قره‌باغ کجاست؟/ در منازعه آذربایجان و ارمنستان حق با کیست؟!
اختلاف کهنه ارمنستان و جمهوری آذربایجان در منطقه مورد مناقشه قره‌باغ، در حالی آتشبار سهمگینی را بر سر غیرنظامیان منطقه آوار کرد که هر یک از طرفین دیگری را آغازگر درگیری می‌دانند.
به گزارش دیده بان ایران؛ اختلاف کهنه ارمنستان و جمهوری آذربایجان در منطقه مورد مناقشه قره‌باغ، در حالی آتشبار سهمگینی را بر سر غیرنظامیان منطقه آوار کرد که هر یک از طرفین دیگری را آغازگر درگیری می‌دانند.
گرچه آمار دقیقی از تلفات درگیریهای صبح دیروز دو کشور فاش نشده اما وزیر دفاع ارمنستان از کشته شدن شماری از غیرنظامیان در حمله ارتش جمهوری آذربایجان خبر داده است. همچنین وزارت دفاع این کشور نیز با انتشار ویدئویی، از انهدام یکی از تانک‌های ارتش جمهوری آذربایجان در منطقه قره‌باغ خبر داده است. براساس بیانیه این وزارتخانه، نظامیان ارمنستان در پاسخ به حملات نیروهای کشور مقابل به مناطق غیرنظامی، سه تانک، دو بالگرد و سه پهپاد را سرنگون کرده است. ارمنستان اعلام کرد: «پاسخ ما مناسب بوده و سران ارتش جمهوری آذربایجان باید مسئولیت کامل این شرایط را برعهده بگیرند.»
در همین حال «نیکول پاشینیان»، نخست وزیر ارمنستان نیز در توئیتی نوشت: «ما برای حفاظت از سرزمین مادری‌مان با تمام قدرت پشتیبان ارتش خواهیم بود.» در برابر این ادعای ایروان، باکو اتهامات وارد شده را تکذیب کرد و اقدامات ارتش را در برابر تجاوز نیروهای دشمن دانست. «حکمت حاجی اف»، مشاور ارشد رئیس جمهوری آذربایجان گفت: «حمله ارمنستان عمدی و هدفمند است.» وزیر دفاع این کشور نیز اعلام کرد:«ارمنستان مواضع غیرنظامیان را زیر آتش گرفته است و واکنش باکو تلافی‌جویانه بود.» این اتهام‌زنی‌های دوجانبه در حالی همزمان با آتش‌باران قره‌باغ ادامه دارد که سازمان پیمان امنیت جمعی با انتقاد از ارمنستان برای نقض تعهدات خود در منطقه قره‌باغ اعلام کرد:«در حال حاضر این سازمان هیچ درخواستی از سوی ارمنستان دریافت نکرده است، ما همواره از توافقات صلح حمایت می‌کنیم.»
دعوای 3 دهه‌ای قره باغ
جمهوری‌های آذربایجان و ارمنستان از 3 دهه پیش و به محض اعلام استقلال در حال نبرد با یکدیگر هستند. بعد از تشکیل دو جمهوری آذربایجان و ارمنستان، منطقه قره‌باغ کوهستانی در خاک جمهوری آذربایجان که اکثریت جمعیت آن قومیت ارمنی دارند از جمهوری آذربایجان اعلام استقلال کرد. جمهوری ارمنستان به عنوان تنها کشور خارجی استقلال این منطقه را پذیرفت و در مقابل تلاش آذربایجان برای بازپس‌گیری کنترل منطقه قره‌باغ نیروهای نظامی خود را برای دفاع از دولت خودخوانده قره‌باغ کوهستانی به خاک آذربایجان گسیل داشت.
