مرتضی افقه اقتصاد دان: دولت با افزایش مالیات‌ها نمی‌تواند کسری بودجه وچالش های اقتصادی را حل کند/ سال آینده با شرایط سخت اقتصادی روبرو شده ایم
مرتضی افقه اقتصاد دان: دولت گمان می‌کند با افزایش مالیات‌ها می‌تواند مشکلات را حل کند. به همین دلیل میزان دریافت مالیات را در بودجه سال آینده افزایش داده است. با این وجود دولت این نکته را فراموش کرده که بودجه دولت تنها یک‌چهارم تولید ملی را تشکیل می‌دهد. این سخن به معنای این است که اگر دولت موفق شود50 درصد مالیاتی که در بودجه مشخص کرده را اخذ کند نیز تنها مشکل خود را حل کرده است. در چنین شرایطی اجزای دیگر تولید ملی محقق نمی‌شود و به همین دلیل برای مدیریت اقتصاد کشور چالش ایجاد می‌کنند. دولت با مالیات نمی‌تواند چالش‌های اقتصادی را پوشش بدهد.
به گزارش سایت دیده بان ایران؛ با توجه به بن‌بست در مذاکرات احیای برجام و بودجه‌ای که دولت برای سال آینده تدوین کرده چه چشم‌اندازی پیش روی اقتصاد کشور قرار دارد؟ آیا مردم باید یک سال سخت اقتصادی دیگر را تحمل کنند؟ «آرمان ملی» برای پاسخ به این پرسش‌ها با دکتر مرتضی افقه، اقتصاددان گفت‌وگو کرده است. افقه معتقد است: « انتظار از آقای رئیسی به عنوان رئیس‌جمهور این بود که در شرایطی که کشور با چالش‌هایی مواجه است یک کابینه قوی‌تر در زمینه‌های مختلف و نه تنها در زمینه اقتصادی تشکیل بدهد. نکته قابل توجه این است که برخی از اعضای کلیدی تیم اقتصادی دولت دانش آموخته اقتصاد نیستند. نمونه بارز آن رئیس کل بانک مرکزی سابق یا معاون اول رئیس‌جمهور که فرمانده اقتصادی تیم اقتصادی دولت به شمار می‌رود است که در رشته اقتصاد تحصیل نکرده‌اند.» در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.
با توجه به تأثیرگذاری برجام و تحریم‌ها بر اقتصاد ایران در شرایط کنونی که سرنوشت برجام در ابهام قرار دارد و احیای آن از شانس کمی برخوردار است دولت چگونه می‌تواند وضعیت اقتصاد داخلی را مدیریت کند؟ در چنین شرایطی چه سیاست‌هایی می‌تواند وضعیت اقتصادی مردم را بهبود بدهد؟
اعضای دولت بیشتر از دیگران به داده‌های آماری و واقعیت‌های اقتصادی کشور آگاهی دارند و به همین دلیل به خوبی می‌دانستند که بدون رفع تحریم‌ها نمی‌توانند پاسخگوی نیازهای اقتصادی مردم باشند. دولت رئیسی در مذاکرات هسته‌ای نیز به نتایج خوبی رسیده بود و این احتمال وجود داشت که توافق حاصل شود، اما به نظر می‌رسد مساله جنگ روسیه و اوکراین چشم‌اندازی را پیش روی تیم هسته‌ای ایران قرار داد که گمان کردند می‌توانند با امتیازات بیشتری با کشورهای غربی توافق کنند. در شرایط کنونی نیز دولت همچنان به دنبال احیای برجام است. هرچند طرف مقابل با توجه به اتفاقاتی که در ماه‌های اخیر رخ داده از قدرت چانه‌زنی بیشتری برخوردار شده است. واقعیت این است که اگر برجام احیا نشود مشکلات اقتصادی در ایران تشدید می‌شود و دولت در مدیریت اقتصاد کشور با مشکل مواجه خواهدشد. در چنین شرایطی دولت گمان می‌کند با افزایش مالیات‌ها می‌تواند مشکلات را حل کند. به همین دلیل میزان دریافت مالیات را در بودجه سال آینده افزایش داده است. با این وجود دولت این نکته را فراموش کرده که بودجه دولت تنها یک‌چهارم تولید ملی را تشکیل می‌دهد. این سخن به معنای این است که اگر دولت موفق شود50 درصد مالیاتی که در بودجه مشخص کرده را اخذ کند نیز تنها مشکل خود را حل کرده است. در چنین شرایطی اجزای دیگر تولید ملی محقق نمی‌شود و به همین دلیل برای مدیریت اقتصاد کشور چالش ایجاد می‌کنند. دولت با مالیات نمی‌تواند چالش‌های اقتصادی را پوشش بدهد.
