سازمان نظام پزشکی: کشور با کمبود شدید جراح قلب اطفال مواجه است/ کمتر از ۵ نفر پزشک داریم

خبر کوتاه بود و دردناک! دکتر "مازیار غلامپور دهکی" جراح و از بزرگان و نوابغ پیوند قلب کودکان هم از ایران مهاجرت کرد. او که لیست انتظار بیمارانش تا دو سال آینده پر بود و ۶۳۸ کودک نیازمند جراحی قلب در صف عمل جراحی در مرکز قلب و عروق شهید رجایی هستند. رئیس بخش پیوند قلب کودکان بیمارستان شهید رجایی هفته گذشته با اعلام این خبر، مهاجرت بنیان گذار و رئیس بخش جراحی بیماری‌های مادرزادی قلب در بیمارستان شهید رجایی را در حد فاجعه ملی توصیف کرد. نگرانی‌ها از وضعیت سلامت کودکان، مبتلا به بیماری‌های مادرزادی قلبی به دلیل بی رغبتی پزشکان به رشته جراحی قلب اطفال و نیز مهاجرت تعداد انگشت شمار جراحان این رشته فوق تخصصی بسیار حاد وعمیق شده است. در حال حاضر کشور با کمبود شدید جراح قلب اطفال مواجه است وشاهد آن لیست انتظار طولانی و بلند بالای بیماران حتی تا ۲ الی ۳ سال آینده است. این در حالی است که پس از گذشت سال‌ها از انقلاب اسلامی و با اهتمام بسیار، می‌توان گفت که یکی از بهترین شاخص‌های خودکفایی کشور، در حوزه پزشکی بوده است.

در سال‌های اخیر، تمایل به ادامه تحصیل در مراحل دستیاری تخصصی و فوق‌تخصصی در رشته‌های مختلف پزشکی با کاهش قابل توجهی مواجه شده است. این کاهش تمایل پزشکان عمومی برای ورود به دوره‌های تخصصی و فوق‌تخصصی به شدت تأثیرات منفی‌ای بر کمیت، کیفیت، سرعت و دقت خدمات بهداشتی- درمانی، و هم‌چنین بر تداوم و توسعه آن داشته و خواهد داشت. از سال ۱۳۹۶، خطر کمبود تخصصی در برخی رشته‌های پزشکی مانند بیهوشی، طب اورژانس، جراحی عمومی، پزشکی داخلی، اطفال، بیماری‌های عفونی، جراحی قلب و جراحی قلب اطفال به شدت افزایش یافته است.

در این راستا، تبعات کاهش تعداد جراحان قلب اطفال باعث نگرانی بسیاری شده است. سالانه، ۱۰ تا ۱۵ هزار کودک متولد می‌شوند که مبتلا به بیماری‌های قلبی مادرزادی هستند. حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد از این کودکان نیاز به عمل جراحی دارند، اگرچه برخی از آن‌ها با جراحی‌های ساده بهبود می‌یابند.

پزشکان همچنین افزوده‌اند که در صورت ادامه چنین روندی، علاوه بر افزایش مرگ و میر بیماران قلبی در کشور، نیاز به جراحان خارجی نیز افزایش خواهد یافت. به علاوه، این امکان وجود دارد که همانند گذشته، بیماران برای درمان و جراحی قلب به خارج از کشور فرستاده شوند، چراکه در حال حاضر شاهد مهاجرت، خروج از سیستم درمان دولتی و بی رغبتی پزشکان برای ورود به رشته جراحی قلب اطفال و در عوض جذابیت برخی رشته‌های فوق تخصصی از جمله جراحی پلاستیک و رشته‌های آسان‌تر و پردرآمد زیبایی در کشور هستیم. همین امر منجر به واکنش‌های زیادی از سوی مسوولان حوزه سلامت شده است، چرا که صاحب نظران این حوزه بیش از ۱۰ سال است معضل کمبود جراح قلب کودکان را هشدار می‌دهند. علت عدم علاقه‌ی پزشکان به رشته جراحی قلب اطفال، آنطور که شواهد نشان می‌دهد، استرس بالا و سختی بسیار زیاد کار و مدت بسیار طولانی عمل و پیچیدگی و سختی‌های مراقبت‌های بعد از عمل و نگرانی‌های بسیار زیاد والدین و در نهایت عدم تناسب دستمزد با میزان سختی کار است.