در پی جنگ 3 ساله میان دو طرف، جمهوری ارمنستان توانست بخش‌هایی از خاک جمهوری آذربایجان در اطراف جمهوری خودخوانده ناگورنو قره‌باغ را تحت اشغال خود درآورد تا یک کریدور سرزمینی میان جمهوری آذربایجان و جمهوری خودخوانده قره‌باغ ایجاد شود. سال 1994 بعد از 3 سال جنگ خونین میان دو جمهوری تازه استقلال یافته از اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی سابق، توافقنامه آتش‌بس میان دو کشور امضا شد. اما آتش درگیری‌ها میان دو طرف هرگز فروکش نکرد و هر از گاهی مجددا نبرد میان دو جمهوری مسلمان‌نشین و مسیحی‌نشین قفقاز جنوبی از سرگرفته می‌شود. آخرین درگیری میان دو جمهوری 3 ماه پیش آغاز شد که با کشته شدن دست‌کم 16 نظامی و یک غیرنظامی از دو طرف بعد از چند روز خاتمه یافت.
رجزخوانی‌های حماسی رهبران سیاسی
رهبران جمهوری ارمنستان و آذربایجان با پیام‌های پرشور میهن‌پرستانه به استقبال درگیری‌ها در قره‌باغ کوهستانی رفتند. نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان با ارسال پیامی در شبکه اجتماعی فیس‌بوک نوشت:«برای دفاع از میهن مقدس‌مان آماده شوید؛ دولت تصمیم گرفته است که حکومت نظامی و آماده‌باش کامل اعلام کند.» پاشینیان در حساب کاربری توییتر خود نیز نوشت:«ما محکم در کنار ارتش‌مان می‌ایستیم تا از میهن‌مان در مقابل تجاوز آذربایجان دفاع کنیم.» الهام علی‌اف، رییس‌جمهور آذربایجان که در پی آغاز درگیری‌ها با ارمنستان شبکه‌های اجتماعی را در کشورش کاملا قطع کرده است، روی صفحه تلویزیون دولتی این کشور ظاهر شد و با نقل جمله مشهور استالین گفت:«دشمن شکست خواهد خورد، ما پیروزیم چراکه هدف ما دادخواهانه است. ارتش ما در سرزمین‌های خودش می‌جنگد.» به گزارش الجزیزه حکمت حاجیف، دستیار الهام علی‌اف رییس‌جمهور آذربایجان تاکید کرده که هدف غایی آذربایجان در درگیریهای اخیر«آزادسازی تمامی مناطق اشغالی از جمله قره‌باغ کوهستانی از اشغال نیروهای ارمنستان» است.
درخواست جامعه جهانی برای آتش‌بس
فرانسه، آلمان، روسیه، ایالات متحده امریکا و اتحادیه اروپا خواستار پایان فوری درگیری‌ها میان جمهوری‌های آذربایجان و ارمنستان شدهاند. شارل میشل، رییس شورای اروپا خواستار «بازگشت بلاقید و شرط دو طرف به مذاکرات» و «توقف فوری درگیری‌ها» میان جمهوری آذربایجان شده است. هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان هم خواهان پایان دادن فوری به درگیری‌ها به ویژه «قطع حملات توپخانه‌ای به روستاها و مناطق مسکونی» از سوی دو طرف شده است. اگنس بون در موهل، سخنگوی وزارت خارجه فرانسه هم با صدور بیانیه‌ای تاکید کرده که «درگیری‌ها باعث نگرانی شدید» این کشور شده است. فرانسه رییس گروه مینسک است که مسوولیت میانجی‌گری میان ارمنستان و آذربایجان را برعهده گرفته است. پاپ فرانسیس، رهبر دینی کاتولیک‌ها نیز در پیامی خواستار توقف درگیری‌ها میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان شده است. سرگی لاوروف، وزیر خارجه روسیه نیز در تماس‌های جداگانه تلفنی با وزیران امور خارجه ترکیه، جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان خواستار توقف فوری درگیری‌ها و از سرگیری گفتوگوها میان ایروان و باکو شد.
سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران هم با صدور بیانیه‌ای از درگیری‌ها میان دو همسایه شمالی خود اظهار نگرانی کرده است. سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه در ارتباط با درگیریهای نظامی به وقوع پیوسته بین جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان اظهار کرد: جمهوری اسلامی ایران از نزدیک و با نگرانی، درگیریهای نظامی میان جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان را دنبال می‌کند و ضمن دعوت طرفین به خویشتنداری خواستار توقف فوری درگیری‌ها و آغاز گفت‌وگو میان دو کشور است. سخنگوی وزارت امور خارجه همچنین آمادگی کشورمان برای استفاده از همه ظرفیت‌های خود به منظور برقراری آتش بس و آغاز گفتوگوها میان طرفین را اعلام کرد.