چرا دولت میزان مالیات را افزایش داده است؟
دلیل این موضوع نیز این است که مالیات خود تابعی از تولید ملی به‌شمار می‌رود. به دلیل تحریم‌ها میزان تولید ملی ما در سال‌های اخیر افزایش قابل توجهی نداشته است. به همین دلیل دریافت مالیات نمی‌تواند مشکلات دولت را مرتفع کند و به همین دلیل دولت مجبور می‌شود مانند امسال کسری بودجه خود را به شکل‌های مختلف جبران کند. دولت یا مجبور است استقراض کند یا اوراق قرضه به مردم ارائه کند. این در حالی است که سود اوراق قرضه حدود 20 درصد بیشتر نیست در حالی که تورم45 درصد است. به همین دلیل خرید اوراق قرضه برای مردم زیاد مقرون به صرفه نیست. البته دولت بیشتر این اوراق را به پیمانکاران یا طلبکاران خود می‌فروشد. دولت گفته است مالیاتی که در بودجه سال آینده پیش بینی کرده قرار است از صاحبان ثروت گرفته شود. با این وجود به نظر می‌رسد اگر این میزان مالیات محقق هم شود تمرکز آن روی کسبه کوچک و متوسط و یا کارکنان است. از سوی دیگر دولت حقوق کارمندان را تنها20 درصد افزایش داده است. این در حالی است که هزینه‌های خود را تقریبا براساس تورم افزایش داده است. من فکر می‌کنم اگر روزنه‌هایی که پیش روی احیای برجام وجود دارد نیز از بین برود ما در سال آینده سال سختی را پیش‌رو خواهیم داشت. شاید در این سال فشار بیشتری به زندگی مردم وارد می‌شود که دلیل اصلی آن نیز تحریم‌هاست.
سخت‌تر شدن وضعیت اقتصادی کشور به چه معناست؟ آیا قیمت دلار و تورم افزایش زیادی پیدا خواهد کرد؟
دولت گفته است با کنترل نقدینگی و تورم می‌تواند وضعیت اقتصادی مردم را بهبود ببخشد. این در حالی است که در عمل تاکنون نتوانسته تورم را کنترل کند. دلیل این موضوع این است که ساختارهای دولت تورم‌زا هستند و هزینه‌های زیادی دارد. دولت‌ها در ایران باید به سمت کاهش هزینه‌هایی می‌رفتند که سال‌هاست به گردن دولت هستند. دولت باید این بودجه‌ها را کاهش می‌داد. تا زمانی که درآمدهای نفتی وجود داشت این هزینه‌ها به چشم نمی‌آمد، اما در شرایط کنونی که درآمدهای دولت کاهش پیدا کرده دولت باید هزینه‌های خود را کاهش می‌داد نه اینکه جایگزینی برای درآمدهای نفتی پیدا کند. اینکه دولت به دنبال جایگزینی مالیات به جای فروش نفت است یک رویکرد مثبت و مطلوب است. با این وجود سوال اینجاست که آیا این افزایش مالیات خدمات دولت را به صورت کیفی و کمی بهبود می‌بخشد و یا خیر؟ اینکه بنده عنوان می‌کنم از نظر اقتصادی سال سختی در پیش داریم به معنای این است که سفره مردم کوچک می‌شود. دلیل این موضوع نیز این است که از یک طرف مالیات‌های آنها افزایش پیدا کرده و از سوی دیگر درآمدها25 درصد کمتر از نرخ تورم اعلام شده افزایش پیدا می‌کند. این وضعیت به معنای سخت‌تر شدن شرایط اقتصادی در سال آینده خواهد بود.