 با این تفاسیر، عدم اقبال پزشکان از رشته جراحی قلب اطفال تا خالی ماندن صندلی‌های دستیاری به مهم‌ترین و بزرگ‌ترین معضل در حوزه پزشکی کودکان بدل شده است. تا جایی که به تعبیر عده ای؛ رشته جراحی قلب در ایران رو به انقراض است، زیرا هیچ اقبالی وجود ندارد. نبود عدالت بین رشته‌ای در کنار منافع کم حضور در این رشته به دلیل پایین بودن تعرفه‌ها و دستمزد‌های چند صد هزار تومانی در ازای ۱۰ تا ۱۲ ساعت جراحی قلب نوزادان و کودکان و البته مهاجرت جراحان قلب اطفال، از مهم‌ترین علل مشکلات موجود در حوزه جراحی قلب کودکان و بی رغبتی برای ورود به این رشته حیاتی است که باعث از دست رفتن کودک بیمار به دلیل عدم انجام اقدامات درمانی به موقع می‌شود. از سوی دیگر، به رغم جمعیت بالای نوزادان و کودکان نیازمند به جراحی قلب، تعداد مراکز ارایه دهنده خدمت در این زمینه حدود پنج مرکز در کشور است که از این تعداد سه مرکز در تهران قرار دارد؛ به همین دلیل بیماران در شهرستان‌ها با مشکلات زیادی مواجه اند و بیشتر آن‌ها برای درمان به تهران می‌آیند. در تهران نیز علاوه بر اینکه تعداد مراکز محدود است همچنین تعداد جراحان قلب اطفال به تعداد انگشتان دست هم نمی‌رسد، این عدد و رقم زمانی نگران کننده می‌شود که بدانیم این آمار برای پزشکانی که صرفا جراحی پیچیده و نوزادان را انجام می‌دهند کمتر از ۵ نفر است در کنار آن، این آمار تکان دهنده هم را در نظر بگیریم که مطابق اعلام رئیس بخش جراحی بیماری مادرزادی قلب در بیمارستان شهید رجایی، لیست کودکان در انتظار جراحی قلب تا سال ۱۴۰۵ پر شده است.

با وجود آنکه تعداد جراحان قلب اطفال تا همین امروز نیز نمی‌تواند جوابگوی نیاز همه بیماران دچار بیماری‌های مادر زادی قلب و بیماری‌های قلب اطفال باشد و آن‌ها مجبورند چند سال در نوبت بمانند و در این پروسه ممکن است برخی جان خود را از دست بدهند، اما خبر بهت آوردیگر این است که دکتر "مازیار غلامپور دهکی"، فوق تخصص جراحی قلب و رئیس بخش جراحی بیماری مادرزادی قلب در بیمارستان شهید رجایی که لیست عمل هایش تا چند سال آینده پر شده است حالا نام این جراح سرشناس و حاذق به فهرست مهاجرت کنندگان پیوست.

- کاهش نگران کننده استقبال پزشکان از رشته جراحی قلب اطفال

در حالیکه این روز‌ها صحبت از خالی ماندن ظرفیت‌های پذیرش در رشته‌هایی مثل جراحی قلب و یا اطفال زیاد است سوال اینجاست، چرا پزشکان برای ادامه تحصیل اقدام نمی‌کنند؟ سال گذشته بود که سخنان دکتر محمد رئیس زاده، رئیس کل سازمان نظام پزشکی در همایش ملی روز پزشک در همدان، خبرساز شد. او گفت: «تخصص جراحی قلب در سال جاری ۱۸ نفر ظرفیت داشته، اما هیچ کس متقاضی نشده و در کل کشور فقط ۲ فارغ‌التحصیل جراحی اطفال داریم.» دکتر رئیس‌زاده، گریزی هم به گذشته دور زد و گفت که اگر این وضع ادامه پیدا کند شاید مجبور شویم، هم‌چون ۴۰ سال پیش پزشک از هند و پاکستان بیاوریم.

