رژیم غذایی می‌تواند تا حدی پیری مغز را معکوس کند
با افزایش سن، مغز ما دستخوش تغییراتی می‌شود که آن را بیش از پیش در برابر بیماری‌ها آسیب‌پذیر می‌کند و اکنون یک مطالعه‌ی دقیق تازه، نشان می‌دهد که بخشی از این فرسودگی چگونه ممکن است قابل پیشگیری یا حتی قابل بازگشت باشد.
به گزارش سایت دیده‌بان ایران به نقل از sciencealert، پژوهشگران «مؤسسه لایبنیتس سالمندی – مؤسسه فریتس لیپمان» در آلمان، با استفاده از روش طیف‌سنجی جرمی، توازن پروتئین‌های مغز را در موش‌های جوان و پیر بررسی کردند و متوجه تفاوت‌هایی در فرایندی به نام یوبیکویلاسیون شدند؛ فرایندی که با افزایش سن حیوانات، دستخوش تغییر می‌شود.
یوبیکویلاسیون برچسب‌های شیمیایی را به پروتئین‌ها اضافه می‌کند و به مغز می‌گوید کدام یک از این مولکول‌های پرکار، عمر مفید خود را طی کرده‌اند و باید بازیافت شوند. در مغز موش‌های مسن، این برچسب‌ها روی برخی پروتئین‌ها به‌طور قابل‌توجهی انباشته می‌شوند.
«تحلیل‌های ما نشان می‌دهد که افزایش سن، تغییرات بنیادینی در نحوه‌ی برچسب‌گذاری شیمیایی پروتئین‌های مغز ایجاد می‌کند.»
این را آلِساندرو اوری، زیست‌شناس مولکولی، می‌گوید.
او ادامه می‌دهد: «فرایند یوبیکویلاسیون مانند یک کلید مولکولی عمل می‌کند – تعیین می‌کند که آیا یک پروتئین فعال بماند، کارکردش تغییر کند، یا از بین برود.»
پژوهشگران نمودارهای مختلفی را از تغییرات مغز موش‌ها در طول عمر بررسی کردند (Marino et al., Nat. Commun., 2025).
در آزمایش‌های تکمیلی روی نورون‌های انسانی که در آزمایشگاه از سلول‌های بنیادی رشد یافته بودند، پژوهشگران دریافتند که حدود یک‌سومِ این انباشت برچسب‌ها ناشی از کند شدن عمل «پروتئازوم» است؛ سیستم بازیافت پروتئین در مغز.
دانشمندان مدت‌هاست می‌دانند که مدیریت و پاکسازی پروتئین‌ها در مغزِ سالخورده کارآمدی خود را از دست می‌دهد. اما آنچه جدید است، ارتباط دقیقِ این موضوع با یوبیکویلاسیون و انباشته شدن تدریجی برچسب‌هایی است که پروتئازوم باید آن‌ها را پردازش کند.
اوری می‌گوید: «این سیستم بسیار دقیق و تنظیم‌شده، با افزایش سن ناپایدار می‌شود: بسیاری از برچسب‌ها تجمع پیدا می‌کنند و برخی حتی از دست می‌روند، بدون اینکه به مقدار واقعی پروتئین‌ها ارتباطی داشته باشد.»
در ادامه، پژوهشگران موش‌های مسن را به مدت چهار هفته تحت رژیم غذایی کم‌کالری قرار دادند و سپس رژیم معمولی را به آن‌ها بازگرداندند تا ببینند آیا این اقدام بر یوبیکویلاسیون تأثیری دارد یا نه.
نتیجه؟ برای برخی پروتئین‌ها (نه همه)، این مداخله‌ی غذایی توانست برچسب‌گذاری شیمیایی را به وضعیتی بازگرداند که مشابه حیوانات جوان‌تر بود.
اگرچه پژوهشگران مکانیسم دقیق این تحول را بررسی نکردند، اما پیام روشن است: برچسب‌گذاری پروتئینی در مغز – که برای سلامت مغز حیاتی است – حتی در سنین بالا نیز می‌تواند از طریق رژیم غذایی تنظیم شود.
اکنون باید به چند نکته‌ی مهم توجه کرد – از جمله اینکه هنوز هیچ‌کدام از این یافته‌ها روی انسان‌های زنده آزمایش نشده‌اند – اما این مطالعه چند گام ما را به درک بهتر فرایندهایی نزدیک می‌کند که در دوران سالمندی در مغز رخ می‌دهند.
این موضوع می‌تواند در بهبود درمان‌های بیماری‌هایی که با عدم تعادل پروتئین‌ها در مغز مرتبط‌اند – از جمله آلزایمر – اهمیت داشته باشد.
مغز یک ماشین زیستی باورنکردنی و بسیار پیچیده است، و همین موضوع مطالعه‌ی آن (و مشکلاتش) را دشوار می‌کند. حتی در همین پژوهش نیز دیده شد که تغییرات مشاهده‌شده، در تمام پروتئین‌ها یا فرایندهای مدیریت پروتئین در مغز به‌طور یکسان اتفاق نمی‌افتد.
اوری می‌گوید: «نتایج ما نشان می‌دهد که حتی در دوران سالمندی، رژیم غذایی همچنان می‌تواند بر فرایندهای مولکولی مغز اثر مهمی داشته باشد.
اما رژیم غذایی بر همه‌ی فرایندهای مرتبط با پیری یکسان اثر نمی‌گذارد: برخی را کند می‌کند، برخی تقریباً تغییری نمی‌کنند، و برخی دیگر حتی افزایش می‌یابند.»