به نظر می‌رسد در کنار موضوع بن‌بست در مذاکرات احیای برجام و بودجه سال آینده موضوع ناکارآمدی برخی اعضای تیم اقتصادی دولت نیز مشهود می‌شود. آیا با توجه به چالش‌های پیش روی کشور زمان تغییر در تیم اقتصادی دولت فرانرسیده است؟
انتظار از آقای رئیسی به عنوان رئیس‌جمهور این بود که در شرایطی که کشور با چالش‌هایی مواجه است یک کابینه قوی‌تر در زمینه‌های مختلف و نه تنها در زمینه اقتصادی تشکیل بدهد. نکته قابل توجه این است که برخی از اعضای کلیدی تیم اقتصادی دولت دانش آموخته اقتصاد نیستند. نمونه بارز آن رئیس کل بانک مرکزی سابق یا معاون اول رئیس‌جمهور که فرمانده اقتصادی تیم اقتصادی دولت به شمار می‌رود است که در رشته اقتصاد تحصیل نکرده‌اند. محسن رضایی و وزیر اقتصاد نیز دانش اقتصادی که دارند در حد کتاب‌ها بوده و تجربه‌ای در زمینه مدیریت اقتصادی در سطح کلان نداشته‌اند. به همین دلیل باید عنوان کرد رئیس‌جمهور در شرایطی که باید قوی‌ترین تیم اقتصادی را انتخاب می‌کرد به نظر من چنین انتخابی صورت نگرفته است. دولت در زمینه تغییر وزیر کار و رفاه اجتماعی و یا رئیس کل بانک مرکزی به این نتیجه رسید که باید این افراد تغییر کنند. این در حالی است که این ضرورت‌ها در زمینه‌های دیگر نیز وجود دارد ودولت باید هرچه زودتر در بخش‌های کلیدی اقتصاد کشور تغییر ایجاد کند. نکته جالب این است که نمایندگان مجلس که برای رأی اعتماد به وزرای دولت عجله داشتند، امروز صحبت از استیضاح وزرای مختلف می‌کنند و هر روز اخباری مبنی بر احتمال استیضاح یکی از وزرا به گوش می‌رسد.
در چنین شرایطی به چه میزان می‌توان نسبت به بهبود وضعیت اقتصادی کشور امیدوار بود و دولت باید چه تغییراتی در تصمیم‌گیری‌های خود ایجاد کند که شرایط اقتصادی کشور با تغییر مثبت مواجه شود؟
باید نشانه‌هایی مبنی بر تغییر و تحول در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی مشاهده شود که من این نشانه‌ها را نمی‌بینم. این احتمال وجود دارد که برخی مدیران با ساختارهای اداری و اجرایی آشنایی ندارند و به همین دلیل عنوان می‌کنند در شرایط تحریم نیز می‌توان وضعیت اقتصادی مردم و به خصوص اقشار کم درآمد را تغییر داد. اگر مسئولان در میان‌مدت و بلندمدت برخی اصلاحات ساختاری و مدیریتی را بپذیرند این احتمال وجود دارد که شرایط اقتصادی کشور تغییر کند. این وضعیت درباره سیستم اداری و مدیریتی کشور نیز وجود دارد و ما نشانه‌هایی از تغییر را مشاهده نمی‌کنیم. در چنین شرایطی در کوتاه مدت اگر تحریم‌ها لغو نشود نشانه چندانی از اینکه وضعیت اقتصادی مردم بهتر شود وجود ندارد. مسئولان جامعه باید تلاش کنند در مرحله نخست مشکلات اقتصادی کشور را حل کنند. واقعیت این است که دولت و حاکمیت باید هرچه زودتر چاره‌ای برای لغو و خنثی کردن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران پیدا کنند و برجام را به نتیجه برسانند. احیای برجام می‌تواند حداقل در کوتاه مدت شدت مشکلات اقتصادی را کاهش بدهد. این در حالی است که رویکردها به شکلی نیست که به سمت احیای برجام حرکت کنند. با توجه به این وضعیت نمی‌توان چشم انداز روشنی را نسبت به آینده متصور بود و من فکر می‌کنم اگر برجام در کوتاه مدت به نتیجه نرسد پیامدهای منفی برای کشور به‌همراه خواهد داشت.