هرچند که واکنش‌ها به این خبر زیاد بود، اما اگر پای صحبت پزشکانی که دستی در این جراحی‌ها دارند، بنشینید، متوجه می‌شویم که همین الان نیزکاهش استقبال پزشکان از رشته جراحی قلب اطفال، تبعات جبران‌ناپذیری را بر بدنه جامعه می‌گذارد. اردیبهشت امسال دکتر ایرج فاضل وزیر سابق بهداشت درمان و آموزش پزشکی و پایه‌گذار جامعه جراحان ایران که حالا رئیس این جامعه است گفت که به‌شدت نگران علم پزشکی و جراحی در آینده ایران است. دکتر فاضل از کاهش نگران‌کننده استقبال دانشجویان پزشکی از رشته‌های تخصصی جراحی همچون جراحی کودکان و جراحی قلب خبر داد و بابت اینکه امروز در بسیاری رشته‌های تخصصی مثل جراحی کودکان یا جراحی قلب حتی یک داوطلب هم نداریم، ابراز نگرانی کرد و اظهار داشت:"با ادامه چنین شرایطی، ۱۰ یا ۲۰ سال بعد، در بسیاری رشته‌ها دیگر متخصصی در کشور نداریم. ۲۰ سال قبل، بیماران برای جراحی کرونر باید به خارج از کشور اعزام می‌شدند در حالی که امروز این عمل جراحی در داخل ایران انجام می‌شود، اما اگر کاهش استقبال دانشجویان پزشکی از رشته جراحی قلب تداوم داشته باشد، ۱۰ سال بعد دوباره بیمارانی برای درمان به خارج از کشور خواهند رفت. " به گفته این چهره نام‌آشنای نظام بهداشت و سلامت، امروز پزشکی کشور سرآمد است و شاید تنها شاخه‌ای که به خودکفایی نزدیک شده، حوزه پزشکی است. این خودکفایی شاید به مذاق بعضی‌ها خوش نیامد. مخالفان راه متوقف کردن پیشرفت و خودکفایی کشور را پیدا کرده اند و اقتصاد پزشکی را مورد حمله قرار داده اند. اشاره دکتر فاضل به سلب اختیار سازمان نظام پزشکی در تعیین تعرفه‌های خدمات درمانی و سپردن آن به خریداران خدمت است. هشدار‌ها نیز متوجه این موضوع است تا زمانی که قانون ظالمانه و نامعقول سلب اختیار از سازمان نظام پزشکی برای تعیین تعرفه‌های درمانی ابطال نشود، مشکلات حوزه سلامت به قوت خود باقی خواهد بود در حالی که راه‌حل مشکلات گسترده در زمینه تعرفه‌های پزشکی، اصلاح وضع بر مبنای قانون است.

-ارجاع بیش از ۹۰ درصد کودکان نیازمند جراحی قلب به مرکز قلب و عروق شهید رجایی

دغدغه رئیس سازمان نظام پزشکی و دلسوزان نظام سلامت دقیقا چیست؟ چقدر مساله کمبود جراح قلب و اطفال واقعی است و اهمیت دارد؟ علت این کمبود‌ها چیست و چطور می‌توان از این وضعیت بحرانی خروج کرد؟ ما در این گزارش پاسخ به این سوالات و چالش‌ها و مشکلات این گروه از پزشکان را در گفتگو با دکتر "محمد مهدوی" رئیس بخش پیوند قلب کودکان بیمارستان شهید رجایی؛ پزشکی که چندی پیش خبر انصراف وی از مهاجرتش بارقه‌های امید را در دل هزاران خانواده دردمند زنده کرد، بررسی کرده ایم.

