چه بلایی بر سر اورانیوم غنی‌شده ایران آمد؟ / سوال ۴۰۸ کیلوگرمی
فرانس ۲۴ در گزارشی تلاش کرده‌است به این سوال پاسخ دهد که چه بلایی بر سر ۴۰۸ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصدی ایران آمده‌است. این گزارش با بررسی ادعاهای مطرح شده از سوی مقام‌های آمریکایی و اظهارات مقام‌های ایرانی، این احتمال را مطرح کرده‌است که ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران دست نخورده در مکانی نگهداری شود.
به گزارش سایت دیده بان ایران؛ سباستین سبی، در پایگاه خبری شبکه فرانس ۲۴ می‌نویسد: «در پی پرتاب ۱۴ بمب موسوم به «سنگرشکن» توسط آمریکا بر روی سایت‌های تولید هسته‌ای در ایران در روز دوشنبه، این پرسش مطرح است که آیا این عملیات با موفقیت توانست به اهداف خود یعنی نابودی برنامه هسته‌ای ایران دست یابد یا خیر.»
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، گفت که این حملات سایت‌های اصلی هسته‌ای تهران در فردو، نطنز و اصفهان را با خاک یکسان کرده است، در حالی که اسرائیل مدعی شد این حملات برنامه هسته‌ای ایران را «سال‌ها» به عقب انداخته است.
اما گزارش اولیه اطلاعاتی آمریکا از سوی آژانس اطلاعات دفاعی که روز سه‌شنبه به رسانه‌ها درز کرد، اعلام کرد که حملات به جای تخریب کامل، خسارات قابل توجهی به تاسیسات هسته‌ای ایران وارد کرده است. ارزیابی این گزارش اطلاعاتی منطبق با نتیجه‌گیری بیانیه رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) است که از «خسارات گسترده» در چندین سایت در ایران صحبت کرده‌بود.
این گزارش ادامه می‌دهد از آنجایی که قانونگذاران ایرانی روز چهارشنبه به تعلیق تمامی همکاری‌ها با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی رأی دادند، این نهاد نظارتی هسته‌ای از زمان آغاز حملات اسرائیل قادر به انجام هیچ بازرسی از تاسیسات هسته‌ای ایران نبوده است. سوال بی‌پاسخی وجود دارد که آیا این حملات ۴۰۸.۶ کیلوگرم ذخیره اورانیوم غنی‌شده تهران را از بین برده‌اند یا خیر؟
ذخایر هسته‌ای ایران کجاست؟
گزارش این شبکه فرانسوی ادعا می‌کند که اورانیوم غنی‌شده در سطح ۶۰ درصدی عنصری ضروری برای ساخت تسلیحات هسته‌ای است به شرطی که ایران قصد تولید سلاح هسته‌ای داشته باشد.
ذخایر اورانیوم ایران با خلوص ۶۰ درصد غنی شده است، که آن را به خلوص ۹۰ درصد مورد نیاز برای استفاده در سلاح‌های هسته‌ای بسیار نزدیک می‌کند.
لودوویکا کاستلی، متخصص توسعه هسته‌ای در خاورمیانه در اندیشکده ایتالیایی «انستیتو امور بین‌المللی» (IAI) می‌گوید: «تبدیل اورانیوم طبیعی به ۶۰ درصد زمان و تلاش قابل توجهی می‌برد. اما زمانی که به ۶۰ درصد رسیدید، مرحله نهایی برای رسیدن به ۹۰ درصد بسیار سریع‌تر است. کارشناسان تخمین می‌زنند که اگر تصمیم سیاسی گرفته شود، غنی‌سازی مواد کافی برای یک سلاح هسته‌ای تنها پنج یا شش روز طول بکشد.»
پیش از جنگ، کارشناسان معتقد بودند این ذخایر عمدتاً در دو مکان نگهداری می‌شد: تونل‌های زیرزمینی در تأسیساتی در اصفهان، و در سایت غنی‌سازی زیرزمینی بسیار مستحکم فردو.
