ تامکت بیشتر را به دولت آمریکا ارائه داد؛ درخواستی که مورد موافقت واقع شد اما هرگز به مرحله انعقاد قرارداد نرسید.