دکتر مهدوی یکی از بیماری‌های زمین گیر کننده و کشنده کودکان را بیماری‌های مادرزادی قلب توصیف می‌کند و می‌گوید: «بخش زیادی از این بیماری‌ها نیازمند جراحی قلب هستند. بعضی از این بیماری‌ها آنقدر حاد و کشنده اند که اگر در زمان مناسب و در طول دو تا سه هفته اول تولد درمان نشوند منجربه فوت نوزاد می‌شوند. از سوی دیگر در حال حاضر تعداد جراحان قلب اطفال استاندارد و حرفه‌ای انگشت شمار است این معضل نیز باعث شده است همین تعداد از جراحان نیز وارد بخش خصوصی شوند. در حالیکه عمدتا افراد مستضعف و نیازمند و قشر کم برخودار جامعه گرفتار بیماری‌های قلبی مادرزادی هستند بنابراین این افراد مجبوراند درمان شان را در مراکز دولتی پیگیر شوند. در حال حاضر بیش از ۹۰ درصد کودکان نیازمند جراحی و بیماری‌های قلبی به بیمارستان شهید رجایی ارجاع داده می‌شوند.»

رئیس بخش پیوند قلب کودکان بیمارستان شهید رجایی ضمن اشاره به تعداد بسیار اندک جراحان قلب مرکز قلب و عروق شهید رجایی در ادامه از مهاجرت بنیان گذار و رئیس بخش جراحی بیماری مادرزادی قلب این بیمارستان خبر می‌دهد: «در مرکز ما تعداد جراحانی که میزان مرگ و میر عمل‌های شان در حد استاندارد‌های جهانی است بین ۳ تا ۴ نفر است. البته از این تعداد نیز متاسفانه بیان گذار و رئیس بخش جراحی قلب اطفال دکتر مازیار غلامپور دهکی، فوق تخصص جراحی قلب و رئیس بخش جراحی بیماری مادرزادی قلب در بیمارستان شهید رجایی ۲۴ اسفند ماه ایران را ترک می‌کند. البته ما این مسئله را به مقامات امنیتی و وزارت بهداشت اطلاع داده ایم، اما هیچ نتیجه‌ای حاصل نشده است.»

دکتر مهدوی در ادامه صحبت هایش لیست انتظار کودکان نیازمند عمل جراحی قلب در بیمارستان شهید رجایی را اینگونه اعلام می‌کند: «لیست انتظار بیماران مشترک بنده به عنوان کاردیولوژیست و دکتر "غلامپور" به عنوان جراح تیم (در روز دوشنبه ۱۴ اسفند ماه) ۶۳۸ کودک است یعنی با مهاجرت رئیس بخش جراحی بیماری مادرزادی قلب بیمارستان شهید رجایی معلوم نیست تکلیف این گروه از کودکان چه خواهد شد؟! همچنین لیست نوبت‌های جراحی مربوط به دکتر امیرحسین جلالی فوق تخصص جراحی قلب کودکان نیز تا یک سال و نیم آینده پر است؛ بنابراین مهاجرت دکتر غلامپور به خودی خود فاجعه بسیار بزرگی ایجاد خواهد کرد.»

به گفته وی، تربیت جراح قلب مسیر طولانی و پر پیچ و خم است. جراح قلب اطفال راه طولانی دارد، ۷ سال پزشکی عمومی، ۴ تا ۵ سال جراحی عمومی، طرح و سربازی برای آقایان، ۳ سال فوق تخصص جراحی قلب بزرگسال و در نهایت ۱.۵ سال دوره برای جراحی قلب اطفال، بعد هم ۵ تا ۷ سال دوره آموزی و حضور در سمینار‌های جهانی برای قدرتمند شدن در این حوزه را پشت سر می‌گذارد. یعنی تا همین جا هم یک پزشک به سن ۴۵ تا ۵۰ سالگی می‌رسد. بعد از گذشت این همه سال اگر قرار باشد، جراح حاذقی همچون دکتر غلامپور که نفر اول جراحی قلب کشور و رتبه برتر برد در این حوزه است که پس از فارغ‌التحصیلی در سه کشور فرانسه، انگلیس و آمریکا دوره‌های تخصصی گذرانده است را از دست بدهیم باید منتظر فاجعه ملی بمانیم.

