فاطمه قاسم‌زاده، روانشناس کودک: پدر و مادر خوب بودن نیاز به آموزش دارد/ در مدارس بدون مشاور، کودکان آسیب‌پذیرتر می‌شوند/ خانواده، مدرسه و مشاور؛ سه ضلع مثلث سلامت روان کودک
در سال‌های اخیر، جامعه با موجی از تغییرات فرهنگی، اقتصادی و خانوادگی روبه‌رو بوده است؛ تغییراتی که بیش از همه، کودکان را در معرض آسیب‌های رفتاری و روانی قرار داده است. بروز تنش‌های خانوادگی، ناپایداری اقتصادی، و کاهش ارتباط عاطفی در خانواده‌ها، مجموعه‌ای از شرایط را ایجاد کرده که بر رشد شخصیتی و احساس امنیت کودکان تأثیر مستقیم می‌گذارد. فاطمه قاسم زاده روانشناس کودک در گفت و گو با دیده‌بان ایران؛ ضمن بیان اینکه کودکان در سنین مختلف، اگر در خانواده با مشکلاتی روبه‌رو شوند، حتماً تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند گفت: حتی زمانی که این مشکلات به‌صورت مستقیم متوجه کودکان نباشد، چون شامل پدر، مادر یا سایر اعضای خانواده می‌شود، آرامش طبیعی محیط خانواده از بین می‌رود. در چنین شرایطی، کودکان به‌ویژه در سنین پایین‌تر، کمتر می‌توانند دلایل و عوامل بروز مشکلات را درک کنند و همین مسئله باعث ناراحتی و تأثیر منفی بر روحیه‌ی آنان می‌شود. وی افزود: این موضوع کاملاً طبیعی است که در صورت بروز تنش یا درگیری در خانواده، کودکان واکنش نشان دهند و آسیب ببینند. بخشی از این اثرات را می‌توان از طریق محیط مدرسه کاهش داد؛ چرا که نقش آموزش و پرورش صرفاً ارائه‌ی دروس و اعطای مدرک نیست، بلکه بخش مهمی از تربیت، آموزش رفتار اجتماعی و ارتقای سلامت روان نیز در مدرسه شکل می‌گیرد. این روانشناس با اشاره به نقش مهم مشاوران مدارس تأکید کرد: در بسیاری از موارد، مشکلات روحی و رفتاری کودکان تنها به خانواده محدود نمی‌شود و عوامل اجتماعی نیز در آن نقش دارند. به همین دلیل ضروری است که در مدارس، حضور روانشناس و مشاور جدی گرفته شود تا در صورت بروز مشکل، از تشدید آسیب جلوگیری شود.
دیده بان ایران؛ مهشید جعفری: در سال‌های اخیر، جامعه با موجی از تغییرات فرهنگی، اقتصادی و خانوادگی روبه‌رو بوده است؛ تغییراتی که بیش از همه، کودکان را در معرض آسیب‌های رفتاری و روانی قرار داده است. بروز تنش‌های خانوادگی، ناپایداری اقتصادی، و کاهش ارتباط عاطفی در خانواده‌ها، مجموعه‌ای از شرایط را ایجاد کرده که بر رشد شخصیتی و احساس امنیت کودکان تأثیر مستقیم می‌گذارد.
کارشناسان می‌گویند نبود آموزش‌های کافی برای والدین در زمینه نحوه‌ی برخورد با فرزندان، از مهم‌ترین دلایل بروز مشکلات روانی در کودکان است در حالی که بسیاری از کشورها دوره‌های آموزشی برای والدین در دوران بارداری یا سال‌های نخست رشد کودک برگزار می‌کنند، در ایران چنین آموزش‌هایی تقریباً وجود ندارد والدین، ناخواسته با رفتارهایی نادرست ــ از پرخاشگری تا بی‌توجهی ــ الگوی غلطی برای فرزندان خود می‌سازند.
از سوی دیگر، مدرسه به عنوان دومین محیط اثرگذار در شکل‌گیری شخصیت کودک، اغلب تنها بر آموزش دروس تمرکز دارد و نقش تربیتی و روانی آن کمرنگ شده است؛ در بسیاری از مدارس کشور، جای خالی مشاور و روانشناس هنوز احساس می‌شود کودکانی که از تنش‌های خانوادگی رنج می‌برند، در نبود مشاور، نه‌تنها کمکی دریافت نمی‌کنند بلکه گاه با رفتارهای ناآگاهانه‌ی برخی معلمان، آسیب‌هایشان تشدید می‌شود.
به باور روان‌شناسان، سلامت روان دانش‌آموزان باید جزئی از ساختار آموزش رسمی کشور باشد حضور مشاور در مدارس، ارتباط مؤثر میان خانواده و معلمان، و آموزش‌های مستمر برای والدین، از جمله اقداماتی است که می‌تواند از بسیاری از آسیب‌های آینده جلوگیری کند. این رویکرد، نه صرفاً یک ضرورت آموزشی، بلکه یک سرمایه‌گذاری اجتماعی است؛ زیرا کودکان امروز، شهروندان فردای جامعه‌اند.
به گفته‌ی کارشناسان، حل این مشکل نیازمند نگاه سیستماتیک است؛ یعنی همزمان خانواده، مدرسه و نهادهای اجتماعی باید در تربیت روانی و رفتاری کودکان نقش‌آفرینی کنند. تا زمانی که والدین آموزش نبینند و مدارس فاقد روانشناس بمانند، کودکان همچنان در میان فشارهای خانوادگی و اجتماعی، بی‌دفاع‌ترین قشر جامعه خواهند بود.
