فاطمه قاسمی مشاور کودکان و نوجوانان: اضطراب پس از سانحه (PTSD) در کودکان پس از جنگ افزایش پیدا می کند/درباره احساسات کودکان با آنان صحبت کنید/ وقتی والدین توانایی کنترل احساسات خود را نداشته باشند، ناخواسته این احساسات را به کودک منتقل می‌کنند

دیده بان ایران_ مهشید جعفری: آسیب جنگ برای کودکان چیست؟ چگونه  باید کودکان  را از   اخبار جنگ دور نگاه داریم. 

 فاطمه قاسمی  مشاور کودک و نوجوان در گفت و گو با  سایت دیده‌بان ایران؛ با اشاره به اثرات جنگ بر کودکان گفت: اثرات ناشی از جنگ، اعم از صداهای انفجار، اخبار و تصاویر خشونت‌آمیز، حوزه‌ای بسیار وسیع را در بر می‌گیرد. به گفته او، این تأثیرات نه‌تنها روان کودکان را درگیر می‌کند، بلکه بر جسم، روابط اجتماعی، وضعیت تحصیلی و رشد عاطفی آن‌ها نیز اثرگذار است.

قاسمی گفت:  تمرکز اصلی در این میان، آسیب‌های روانی است که به شکل ترس، اضطراب و احساس ناامنی مزمن بروز پیدا می‌کند.

او ادامه داد: کودکان در شرایط جنگی دچار احساس ناامنی دائمی می‌شوند؛ آن‌ها از مرگ، از دست دادن خانواده و نابودی جهان اطرافشان می‌ترسند. به دلیل اینکه ذهن کودک هنوز قادر به تحلیل و پردازش رویدادهای پیچیده نیست، شدت اضطرابی که تجربه می‌کند به مراتب بیشتر از بزرگسالان است. همین ترس و عدم درک موقعیت، می‌تواند باعث بروز اختلالاتی مانند اضطراب پس از سانحه (PTSD) شود؛ وضعیتی که حتی پس از بازگشت به شرایط عادی، ممکن است با اجتناب از صداها یا موقعیت‌هایی مشابه دوران جنگ، یا کابوس‌های شبانه خود را نشان دهد.

به باور این مشاور کودک، یکی دیگر از اثرات مخرب جنگ بر روان کودکان، احساس ناامیدی و افسردگی است. و می‌گوید: کودکان نیاز دارند جهان اطرافشان قابل پیش‌بینی باشد. وقتی این پیش‌بینی‌پذیری از بین می‌رود، به‌ویژه در رابطه با والدین یا محیط زندگی‌شان، احساس ناامیدی عمیق در آن‌ها شکل می‌گیرد. این بی‌ثباتی محیطی، مستقیماً بر احساس امنیت و آرامش کودک اثر می‌گذارد.

قاسمی همچنین به آسیب‌های ارتباطی ناشی از جنگ اشاره  کرد و گفت: بسیاری از کودکان درگیر در موقعیت‌های جنگی، در برقراری روابط سالم دچار مشکل می‌شوند. این اختلال می‌تواند به‌شکل مشکلات گفتاری، سکوت انتخابی (میوتیسم) یا حتی انزوای کامل بروز کند. کودکانی که علی‌رغم توانایی گفتار، تصمیم به سکوت می‌گیرند، در حقیقت در حال واکنش روانی به ناامنی‌های محیطی‌اند.

جنگ تنها روان کودکان را تخریب نمی‌کند، بلکه بر جسم آن‌ها نیز سایه می‌اندازد

قاسمی توضیح می‌دهد که تغذیه نامناسب، آسیب‌های فیزیکی، اختلال خواب و قرار گرفتن در معرض بیماری‌های محیطی، همگی جزو آسیب‌های جسمانی هستند که جنگ بر کودکان وارد می‌کند. این آسیب‌های جسمی به نوبه خود، تأثیر مستقیمی بر سلامت روان دارند. «وقتی جسم کودک سالم نباشد، روانش هم تاب تحمل شرایط سخت را نخواهد داشت.»