رئیس بخش پیوند قلب کودکان بیمارستان شهید رجایی با اشاره به ارجاع کودکان نیازمند به جراحی قلب از نقاط مختلف کشور و نیز کشور‌های همسایه می‌گوید: «نگاه ما محدود به تهران نیست. بیماران ما از استان‌های مختلف از جمله خوزستان، آذربایجان، سیستان و بلوچستان و... و نیز کشور‌های اطراف از جمله عراق، افغانستان و تاجیکستان به ما مراجعه می‌کنند اگر این جراحان و پزشکان نباشند چه فاجعه‌ای اتفاق خواهد افتاد؟»

 ۱۲ ساعت پای جراحی قلب نوزاد

آمار سالانه تولد کودکان با بیماری‌های قلبی مادرزادی ده در هزار تولد زنده است. یعنی از ۱.۵ میلیون تولد، حدود ۱۵ هزار کودک این مشکل را دارند. هر سال به تعداد این بیماران اضافه می‌شود، چون به علت محدودیت مراکز درمانی و کمبود تجهیزات و نیز جراح قلب اطفال تمام کودکان نیازمند به جراحی تحت درمان قرار نگرفته اند و طبق گفته رئیس بخش پیوند قلب کودکان بیمارستان شهید رجایی؛ نهایت ۲ تا ۳ هزار کودک عمل شده‌اند. برخی از این کودکان تعداد جراحی‌های بیشتری نیاز دارند و این باعث قطورتر شدن لیست انتظار عمل می‌شود. این در حالی است که نوزاد چند روزه با شرایط حاد، نمی‌تواند در نوبت بماند و باید بلافاصله مورد عمل قرار بگیرد. زمانی که کل کشور برای جراحی‌های قلبی کودکان به تهران اعزام می‌شوند، بار مراجعه چندین برابر است. البته در مشهد، شیراز و اصفهان هم تعدادی از جراحی‌های قلب برای کودکان بزرگتر انجام می‌شود، اما بسیار محدود است و زمانی که سن کودک پایین‌تر یا نوزاد چند روزه است، الزاما به تهران ارجاع می‌شود.

دکتر مهدوی با اشاره به مدت زمان طولانی عمل‌های جراحی قلب اطفال و نیز دستمزد ناچیز جراحان قلب اطفال گفت:زمان جراحی قلب نوزادان و کودکان چیزی حدود ۱۰ تا ۱۲ ساعت است، اما میزان پرداختی در بخش دولتی ۵ میلیون تومان است، اما همین عمل در بخش خصوصی ۱۵۰ میلیون تومان است بنابراین پرداختی‌ها هیچ همخوانی ندارند. برای همین عمل در کشور‌های اطراف حداقل ۱۵ تا ۲۰ هزار دلار باید پرداخت کنید، اما در کشور خودمان در بخش دولتی معادل ۱۰۰ دلار پرداخت می‌کنند.

وی در ادامه می‌افزاید: هیچ کسی فکر نمی‌کرد در آینده من و دکتر غلامپور هم اقدام به مهاجرت کنیم. در دنیا سالانه ۴۰۰ پیوند قلب کودک داریم. از این تعداد حداقل ۳۰ مورد عمل پیوند قلب اطفال در مرکز قلب و عروق شهید رجایی به عنوان تنها مرکز پیوند قلب انجام می‌دهیم. من که از رفتن و ترک کشور منصرف شدم وقتی گریه و زاری بیمارانم را دیدم، احساس شرمندگی کردم. اما با مهاجرت بازوی اصلی جراحی قلب اطفال بسیار بسیارمتضرر خواهیم شد از طرفی آن‌هایی هم که در بخش دولتی مانده اند باید بسیار از جان گذشتگی کنند، چون هیچ درآمدی ندارند.

