زهرا نژادبهرام: در آینده نزدیک در کنار اتاق خواب، آشپزخانه و. . نام «اتاق کار» هم خواهیم داشت

به گزارش دیده بان ایران؛ تاب‌آوری شهرها در برابر سوانح طبیعی، انسان ساخت و بلایایی همچون ویروس کرونا، عاملی مهم است که توجه هر چه بیشتر به برنامه‌ریزی شهری و به‌طور اخص حوزه شهرسازی و معماری را ضروری می‌کند. آمارها نشان می‌دهد طی دو ماه اخیر، شهروندان تهرانی و کل کشور به علت رعایت فاصله اجتماعی و قرنطینه خانگی، زندگی متفاوتی را تجربه کرده‌اند و خشونت خانوادگی، نسبت به بازه‌های مشابه آن در دوره‌های گذشته ۵۰درصد افزایش را نشان می‌دهد که یکی از منشاهای آن به الگوی سکونت تحمیل شده به پایتخت از جمله بهره‌برداری حداکثری از فضا برای افزایش زیربنای خالص  کوچک‌سازی یا حذف فضاهای تراس و بالکن و عدم الزام مالک به ساخت آن، حرکت به سمت کوچک‌سازی واحدهای مسکونی و عدم سخت‌گیری در حذف یا محدودسازی فضای نورگیر برمی‌گردد. به عبارت دیگر؛ الگوی سکونت در شهر تهران با توجه به تبدیل مسکن به کالای سرمایه‌ای، عامل کیفیت در طراحی را مورد توجه قرار نمی‌دهد.

بر همین مبنا در فرآیند بازنگری طرح تفصیلی کلانشهر تهران و مباحث مقررات ملی ساختمان، ضروری است وزارت راه و شهرسازی و شهرداری تهران، ضوابط تشویقی برای ایجاد بام سبز، الزام سازنده‌ها به ایجاد تراس و بالکن با هدف چرخش هوای طبیعی، تشویق به تقویت فضای نورگیر و تعریف فضای امن برای بازی کودک پیش‌بینی کنند. مرور رابطه شهرسازی، زیرساخت‌های شهری و اپیدمی‌های گسترده پیشین حاکی از وقوع تغییرات بنیادین در دوران پسااپیدمی است. به عنوان مثال همه‌گیری وبا در قرن نوزدهم باعث شد تا آبرسانی به شکل لوله‌کشی ایجاد شود، زیبایی‌شناختی نوین مدرنیته تا حدودی نتیجه بیماری سل بود.  با توجه به شیوع افسارگسیخته بیماری کرونا در کلانشهر نیویورک این فرضیه شکل گرفت که زندگی در سکونتگاه‌های حاشیه شهرها مطلوب‌تر از زندگی در مناطق متراکم شهری است. این در حالی است که تجربه سایر کلانشهرهای جهان نشان می‌دهد، لزوما تراکم بالا در خصوص گسترش تهدیداتی نظیر کووید- 19 یک عیب به شمار نمی‌آید. به عنوان مثال، هنگ‌کنگ و سنگاپور از متراکم‌ترین شهرهای جهان، واکنش مناسب‌تری نسبت به مناطق روستایی‌نشین لومباردی وونتو ایتالیا از خود نشان دادند. لذا سیستم مدیریت شهری و الزاماتی که نهادهای حاکمیتی به کارمی‌گیرند در این خصوص مهم است.
ساختارمند کردن نهادها با حداقل مداخلات بروکراتیک، تقویت هماهنگی میان نهادهای دولتی و غیردولتی محلی با مدیریت شهری و آموزش موثر، تاب‌آوری محلات را ارتقا می‌دهد و این مهم قادر است بستر تازه‌ای از مقابله با این نوع بحران‌ها را در شهرها فراهم کند. کلانشهری مانند تهران نیازمند آن است که ساختار شهری از تک مرکزیت یا مرکزیت قوی به سمت ساختار چند مرکزیت تغییر کند. همچنین مدیریت شهری با ایجاد محله‌های خودکفا با به رسمیت شناختن نهادهای محلی و از طریق بهره‌گیری از ظرفیت‌های به وجود آمده مانند مساجد، مراکز نیکوکاری، شورایاری‌ها و دفاتر توسعه محلی قادر است در مواقع ضروری با انجام اقدامات آموزشی، فرهنگ‌سازی، ترویج و عملیاتی کردن پروتکل‌های تهیه شده گامی موثر در شکستن زنجیره بیماری ایفا کند. زمان کنونی بهترین زمان برای اندیشیدن به الزامات یک شهر تاب‌آور است. شیوع ویروس کرونا نشان می‌دهد به‌‌رغم دارا بودن مراکز درمانی بزرگ مقیاس باید به ایجاد واحدهای خدماتی خرد مقیاس و محله‌ای مانند بیمارستان‌ها و مدارس در بافت شهری اندیشیده شود. همچنین با تقویت محله محوری، ایجاد و تعریض خطوط دوچرخه، بازطراحی محورهای پیاده‌رو، تقویت گستره‌های باز و مناسب در مراکز شهری و طراحی محورهای چندکارکردی گام‌هایی در مسیر افزایش تاب‌آوری شهرها در مواقع بحران‌های طبیعی و انسان ساخت برداشت.  امروزه با شیوع ویروس کرونا ضرورت حرکت جدی به سمت شهرهای هوشمند بیش از پیش احساس می‌شود. در بعضی از کشورها مانند چین از ظرفیت روبات‌ها، هواپیماهای بدون سرنشین برای کاهش ریسک ابتلا و جمع‌آوری اطلاعات در این زمینه استفاده می‌شود، متاسفانه به‌رغم اقدامات صورت گرفته توسط دولت و مدیریت شهری پایتخت در بحث الکترونیکی کردن فرآیندها، خلأها و کمبودهای جدی احساس می‌شود و مفهوم هوشمندی به معنای واقعی از مرحله سخن و نظر فراتر نرفته است. به عنوان مصداق در طول دو ماه اخیر؛ تعطیلی کمیته‌های نما و مناسب‌سازی در سطح مناطق ۲۲گانه و انباشت پرونده‌ها، عدم ارایه خدمات مطلوب در حوزه شهرسازی و معماری قابل مشاهده است و با توجه به اینکه زمان مشخصی برای پایان بحران حاضر متصور نیست، وجود بسترهای هوشمند دورکاری می‌توانست به مدیریت بهینه مراجعات و عدم تاخیر در ارایه خدمات کمک شایانی کند. بنابراین دور از انتظار نیست در آینده نزدیک، به تدریج آموزش دورکاری با هدف کاهش سفرهای غیرضروری، تغییرات اساسی در طراحی معماری داخلی ایجاد و در میان واژه‌های آشنای حوزه طراحی داخلی مانند اتاق خواب، آشپزخانه، حمام، توالت، انبار و غیره نام «اتاق کار» نیز بیشتر به گوش‌مان آشنا شود.