آموزش والدین؛ حلقه مفقوده در پیشگیری از آسیب‌های روانی کودکان
فاطمه قاسم زاده روانشناس کودک در گفت و گو با دیده‌بان ایران؛ ضمن بیان اینکه کودکان در سنین مختلف، اگر در خانواده با مشکلاتی روبه‌رو شوند، حتماً تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند گفت: حتی زمانی که این مشکلات به‌صورت مستقیم متوجه کودکان نباشد، چون شامل پدر، مادر یا سایر اعضای خانواده می‌شود، آرامش طبیعی محیط خانواده از بین می‌رود. در چنین شرایطی، کودکان به‌ویژه در سنین پایین‌تر، کمتر می‌توانند دلایل و عوامل بروز مشکلات را درک کنند و همین مسئله باعث ناراحتی و تأثیر منفی بر روحیه‌ی آنان می‌شود.
وی افزود: این موضوع کاملاً طبیعی است که در صورت بروز تنش یا درگیری در خانواده، کودکان واکنش نشان دهند و آسیب ببینند. بخشی از این اثرات را می‌توان از طریق محیط مدرسه کاهش داد؛ چرا که نقش آموزش و پرورش صرفاً ارائه‌ی دروس و اعطای مدرک نیست، بلکه بخش مهمی از تربیت، آموزش رفتار اجتماعی و ارتقای سلامت روان نیز در مدرسه شکل می‌گیرد.
این روانشناس با اشاره به نقش مهم مشاوران مدارس تأکید کرد: در بسیاری از موارد، مشکلات روحی و رفتاری کودکان تنها به خانواده محدود نمی‌شود و عوامل اجتماعی نیز در آن نقش دارند. به همین دلیل ضروری است که در مدارس، حضور روانشناس و مشاور جدی گرفته شود تا در صورت بروز مشکل، از تشدید آسیب جلوگیری شود.
مدارس باید به امکاناتی مانند حضور مشاوران، ارتباط مؤثر با خانواده‌ها و آموزش مناسب معلمان مجهز باشند. رفتار معلمان با دانش‌آموزان می‌تواند در کاهش یا تشدید مشکلات روانی کودکان نقش تعیین‌کننده‌ای داشته باشد. اگر رفتار معلم نادرست باشد، کودکی که در خانه نیز با تنش روبه‌رو است، ممکن است دوچندان آسیب ببیند.
قاسم زاده با بیان اینکه که متأسفانه در بسیاری از مدارس امکانات لازم برای ارائه‌ی خدمات روان‌شناسی و مشاوره وجود ندارد و گفت: مدارس باید به امکاناتی مانند حضور مشاوران، ارتباط مؤثر با خانواده‌ها و آموزش مناسب معلمان مجهز باشند. رفتار معلمان با دانش‌آموزان می‌تواند در کاهش یا تشدید مشکلات روانی کودکان نقش تعیین‌کننده‌ای داشته باشد. اگر رفتار معلم نادرست باشد، کودکی که در خانه نیز با تنش روبه‌رو است، ممکن است دوچندان آسیب ببیند. متأسفانه نمونه‌هایی از این وضعیت را گاه در فضای مجازی می‌بینیم.
او ادامه داد: در کنار خانواده و مدرسه، عامل سومی هم باید مورد توجه قرار گیرد و آن وجود مراکز مشاوره‌ی تخصصی است. دانش‌آموزان باید بتوانند در صورت نیاز به‌راحتی به این مراکز مراجعه کنند. البته یکی از موانع، مسئله‌ی مالی است، زیرا بسیاری از خانواده‌ها توان پرداخت هزینه‌های مشاوره را ندارند یا بیمه‌ها پوشش کافی ارائه نمی‌دهند. با این حال، فراهم کردن چنین امکاناتی می‌تواند نقش مهمی در کاهش آسیب‌های روانی کودکان ایفا کند.
خانواده‌ها باید از رفتار خود دربرابر کودکان آگاه باشند
این روانشناس با تأکید بر نقش والدین در پیشگیری از آسیب‌ها به دیده بان ایران گفت: خانواده‌ها باید آگاه باشند که چگونه رفتارشان می‌تواند بر کودکان تأثیر بگذارد. گاهی خودِ والدین، ناخواسته و ناآگاهانه، باعث ایجاد مشکل در فرزندشان می‌شوند. در سطح جهانی نیز بر آموزش والدین تأکید می‌شود، زیرا بدون آموزش، پدر و مادر نمی‌دانند چگونه باید با فرزندان خود رفتار کنند.
وی یادآور شد: در کشور ما، متأسفانه برنامه‌ی آموزشی مشخصی برای والدین وجود ندارد. نه در دوران مدرسه و نه در مراحل بعدی، دوره‌هایی برای آموزش رفتار صحیح والدین با کودکان برگزار نمی‌شود. در حالی که لازم است آموزش‌هایی برای پدران و مادران در نظر گرفته شود تا بتوانند رفتار درست در مواجهه با مشکلات خانوادگی را بیاموزند و از تأثیرات منفی آن بر فرزندانشان جلوگیری کنند.
او با اشاره به جمله‌ای از یکی از روان‌شناسان معروف گفت: پدر و مادر خوب بودن نیاز به آموزش دارد. اگر والدین آموزش نبینند، طبیعی است که ندانند چگونه باید با کودک خود برخورد کنند و همین ناآگاهی می‌تواند به بروز مشکلات رفتاری و روانی در فرزندان منجر شود.
قاسم زاده در پایان از اهمیت آموزش والدین به‌عنوان نخستین گام برای کاهش مشکلات کودکان یاد کرد و افزود: آموزش والدین باید در نظام آموزشی و سیاست‌گذاری‌های اجتماعی جایگاه ویژه‌ای داشته باشد تا بتوان از آسیب‌های روانی و رفتاری کودکان پیشگیری کرد.
منبع: سایت دیده بان ایران