-مکاتبات مکرر تیم پیوند و جراحی قلب بیمارستان شهید رجایی با دفتر بازرسی ریاست جمهوری

دکتر مهدوی از نامه نگاری به رئیس جمهور به منظور پیگیری مشکلات جراحان قلب اطفال بخش دولتی در کشور خبر می‌دهد: «متاسفانه هیچ ترتیب اثری به این نامه ما داده نشد. تعداد جراح قلب اطفال مراکز دولتی حداکثر ۶ تا ۷ نفر است. البته مردم به واسطه نتایج عمل‌های جراحی، در لیست انتظار پزشکان می‌نشینند. جراحی که میزان عمل‌های جراحی اش بالا است حق مردم کشور ما نیست. اینکه بگوییم خدمات درمانی به کودکان زیر ۷ سال رایگان می‌شود به چه قیمتی؟! آیا قرار است هر کسی با هر سطح دانشی هر کاری انجام دهد؟! چنانچه در جراحی قلب کودکان، بیمار به اصطلاح بد جراحی شود، چون نوزاد و شیرخوار است ممکن است کودک و خانواده اش تا پایان عمر درگیر عوارض این بیماری شوند.»

از دکتر مهدوی درباره دستمزدش در ازای جراحی قلب به عنوان عضوی از تیم جراحی قلب اطفال سوال می‌پرسم؟ با خنده می‌گوید، من؟ هیچی! ما اعتراض مان را هم اعلام کرده ایم، اما اوضاع هیچ فرقی نکرده است. چند روز پیش صورتحساب بیمار پیوند قلب را نشان معاون درمان وزارت بهداشت دادم که نشان می‌داد به ازای پیوند قلب به رئیس تیم پیوند قلب ۱۴ میلیون تومان پرداخت می‌کنید که سهم من به یک میلیون و ۸۰۰ هزار تومان هم نمی‌رسد. ما در مکاتبات مکرری مشکلات مان را به بازرسی دفتر ریاست جمهوری اعلام کرده ایم و از تمام جزئیات با خبر هستند حتی آقای دکتر ابراهیم رئیسی رئیس جمهور محترم نیز دستورات لازم را صادر کردند، اما تاکنون کسی زیر بار نرفته است. مطمئن باشید با این اوضاع تا چند ماه آینده حداقل ۲۰ نفر دیگر نیز مهاجرت خواهند کرد. چنانچه مرکزیت جراحی قلب اطفال در ایران تقلیل پیدا کند مردم مجبور خواهند شد برای جراحی قلب کودک شان به کشور‌های همسایه مراجعه کنند این را هم باید در نظر بگریم که این بیماری، مستضعفان را درگیر می‌کند.

در بخش زیادی از مواردی که به‌عنوان علل این کمبود و عدم استقبال پزشکان از رشته جراحی قلب اطفال بیان شد بین کارشناسان و پزشکان و سیاستگذاران و... اتفاق نظر وجود دارد که پر رنگ‌ترین وجه آن مسئله تعرفه گذاری پایین این خدمات در بخش دولتی است. راهکاری هم که از سوی نمایندگان جامعه پزشکی و بعضا برخی از سیاست گذاران برای برون‌رفت از بحران موجود تجویز می‌شود، با آن چیزی که الباقی کارشناسان به آن اذعان دارند یکی است و آن هم وجود اقتصادی و درآمدی رشته جراحی قلب اطفال در مراکز درمان دولتی است. از منظر نهاد‌های صنفی پزشکی برای سامان بخشی به این وضعیت و برای اینکه از این بحران گذر کنیم و وضع موجود به وضع مطلوب تغییر کند، می‌بایست با ایجاد مشوق‌ها و اقدامات سریع نسبت به جذب پزشکان به رشته جراحی قلب اطفال متمرکز شویم.