لازم به ذکر است که در برهه کنونی خسران بزرگ از آن جهت واقعی است که از این بحران‌ها و آزمون‌ها، رهاوردی کسب نشود و کماکان به توسعه شکننده و ناپایدار و ورای ظرفیت‌های بستر زیستی ادامه دهند. شهرها در معرض آزمونی دشوار قرار دارند و بحران کنونی فرصتی خواهد بود برای معماران و طراحان شهری تا نه تنها در نبرد با کرونا وارد میدان شوند، بلکه بر اساس اصول معماری و شهرسازی اصیل ایرانی در جهت نجات بشر و تامین بهداشت و سلامت گامی موثر بردارند. فصل تازه‌ای برای مدیریت شهری و سایر دست‌اندرکاران حوزه معماری و شهرسازی آغاز شده است تا بتوان زیرساخت‌های شهری زیست‌پذیر بعد از شکست کرونا فراهم کرد. ویروس کرونا از دی ماه ۹۸ با شروع از شهر ووهان چین به کل جهان تسری یافت. با توجه به ‌شدت شیوع و همه‌گیری، به تدریج اعمال مقررات قرنطینه سخت از جمله محدودیت‌های تردد، بسته شدن اماکن تجاری، ادارات، کارخانه‌ها و... اعمال شد. از آن موعد پژوهشگران کماکان در جست‌وجوی علت و منشا این ویروس بوده و این مساله که انتشار این ویروس به تهدیدی جهانی مبدل، منجر به چالشی عمیق در جهان شده است. طبق گفته دانشمندان یکی از مسائل مهم در مورد ویروس‌های نوپدید، تغییر سبک زندگی انسان‌هاست، زیرا ساکنان کره زمین هر روز بیشتر از گذشته، با دخالت در طبیعت اکوسیستم‌ها را به خاطر منافع دستکاری کرده و سطح تماس خود را با آنها افزایش داده‌اند. در این میان ویروس‌های ناشناخته نیز موفق شده‌اند میزبان‌های جدیدی را برای خود پیدا کنند. بنابراین احتمال شیوع ویروس‌های مشابه جدید و همه‌گیری آن در آینده این کره خاکی دور از ذهن نیست. با توجه به بحران پیش آمده و احتمال استمرار آن در آینده، ضرورت بازنگری و تبیین جدید اولویت‌ها، طرح‌های توسعه شهری و موضوعات شهرسازی بیش از پیش احساس می‌شود و نحوه تاثیر معنادار این ویروس بر آینده شهرسازی ایران و از جمله کلانشهر تهران از پرسش‌های اساسی است. 
لذا تاب‌آور ساختن شهرها و بازنگری بر روش‌های گذشته و اتخاذ تصمیم برای توسعه مشارکت نهادهای موجود در شهرها به ویژه شهر تهران به همراه ایجاد الگوهای جدید در ساخت شهر‌ها و فضاهای عمومی و توسعه فضاهای درون خانگی با رویکرد فضای غیر مسقف تصویری است که باید دوباره تجربه شود/ روزنامه اعتماد