نابودی این ذخایر ضربه بزرگی به جاه‌طلبی‌های هسته‌ای ایران وارد می‌کرد. اما در حالی که تصاویر ماهواره‌ای تخریب در بالای سطح زمین را نشان داده‌اند، کاستلی می‌گوید این دو تأسیسات «بسیار مستحکم هستند و با وجود حملات متعدد اسرائیل و آمریکا، هیچ نشانه‌ای وجود ندارد که آن تونل‌ها یا مواد داخل آن‌ها هدف قرار گرفته باشند.»
این احتمال نیز وجود دارد که ایران قبل از حملات، ذخایر خود را با انتقال به سایت‌های ذخیره‌سازی پنهان محافظت کرده باشد. بیانیه‌های مختلف از سوی مقام‌های ایرانی هم احتمال چنین اقدامی را از سوی ایران تایید می‌کند. اطلاعات اولیه آمریکا و اروپا نیز حاکی از احتمال وقوع این امر است.
کاستلی می‌گوید: «این موضوع نگرانی‌های جدی را ایجاد می‌کند، زیرا اگر مواد اکنون در سایت‌های نامعلومی ذخیره شده باشند، نظارت بر آن‌ها، چه رسد به راستی‌آزمایی، تحت پادمان‌های بین‌المللی بسیار دشوار می‌شود.»
تصاویر ماهواره‌ای کامیون‌ها و بولدوزرها را در سایت فردو از ۱۹ ژوئن، سه روز پیش از حمله آمریکا، نشان می‌دهد که ممکن است برای انتقال اورانیوم استفاده شده باشند. هر چند ممکن است این کامیون‌ها اقدامات دیگری انجام داده‌باشند.
استفان وود، مدیر ارشد در شرکت آمریکایی تصاویر و تحلیل ماهواره‌ای Maxar Technologies به آسوشیتدپرس گفت: «تصاویر ماهواره‌ای بعدی نشان داد که ورودی تونل‌ها به مجتمع زیرزمینی پیش از حملات هوایی آمریکا با خاک مسدود شده بودند. ما معتقدیم که برخی از کامیون‌های دیده شده در ۱۹ ژوئن در حال حمل خاک برای استفاده در بخشی از آن عملیات بوده‌اند.
ذخایر آماده برای غنی‌سازی بیشتر
بر اساس ادعاهای کارشناسان غربی از جمله لودوویکا کاستلی، ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران می‌توانند در سایتی مانند فردو به اندازه کافی به اورانیوم با درجه تسلیحاتی تبدیل شوند که حدود نُه بمب هسته‌ای بسازد.
اما هانس-یاکوب شیندلر، دیپلمات سابق آلمانی در تهران که امروز مدیر موسسه مردم‌نهاد پروژه مقابله با افراط‌گرایی است، هشدار می‌دهد که اورانیوم «خودبه‌خود غنی نمی‌شود و نطنز و فردو واقعاً آسیب دیده‌اند.»
رافائل گروسی، مدیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، روز پنجشنبه به رادیو فرانسه بین‌المللی گفت که سانتریفیوژهای مورد استفاده برای غنی‌سازی اورانیوم در فردو «دیگر عملیاتی نیستند.»
اما به نظر می‌رسد که ایران همچنان ظرفیت غنی‌سازی در سایت‌های دیگری دارا است. از جمله این تاسیسات آن چیزی است کاستلی به عنوان «مجتمع زیرزمینی قابل توجه» در نزدیکی نطنز توصیف می‌کند که گمان می‌رود روتورهای با استحکام بالا برای سانتریفیوژها را در خود جای داده باشد.
شیندلر می‌پرسد: «اگر بخش‌های بزرگی از زیرساخت‌های هسته‌ای تهران از حملات جان سالم به در برده باشند، سوال بزرگ این است که اگر ایران بخشی از اورانیوم ۶۰ درصد غنی‌شده خود را جابجا کرده باشد، در چه بازه زمانی قادر خواهد بود آن را به ۹۰ درصد غنی کند و سپس یک بمب بسازد؟»
پیش از آغاز درگیری اسرائیل و ایران، کارشناسان تخمین زده بودند که غنی‌سازی اورانیوم ایران به ۹۰ درصد و سپس تولید نُه سلاح هسته‌ای سه هفته زمان می‌برد.