واکنش ظریف به تشدید درگیری‌ها در قره باغ
وزیر امور خارجه کشورمان با انتشار توئیتی در خصوص افزایش تنش ها در قره باغ گفت که خواستار پایان فوری خصومت‌ها و آغاز گفتگو برای حل اختلافات هستیم. ظریف در توئیترش نوشت: ایران به دقت خشونت نگران کننده در ناگورنو-قره‌باغ را زیر نظر دارد.خواستار پایان فوری خصومت‌ها و آغاز گفتگو برای حل اختلافات هستیم. همسایگان ما اولویت ما هستند و آماده ارائه مساعی جمیله به منظور فراهم ساختن گفتگوها هستیم. منطقه ما هم اکنون نیازمند صلح است.
آتش‌بیاری ترکیه در معرکه قره باغ
همزمان با تحولات در مرزهای ارمنستان و آذربایجان رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه در سخنانی به شدت به ارمنستان حمله کرده و این کشور را «بزرگترین تهدید برای صلح منطقه» عنوان کرده است. رییس‌جمهور ترکیه از استاندارد دوگانه جامعه جهانی در قبال بحران قره‌باغ انتقاد کرده و از اینکه دیگر کشورها ارمنستان را مستقیما محکوم نمی‌کنند، اظهار نارضایتی کرده است. در برابر سیل درخواست‌ها و هشدارهای جامعه بین‌المللی برای توقف درگیری میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان دولت ترکیه مستقیما حمایت خود را از جمهوری آذربایجان اعلام کرده و ارمنستان را به شکستن آتش‌بس و حمله به جمهوری آذربایجان متهم کرده است. ابراهیم کالین، سخنگوی رییس‌جمهور ترکیه با انتشار پیامی در حساب کاربری توییتر خود نوشته است: «ارمنستان آتش‌بس را با حمله به مناطق غیرنظامی زیر پا گذاشته است. ترکیه همبستگی کامل خود را با آذربایجان اعلام می‌کند و از حق این کشور برای دفاع از خود کاملا حمایت می‌کند.»
آریک هاروتیونیان، رهبر منطقه ناگورنو -قره‌باغ گفته است: «ما اطلاعاتی داریم که نشان می‌دهد، مزدوران ترکیه‌ای و کشورهای دیگر به صورت هوابرد از خاک جمهوری آذربایجان اعزام شدهاند.» او همچنین مدعی شد: «ارتش ترکیه در پوشش برگزاری رزمایش نظامی همین الان هم در خاک جمهوری آذربایجان مستقر است.»
سکوت معنادار کاخ سفید
کاخ سفید و وزارت خارجه آمریکا، فعلا ترجیح داده اند در خصوص تشدید مناقشه در قره باغ سخنی به میان نیاورند! تحلیلگران مسائل بین الملل معتقدند که ایجاد یک جنگ مستمر در آسیای مرکزی، از جمله راهبردها و سیاست‌های کلان مورد حمایت هر دو حزب دموکرات و جمهوریخواه محسوب می شود. نکته قابل تامل اینکه در روز جمعه، یعنی دو روز قبل از ورود آذربایجان و ارمنستان به وضعیت جنگی، سفارتخانه‌های آمریکا در باکو و ایروان، در بیانیه‌ای از تمامی شهروندان آمریکایی خواستند تا به منطقه مورد اختلاف وارد نشوند، گویا از وقوع درگیری‌ها خبر داشتند. این سؤال مطرح است که دولت آمریکا چگونه از بروز دوباره درگیری‌ها در این منطقه با خبر بوده است؟
بدون شک ترامپ و پمپئو هرگز قصد ندارند به این سوال کلیدی پاسخ دهند زیرا پاسخ‌دهی واقعی به این سوال، نقش ایالات متحده آمریکا در شعله ور شدن دوباره نبرد در قره باغ را آشکار خواهد ساخت.