این  مشاور کودک به اثرات اجتماعی و آموزشی جنگ بر کودکان اختصاص دارد اشاره کرد و دیده بان ایران گفت:   بسیاری از کودکان، به‌دلیل بی‌خانمان شدن یا آوارگی، از تحصیل بازمی‌مانند. شرایط نابسامان می‌تواند زمینه‌ساز سوءاستفاده از کودکان شود و آن‌ها را در معرض آسیب‌های ثانویه قرار دهد. این تأثیرات، حتی در صورت اتمام جنگ، تا سال‌ها ادامه‌دار خواهند بود و آثار خود را بر هویت و رشد کودک برجای می‌گذارند.جنگ تنها روان کودکان را تخریب نمی‌کند، بلکه بر جسم آن‌ها نیز سایه می‌اندازد

او راهکار مقابله با این آسیب‌ها را در دو سطح تعریف کرد و گفت: خانواده و جامعه، خانواده مهم‌ترین نقش را در حمایت روانی از کودکان ایفا می‌کند و  والدین ابتدا باید اضطراب خود را مدیریت کنند، زیرا حتی اگر بخواهند این اضطراب را به کودکان منتقل نکنند، چنین چیزی ممکن نیست. «وقتی والدین توانایی کنترل احساسات خود را نداشته باشند، ناخواسته این احساسات را به کودک منتقل می‌کنند.»

درباره احساسات کودکان با آنان صحبت کنید

در ادامه، او بر لزوم حمایت عاطفی دائمی از کودکان تأکید کرد و گفت: صحبت درباره احساسات، گوش دادن فعال و پذیرفتن تکرارهای ذهنی کودک، از جمله اقداماتی است که به کاهش اضطراب کمک می‌کند. «بچه‌ها ممکن است بارها درباره صداها یا صحنه‌هایی که دیده‌اند صحبت کنند. قطع کردن یا نادیده گرفتن این صحبت‌ها، آسیب‌زاست. باید به حرف‌هایشان گوش داد، حتی اگر بارها تکرار شود.»

به گفته قاسمی، ایجاد حس امنیت از مهم‌ترین نیازهای کودکان در شرایط جنگی است. اگرچه شرایط بیرونی ممکن است نرمال نباشد، اما خانواده می‌تواند با حفظ روتین‌های ساده مانند خواب منظم، وعده‌های غذایی به‌موقع و بازی کردن، تا حدی این حس را در کودک بازسازی کند. او تأکید می‌کند که بازی، نقش حیاتی در بازسازی روان کودک دارد و نباید از آن غافل شد. بازی به کودکان کمک می‌کند تا هیجانات خود را تخلیه و ذهنشان را آرام کنند.

این مشاور کودک گفت:  از والدین می‌خواهم که از پخش اخبار و تصاویر جنگی در حضور کودکان، به‌شدت پرهیز کنند. «کودکان حتی اگر ظاهراً در حال بازی باشند، کاملاً متوجه تصاویر و صداهای محیط هستند. آن‌ها مفاهیم را درک نمی‌کنند، اما پیام تهدید را دریافت می‌کنند و این، پایه‌ای برای ترس‌های عمیق و مزمن می‌شود.»  کودکان هیچ ضرورتی برای دنبال‌کردن اخبار ندارند، زیرا برخلاف بزرگ‌ترها، قدرت تحلیل یا تصمیم‌گیری درباره وقایع ندارند.

قاسمی همچنین خواستار ایجاد پایگاه‌های حمایتی و فضاهای امن برای بازی و آموزش کودکان از سوی نهادهای اجتماعی و دولت‌هاست، اما در عین حال تأکید می‌کند که تا زمانی که خانواده‌ها نقش خود را در مراقبت عاطفی و روانی به‌درستی ایفا نکنند، هیچ مداخله بیرونی‌ای کافی نخواهد بود. او جمله‌اش را با تأکید به پایان می‌برد: «کودکان در جنگ، بی‌دفاع‌ترین قربانیان‌اند. اگر زخم‌های روانی‌شان درمان نشود، سال‌ها بعد با انسان‌هایی مواجه خواهیم شد که امنیت درونی خود را هرگز بازنیافته‌اند.»