اما چنین تخمین‌هایی می‌تواند بهترین سناریو برای تهران باشد، زیرا موادی مانند سانتریفیوژها حساس هستند و باید به صورت آبشاری برای غنی‌سازی سریع‌تر اورانیوم کار کنند. شیندلر می‌گوید: «آن‌ها در آبشارها کار می‌کنند، بنابراین اگر یک سانتریفیوژ از کار بیفتد، کل آبشار از کار می‌افتد.»
دانش را نمی‌توان بمباران کرد
مقامات اسرائیلی در ۲۳ ژوئن اعلام کردند که ارتش این رژیم حملات دیگری را در اطراف فردو برای آسیب رساندن به مسیرهای دسترسی و جلوگیری از انتقال مواد مورد نیاز توسط ایرانی‌ها برای پیگیری برنامه‌های هسته‌ای خود در جای دیگر انجام داده است.
اگرچه اسرائیل و ایران اکنون بر سر آتش‌بسی که توسط ترامپ پیشنهاد شده، توافق کرده‌اند، خارج کردن اورانیوم از مخفیگاه – اگر وجود داشته باشد – کار آسانی نخواهد بود.
کاستلی می‌گوید: «اگر مواد ایران به شکل گاز هگزا فلوراید اورانیوم باشد، که در سانتریفیوژها استفاده می‌شود، باید در سیلندرهای ویژه فشار بالا نگهداری شود. این گاز از نظر شیمیایی سمی و بسیار واکنش‌پذیر، به ویژه با آب، است. اگر در حین حمل و نقل نشتی رخ دهد، ممکن است خطر شیمیایی وجود داشته باشد.»
این ماده شیمیایی وقتی به شکل جامد مانند پودر تبدیل می‌شود، راحت‌تر قابل حمل است، اما همچنان نیازمند اقداماتی برای کاهش آلودگی و قرار گرفتن در معرض آن است. کاستلی می‌گوید: «انتقال ایمن آن نیازمند تجهیزات تخصصی خواهد بود.»
همچنین خطر این وجود دارد که چنین فعالیتی توسط نظارت آمریکا یا اسرائیل شناسایی شود – به این معنی که تهران ممکن است فعلاً ترجیح دهد هرگونه ذخایر پنهان را در جای خود باقی بگذارد.
آمریکا، اسرائیل و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همگی موافقند که حملات به ایران برنامه هسته‌ای آن را به عقب انداخته است، اما اینکه به چه میزان نامشخص است. شیندلر می‌گوید: «شما فقط نمی‌دانید میزان خسارت چقدر گسترده است. می‌توانید استدلال کنید که شاید چندین سال باشد.»
اطلاعات آمریکا تخمین زده است که برنامه‌های تهران تنها چند ماه به عقب افتاده است، اگرچه کاخ سفید این ارزیابی را رد کرد.
حتی در این صورت، آسیب اصلی عملیاتی است و ایران دانش فنی لازم برای بازیابی آنچه از دست داده را دارد. همانطور که کالین پاول، وزیر امور خارجه سابق آمریکا، زمانی اظهار داشت، «شما نمی‌توانید دانش را بمباران کنید.»
با گذشت زمان، سرمایه‌گذاری مالی و اراده، تهران می‌تواند زیرساخت‌ها را برای پیگیری برنامه هسته‌ای خود بازسازی کند، که با ذخایر احتمالی اورانیوم غنی‌شده تقویت می‌شود. شیندلر می‌گوید، با وجود ۱۲ روز حملات آمریکا و اسرائیل به ایران، «هنوز مهندسان هستند. تعداد دانشمندان بیشتر از کسانی است که کشته شدند.»
به گفته این کارشناس، این موضوع یکی از قانع‌کننده‌ترین استدلال‌ها علیه حملات آمریکا و اسرائیل است.
شیندلر می‌گوید، «بدون تغییرات سیاسی قابل توجه و ادغام منطقه‌ای ایران، دو نتیجه محتمل است: شخص بعدی در قدرت یک بمب هسته‌ای خواهد ساخت و آن‌ها این کار را با بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انجام نخواهند داد. بنابراین، [غرب] مجبور خواهد شد دوباره به ایران حمله کند، و ممکن است به اندازه این بار درباره برنامه هسته‌ای آن اطلاعات نداشته باشند. آن‌ها در حال پذیرش ریسکی هستند که دائماً در حال افزایش است.»