وزارت خارجه ترکیه نیز در بیانیه‌ای بار دیگر حمایت خود را از جمهوری آذربایجان اعلام کرد و گفت که ترکیه کمک‌ها و حمایت‌های لازم را در اختیار آذربایجان قرار خواهد داد.ورود ترکیه به این عرصه ( عرصه نبرد با ارمنستان در قره باغ) می تواند منجر به پیچیده و فراگیر تر شدن بحران در این منطقه شود. درا ین صورت، واسطه گری کشورهای منطقه برای حل بحران، حتی به صورت موقت بی اثر خواهد بود. منازعه در قره باغ در فوریه 1988 آغاز شد، زمانی که منطقه خودمختار قره باغ کوهستانی اعلام جدا شدن از جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان را مطرح کرد.
در جریان درگیری مسلحانه در سال‌های 1994- 1992، آذربایجان کنترل خود را بر قره باغ و هفت منطقه مجاور از دست داد. از سال 1992، مذاکرات در مورد حل و فصل مسالمت آمیز منازعات در چارچوب گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا، به ریاست مشترک روسیه، ایالات متحده و فرانسه در جریان بوده است، اما به نظر می رسد واشنگتن و برخی کشورهای اروپایی، تمایلی در خصوص حل و فصل این بحران و ایجاد صلح دائمی میان باکو و ایروان ندارند.
در همین حال یک پژوهشگر حوزه آسیای مرکزی و قفقاز با بیان این که درگیری و مناقشه قره‌باغ از جنگ فراگیر تبدیل به جنگ‌های چند روزه شده است، اشاره کرد که ایران تنها همسایه قفقاز است که ظرفیت‌هایی برای میانجی‌گری دارد، اما تاکنون ارمنستان و آذربایجان حاضر به این مسئله نشده‌اند. ولی کوزه‌گر کالجی در گفت‌وگو با ایسنا، در خصوص تحولات اخیر میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان اظهار کرد:«درگیری که اخیرا اتفاق افتاد 300 کیلومتر بالاتر از منطقه قره‌باغ بود، در واقع در نزدیکی مرز با گرجستان رخ داد، اما پایه و اساس اختلاف آذربایجان و ارمنستان مناقشه قره‌باغ است. آنچه طی این سال‌ها در مسئله قره‌باغ اتفاق افتاده ترکیبی از جنگ و مذاکره بوده است و برخلاف چیزی که در دهه 90 اتفاق افتاد که جنگی طولانی و چند ساله بود، این سال‌ها جنگ‌ها چند روزه شده و زد و خوردها محدود شدهاند، اما این منطقه هنوز به ثبات لازم نرسیده است.»
کوزه‌گر کالجی در ادامه ابراز کرد که آذربایجان از ترکیب گروه مینسک رضایت ندارد زیرا فرانسه، روسیه و آمریکا که نمایندگان این گروه هستند میزبان بزرگترین جامعه مهاجرین ارمنی هستند و فرانسه پس از روسیه پذیرای بیشترین جمعیت ارامنه با دو میلیون جامعه ارمنی و آمریکا 1.5 میلیون ارمنی را در کشور خود دارند. او ادامه داد که جمهوری آذربایجان خواهان پیوستن ترکیه بوده اما ارمنستان با این مسئله مخالفت داشته و همواره اعلام کرده اگر قرار باشد ترکیه هم وارد این موضوع شود، ایران هم باید حضور داشته باشد. هر دو کشور آذربایجان و ارمنستان پیش از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ جزئی از آن بودند.
چهار دهه است که مناقشه بر سر مالکیت منطقه قره‌باغ موجب تنش در این منطقه شده است، از لحاظ حقوق بین‌الملل این منطقه بخشی از جمهوری آذربایجان است، اما تحت کنترل اقوام ارمنی قرار دارد. در سال ۲۰۱۶ درگیری نظامی در این منطقه به مدت چهار روز به طول انجامید. سازمان امنیت و همکاری اروپا سال‌هاست تلاش دارد تا از طریق دیپلماتیک به راه حلی برای این مسئله از طریق گفت‌وگو و تفاهم دست یابد و صلح را در این منطقه برقرار کند.
منابع: روزنامه اعتماد، همدلی، جام جم، ایران./برترین ها
